Kodeks – szczególny rodzaj ustawy

Kodeksy w Polsce wydawane są w formie ustaw, jednak wśród innych aktów tej rangi wyróżniają się tym, że daną dziedzinę stosunków społecznych regulują w sposób kompleksowy, tak aby wszystkie dotyczące jej przepisy można było znaleźć w jednym akcie prawnym. Dlatego też kodeksy wydaje się jedynie dla szczególnie istotnych, wybranych obszarów prawodawstwa. Unormowanie całej dziedziny w jednym akcie prawnym ułatwia też spójną interpretację przepisów w nim zawartych. Zdarza się jednak, że mimo że jakaś ustawaustawaustawa reguluje kompleksowo wybraną dziedzinę społeczną, ustawodawca nie nadał jej nazwy kodeksu, a inną nazwę, np. „prawo” czy „ordynacja”. Jest tak na przykład w przypadku ustawy Prawo o ruchu drogowym, potocznie często nazywanej jednak, ze względu na swój charakter, kodeksem drogowym. Wśród obecnie obowiązujących w Polsce kodeksów znajdziemy m.in. kodeks cywilny, karny, rodzinny i opiekuńczy czy kodeks wyborczy.

Prawo cywilne

Znaczna część prawa cywilnego obowiązującego w Polsce znalazła uregulowanie w Kodeksie cywilnym. Uchwalony w 1964 r., zastąpił kilkanaście ustaw i innych aktów prawnych regulujących tę dziedzinę życia społecznego. Od tego czasu nowelizowano go dziesiątki razy, dostosowując przepisy do zmieniających się czasów i rzeczywistości społeczno‑politycznej. Kodeks cywilny zawiera przepisy prawa materialnegoprawo materialneprawa materialnego, czyli normy bezpośrednio regulujące stosunki między podmiotami prawa, określające przesłanki powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie, a także obowiązki lub zakazy oraz sankcje za ich nieprzestrzeganie. Postępowanie w sprawach uregulowanych w Kodeksie cywilnym, czyli normy prawa formalnegoprawo formalneprawa formalnego, określono w Kodeksie postępowania cywilnego.

Prawo cywilne koncentruje się przede wszystkim na relacjach między równorzędnymi podmiotami prawa – osobami fizycznymi i prawnymi. W Kodeksie cywilnym znalazła się między innymi kwestia spółek cywilnych. Funkcjonowanie osobowych i kapitałowych spółek handlowych ustawodawca uregulował jednak w Kodeksie spółek handlowych.

Prawo karne

Materialne prawo karne znajdziemy przede wszystkim w Kodeksie karnym, ale także w Kodeksie karnym skarbowym oraz w Kodeksie wykroczeń. Swoistym dopełnieniem tych aktów prawnych o normy prawa procesowego są odpowiednio Kodeks postępowania karnego oraz Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

R1JDLIchjdEwK

Ilustracja przedstawia wzór mandatu karnego.

Ważnym dopełnieniem kodeksów prawa karnego jest Kodeks karny wykonawczy, w którym opisano zasady wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach karnych i o wykroczenia. Dokładne określenie takich zasad istotne jest między innymi ze względu na dbałość o przestrzeganie praw człowieka.

Prawo administracyjne

RlOg01deO2Prx1

Ilustracja przedstawia skan dokumentu. Decyzja nr 451/13. Na podstawie art. 28, art. 33 ust. 1, art. 34 ust. 4 i art. 36 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. — Prawo budowalne oraz na podstawie art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. — Kodeks postępowania administracyjnego, po rozpatrzeniu wniosku o pozwolenie na budowę z dnia 2.05.2013 r., uzupełnionego w dniu 23.05.2013 r., zatwierdzam projekt budowalny i udzielam pozwolenia na budowę/rozbiórkę/wykonanie robót budowalnych spółce PKP Polskie Linie Kolejowe SA z siedzibą w Warszawie, ul. Targowa 74, budynku dworca Łódź Fabryczna wraz z podziemną stacją i niezbędną infrastrukturą kolejową.

Uregulowanie prawa administracyjnego w Polsce różni się od sposobu uregulowania pozostałych gałęzi prawa. W odróżnieniu od norm prawa cywilnego czy karnego, normy prawa administracyjnego materialnego nie zostały w Polsce zebrane w jednym kodeksie.

Znajdziemy je w licznych ustawach i innych aktach prawnych stanowiących podstawę działania administracji publicznej w zakresie wyłaniania, kompetencji i wzajemnych relacji organów, a także praw i obowiązków obywateli w stosunkach z tymi organami w różnych dziedzinach aktywności państwa. Przykładem unormowanych w ten sposób obszarów jest m.in. prawo oświatowe, prawo łowieckie czy budowlane.

Postępowanie w sprawach z dziedziny prawa administracyjnego zostało jednak opisane w jednym akcie prawnym zawierającym normy formalne. Aktem tym jest Kodeks postępowania administracyjnego.

Inne dziedziny prawa

R785YTNqW7Q001

Ilustracja przedstawia obwieszczenie. Obwieszczenie Okręgowej Komisji Wyborczej w Bielsku Białej I z dnia 2 września 2019 r. o zarejestrowanych kandydatach na senatora w okręgu wyborczym nr 78 w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Na podstawie art. 221 § 1 w związku z art. 258 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. — Kodek wyborczy Okręgowa Komisja Wyborcza w Bielsku Białej I podaje do wiadomości publicznej informację o kandydatach na senatora zarejestrowanych w okręgu wyborczym nr 78 w wyborach do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień 13 października 2019 r.

Oprócz trzech głównych gałęzi prawa, w których ustawodawca zdecydował się na opracowanie kompleksowych kodeksów zawierających normy materialne i formalne, jak w przypadku prawa cywilnego, karnego lub przynajmniej kodeksu obejmującego przepisy dotyczące procedur i postępowania, jak w przypadku prawa administracyjnego, funkcjonuje w polskim prawie kilka kodeksów poświęconych wybranym dziedzinom szczegółowym – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks wyborczy, Kodeks pracy oraz Kodeks morski.

Słownik