Przeczytaj
Fundamentalną rolę w zakresie urzeczywistnienia konstytucyjnie zagwarantowanych praw i wolności – w tym przypadku praw pokrzywdzonego, oskarżonego i świadka – odgrywają wydane przez Ministra Sprawiedliwości wzory pouczeń, którymi posługują się organy prowadzące postępowanie. Pouczenia te to dość obszerne wyciągi przepisów z Kodeksu postępowania karnego oraz Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, które mogą dla przeciętnego odbiorcy być trudne do zrozumienia. Spróbujmy zatem wyjaśnić najważniejsze z tych praw.
-
Pokrzywdzony – osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
-
Oskarżony – osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu.
-
Świadek – każda osoba, która w ocenie organu prowadzącego postępowanie może mieć informacje przydatne dla rozstrzygnięcia sprawy i została wezwana do postępowania w celu złożenia zeznań.
Pokrzywdzony
Pokrzywdzony to osoba, której dobro zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone. Pokrzywdzona może być też np. spółka (podmiot zbiorowy) - wówczas w jej imieniu występuje osoba uprawniona. Jeśli pokrzywdzony nie ma ukończonych 18 lat albo jest ubezwłasnowolnionyubezwłasnowolniony lub niesamodzielny, może być reprezentowany przez przedstawiciela lub opiekuna.
Pokrzywdzony może aktywnie uczestniczyć w postępowaniu przygotowawczympostępowaniu przygotowawczym oraz przed sądem. Musi jednak pamiętać o jednym: wnioski należy składać w terminach określonych przez prawo.
Pomoc prawna
Pokrzywdzony może korzystać z pomocy prawnika. Wskazanie swojego prawnika (ustanowienie pełnomocnika) to prawo każdego pokrzywdzonego. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny. Jego usługi są płatne, jednak kosztami z tego tytułu sąd może obciążyć oskarżonego – zależy to od wyniku procesu. W sytuacji, gdy pokrzywdzonego nie stać na wynajęcie pełnomocnika, sąd może mu go przydzielić z urzędu (za darmo). Aby otrzymać adwokata z urzędu, trzeba złożyć wniosek do sądu – wzór wniosku powinien być dostępny w komisariacie lub na stronie internetowej sądu. Wniosek składa się wraz z wypełnionym oświadczeniem o stanie rodzinnym i źródłach utrzymania.
Prawna ochrona pokrzywdzonego
Informacje dotyczące miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonego nie są ujawniane w aktach sprawy. Zamieszcza się je w odrębnym załączniku, wyłącznie do wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Można je ujawnić tylko wyjątkowo.
Sąd w wyroku może zabronić oskarżonemu zbliżania lub kontaktowania się z pokrzywdzonym lub wydać mu nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. Taki nakaz może być też wydany przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. Pokrzywdzony ma prawo do otrzymania informacji o uchyleniu tymczasowego aresztowania stosowanego wobec podejrzanego lub o jego ucieczce z aresztu śledczego.
Jeśli pokrzywdzony czuje, że jego życie lub zdrowie jest zagrożone, może złożyć wniosek o ochronę policyjną lub pomoc w zakresie zmiany miejsca pobytu. Wniosek o udzielenie ochrony kieruje się do komendanta wojewódzkiego policji za pośrednictwem policji lub prokuratora (w postępowaniu przygotowawczym) albo sądu (w postępowaniu sądowym). Takie samo prawo mają najbliżsi pokrzywdzonego.
Pokrzywdzony przestępstwem zgwałcenia lub wykorzystania seksualnego ma prawo być przesłuchiwany przed sądem w specjalnych warunkach: nie podczas rozprawy, ale na posiedzeniu, w którym uczestniczy ograniczona liczba osób. Posiedzenie jest nagrywane i to nagranie przedstawiane jest na rozprawie.
W całej Polsce działa sieć ośrodków i organizacji, które pomagają pokrzywdzonemu i jego najbliższym w uzyskaniu wsparcia prawnego i psychologicznego.
Postępowanie przygotowawcze
Podczas postępowania przygotowawczegopostępowania przygotowawczego, czyli śledztwaśledztwa lub dochodzeniadochodzenia, prokurator lub policja ustala, czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo, bada okoliczności sprawy i zbiera dowody. W tym postępowaniu pokrzywdzony jest stroną.
-
[bold]prawa[br] pokrzywdzonego[br] w postępowaniu[br] przygotowawczym[/]{color=#1F77B2}
-
składanie wniosków,[br] np. o przesłuchanie [br]świadka, uzyskanie[br] dokumentu{value=38}{color=#3F5493}
-
żądanie udziału[br] w czynnościach,[br] które są przeprowadzane[br] na jego wniosek, oraz[br] w czynnościach, których[br] nie będzie można powtórzyć[br] na rozprawie, np.[br] w przesłuchaniu[br] świadka{value=38}{color=#436C89}
-
reprezentacja[br] przez pełnomocnika{value=38}{color=#534488}
-
udział [br]w przesłuchaniu [br]biegłego oraz [br]zapoznanie się [br]z jego pisemną opinią{value=38}
-
złożenie [br]zażalenia do sądu[br] (w terminie 7 dni){value=38}{color=#5F3073}
-
na postanowienie [br]o odmowie wszczęcia[br] postępowania lub [br]o umorzeniu[br] postępowania{value=38}
-
na bezczynność[br] organu, jeżeli w ciągu[br] 6 tygodni od złożenia[br] zawiadomienia [br]o przestępstwie [br]nie otrzyma informacji[br] o wszczęciu lub odmowie[br] wszczęcia śledztwa lub [br]dochodzenia{value=38}
-
-
wycofanie wniosku [br]o ściganie [br](w przypadku przestępstw [br]ściganych na wniosek[br] w stosunku do osób[br] najbliższych){value=38}{color=#6E5CAD}
-
Postępowanie przygotowawcze kończy się skierowaniem sprawy do sądu lub jej umorzeniem.
W sytuacji, gdy prokurator umorzy sprawę, pokrzywdzony ma prawo złożyć zażalenie do sądu (w terminie 7 dni). Jeżeli sąd nie uzna zażalenia, sprawa się kończy. Jeśli zaś je uzna, prokurator może zmienić zdanie i napisać akt oskarżeniaakt oskarżenia. Jeżeli tego nie zrobi, sam pokrzywdzony może taki akt złożyć (nazywa się on wtedy subsydiarnym aktem oskarżenia i musi być wniesiony nie później niż miesiąc od daty doręczenia pokrzywdzonemu postanowienia prokuratora). Ważne jednak, by taki akt oskarżenia został sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego oraz spełniał odpowiednie wymogi formalne. Jeśli pokrzywdzony wniesie taki akt oskarżenia, staje się oskarżycielem i to na nim ciąży obowiązek wykazania, że oskarżony popełnił przestępstwo. Do postępowania może jednak w każdej chwili dołączyć prokurator – wtedy pokrzywdzony będzie oskarżycielem posiłkowym.
Mediacja
Na każdym etapie postępowania pokrzywdzony ma prawo do złożenia wniosku o skierowanie sprawy do postępowania mediacyjnego. Takie postępowanie ma na celu osiągnięcie porozumienia i zawarcie ugody, tj. ustalenie sposobu rozwiązania lub złagodzenia konfliktu z podejrzanym i ewentualne uzgodnienie naprawienia szkody.
Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób bezstronny i poufny (informacje ujawnione podczas mediacji nie mogą stanowić dowodu). Udział w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny. Pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji są brane pod uwagę przez sąd przy ustalaniu wymiaru kary. Wniosek o postępowanie mediacyjne może złożyć również podejrzany/oskarżony.
Świadek
Wezwanie
Jeśli ktoś został wezwany w charakterze świadka, ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Jeśli się nie stawi, może zostać ukarany grzywną, a nawet doprowadzony przymusowo lub aresztowany.
Wezwanie musi zawierać oznaczenie organu wysyłającego nakaz stawiennictwa, określenie sprawy, w jakiej dana osoba jest wzywana, oraz charakteru, w jakim ma się stawić. Wskazane są również miejsce i czas stawiennictwa. W wezwaniu znajduje się także informacja, czy stawiennictwo jest obowiązkowe, oraz pouczenie o skutkach niestawiennictwa.
Tylko zaświadczenie wystawione przez lekarza sądowego usprawiedliwia nieobecność świadka. Wykaz lekarzy sądowych można znaleźć na stronie internetowej sądu, przed którym prowadzone jest postępowanie, a także m.in. na policji i w prokuraturze. Świadek może zostać przesłuchany w miejscu swojego pobytu, jeżeli nie może stawić się na wezwanie z ważnego powodu, np. choroby lub innej niedającej się pokonać przeszkody. W wyjątkowych sytuacjach przesłuchanie świadka może odbyć się w formie wideokonferencji.
Koszty stawiennictwa
Za stawiennictwo przysługuje świadkowi zwrot:
kosztów podróży (w tym noclegu, jeśli był konieczny);
utraconego zarobku lub dochodu.
Wniosek o zwrot kosztów można złożyć do sądu, przed którym toczy się postępowanie (ustnie do protokołu albo na piśmie w terminie trzech dni od zakończenia przesłuchania).
Badania
Świadek może zostać poddany badaniom lub oględzinom ciała, jeśli się na to zgodzi. Warto wiedzieć, że w razie wątpliwości co do stanu psychicznego lub rozwoju umysłowego świadka prokurator lub sąd mają prawo poprosić, by w przesłuchaniu wziął udział biegły lekarz lub psycholog.
Podejrzany
Podejrzany a oskarżony
W postępowaniu przygotowawczym, jeszcze przed wniesieniem aktu oskarżenia, osoba, wobec której taki akt jest przygotowywany (czyli ewentualny przyszły oskarżony), określana jest mianem podejrzanego. Podejrzany to osoba, w stosunku do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której postawiono już zarzut w związku z rozpoczęciem przesłuchania w charakterze podejrzanego. Do czasu wydania prawomocnego wyroku podejrzany - a później oskarżony - uznawany jest za niewinnego i nie ma on obowiązku dowodzić swojej niewinności. To oskarżyciel musi dowieść jego winy.
Prawo do obrony
Osoba podejrzewana o popełnienie przestępstwa również ma określone prawa. Już w postępowaniu przygotowawczym, czyli przed wniesieniem do sądu aktu oskarżenia, podejrzany ma prawo do obrony. Obrońcą może być adwokat lub radca prawny. Jego usługi są płatne. Wskazanie swojego prawnika (obrońcy) to prawo każdego podejrzanego. Można tego dokonać na każdym etapie postępowania.
Jeśli podejrzanego nie stać na wynajęcie obrońcy, sąd może przydzielić go z urzędu. Aby otrzymać obrońcę z urzędu, trzeba złożyć wniosek do sądu – wzór wniosku powinien być dostępny na komisariacie policji lub na stronie internetowej sądu. Wniosek składa się wraz z wypełnionym oświadczeniem o stanie rodzinnym i źródłach utrzymania. Obrońca z urzędu pozostaje niezależny od policji i prokuratury, a jego obowiązkiem jest działać w interesie podejrzanego. Jeśli oskarżyciel dowiedzie winy podejrzanego lub gdy postępowanie zostanie warunkowo umorzone, podejrzany może zostać obciążony kosztami obrońcy z urzędu. Można wówczas złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych (w tym kosztów obrońcy z urzędu).
Postępowanie przygotowawcze
-
[bold]prawa podejrzanego [br]w czasie postępowania [br]przygotowawczego[/] {color=#1F77B2}
-
składanie wyjaśnień [br](również na piśmie), [br]co oznacza, że może [br]wypowiadać się [br]co do wszelkich kwestii [br]związanych ze [br]stawianymi mu[br] zarzutami {value=40}{color=#3F5493}
-
odmówienie składania [br]wyjaśnień bez [br]podania przyczyny {value=40}{color=#5F3073}
-
odmówienie odpowiedzi[br] na poszczególne pytania [br]bez podania przyczyny {value=40}{color=#436C89}
-
otrzymywanie informacji [br]o treści stawianych zarzutów,[br] ich uzupełnieniach [br]i zmianach {value=40}{color=#534488}
-
dostęp do akt [br]sprawy oraz tworzenia [br]ich odpisów i kopii, [br]również po zakończeniu [br]postępowania [br]przygotowawczego {value=40}{color=#29416D}
-
uzyskanie pilnej [br]pomocy medycznej [br]– jeśli potrzebuje [br]takiej pomocy [br]należy zgłosić [br]to policjantom {value=40}{color=#505E79}
-
żądanie udziału obrońcy [br]w przesłuchaniu{value=40}{color=#6E5CAD}
-
korzystanie z tłumacza [br](gdy podejrzany[br] nie zna języka){value=40}{color=#3E61A3}
-
Podejrzany może także złożyć wnioski o:
przesłuchanie wskazanego przez siebie świadka;
uzyskanie dokumentu;
włączenie do postępowania opinii biegłego;
zapoznanie się z materiałami śledztwa lub dochodzenia przed zakończeniem postępowania.
Podejrzany ma również prawo złożyć skargę na przewlekłość postępowania przygotowawczego, jeśli jest takie prowadzone w jego sprawie i trwa zbyt długo (skargę kieruje się do prokuratora kierującego postępowaniem przygotowawczym, który następnie przekazuje ją do rozpoznania sądowi rejonowemu).
Nim dojdzie do tradycyjnej drogi, w której to sąd podczas postępowania sądowego będzie rozpatrywał sprawę, podejrzany może uzgodnić z prokuratorem sposób ukarania. Jest to tzw. dobrowolne poddanie się karze. Prokurator następnie wystąpi do sądu z wnioskiem o wydanie wyroku skazującego. Sąd może uwzględnić wniosek prokuratora pod warunkiem, że pokrzywdzony nie wyrazi sprzeciwu.
Wniosek o wydanie wyroku skazującego podejrzany może także złożyć samodzielnie – przed doręczeniem zawiadomienia o terminie rozprawy lub na rozprawie, do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych.
Słownik
pismo procesowe zawierające zarzuty popełnienia przestępstwa wnoszone do sądu w postępowaniu karnym przez uprawniony podmiot, który domaga się od sądu wydania orzeczenia o winie i karze lub środkach karnych wobec osoby wskazanej w tym piśmie
rodzaj postępowania przygotowawczego prowadzonego najczęściej przez policję pod nadzorem prokuratora
prawne określenie człowieka w prawie cywilnym, od chwili urodzenia do chwili śmierci (w odróżnieniu od osoby prawnej)
jeden z rodzajów podmiotów prawa cywilnego; trwałe zespolenie ludzi i środków materialnych w celu realizacji określonych zadań, wyodrębnione w postaci jednostki organizacyjnej wyposażonej przez prawo (przepisy prawa cywilnego) w osobowość prawną (zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych)
faza postępowania karnego obejmująca śledztwo lub dochodzenie, czynności niecierpiące zwłoki oraz etap przygotowania i wniesienia do sądu aktu oskarżenia
podstawowa forma prowadzenia postępowania przygotowawczego, uregulowana przez przepisy kodeksu postępowania karnego, prowadzona przez prokuratora
częściowe lub całkowite pozbawienie osoby fizycznej zdolności do czynności prawnych
stosowanie prawa sprawowane w Polsce przez sądy: powszechne, administracyjne, wojskowe oraz Sąd Najwyższy