Rodzina jest podstawową jednostką społeczną. Jej bazę stanowi małżeństwo, czyli mniej lub bardziej formalny związek kobiety i mężczyzny. Obecnie małżeństwa coraz częściej zastępowane są przez związki nieformalne, nieuregulowane ani religijnie, ani prawnie. Niemniej jednak szeroko pojęte małżeństwa i związki partnerskie wiążą się z odgrywaniem takich ról jak macierzyńsko i ojcostwo, a także wychowanie. Małżeństwo, czy szerzej – rodzina, funkcjonuje jako forma życia społecznego od ponad 30 tysięcy lat. Pierwsze wzmianki o małżeństwie można wyczytać w Nowym Testamencie; wraz z końcem XII w. zostało zaliczone do siedmiu sakramentów. W XIV w. nastąpiło formalne usankcjonowanie małżeństwa w Kościele katolickim, natomiast pierwsze małżeństwa cywilne zostały zawarte w połowie XIX w. w Niemczech. Wśród wielu ludów Afryki, Ameryki i Azji małżeństwa pełnią także funkcje opieki nad osamotnionymi kobietami (lewiratlewiratlewirat i sororatsororatsororat).

Nie istnieje obecnie jedno kryterium podziału modeli rodziny. Najczęściej można spotkać określenia: „rodziny wielodzietne” i „rodziny z jednym dzieckiem (lub dwojgiem dzieci)”. Istnieją także rodziny bezdzietne. Rodziny można podzielić także ze względu na liczbę mężczyzn i kobiet będących w związku małżeńskim, pochodzenie małżonków, formalność związku małżeńskiego, płeć osób pozostających w związku itd.

Obecnie w wielu państwach wysoko rozwiniętych na skutek rozwoju kulturowego, gospodarczego i świadomościowego zaobserwować można daleko idące zmiany w związkach dwojga ludzi. Należą do nich między innymi:

R3mEogOm0r6Rl1

Na zdjęci znajduje się młoda dziewczyna i młody mężczyzna. Dziewczyna ma niebieską sukienkę. Siedzi z wyprostowanymi nogami, oparta o tors mężczyzny z białej koszuli. Siedzą oni pod drzewem, na trawie. Patrzą na siebie. Z lewej strony znajduje się woda, której dotykają bosymi stopami, dziewczyna ma jedną nogę uniesioną, widać rozbryzgującą się wodę.

• zmniejszanie się liczby związków formalnych, a szczególnie dozgonnych,

• powszechność związków przedmałżeńskich,

• prowadzenie jednoosobowych gospodarstw domowych,

• prowadzenie alternatywnych form związków partnerskich,

• zmniejszanie się średniego wieku rozpoczynania życia erotycznego,

• coraz większa liczba rozwodów i rodzin niepełnych,

• zwiększanie się liczby związków w czasie życia,

• występowanie i legalizacja związków między osobami tej samej płci.

Wyraża on liczbę dzieci przypadających na jedną kobietę w wieku rozrodczym (15–49 lat), choć w różnych krajach istnieją przypadki urodzenia dzieci poza tymi widełkami wiekowymi, dlatego statystyki międzynarodowe (np. Bank Światowy) ujmują ten wskaźnik po prostu jako liczbę dzieci w przeliczeniu na jedną kobietę. Jeszcze w latach 60. XX w. wynosił on w skali świata pond 5,0. Obecnie jest to 2,4 (według danych Banku Światowego za 2017 r.). Największymi wartościami tego wskaźnika odznaczają się obecnie kraje Afryki Subsaharyjskiej (od 5,0 do nawet 7,0), a najmniejszymi – kraje Europy Południowej i Wschodniej oraz Korea Południowa i Singapur (od 1,1 do 1,5).

Żeby populacja przetrwała, dwoje małżonków musi pozostawić po sobie co najmniej dwójkę dzieci. Jest to tzw. zastępowalność pokoleń. Z uwagi na to, że nie wszyscy ludzie wstępują w związki małżeńskie, nie wszystkie małżeństwa posiadają dzieci, a także to, że dziecko może nie przeżyć porodu, demografowie obliczyli, że współczynnik dzietności zapewniający reprodukcję prostą musi wynosić 2,1 (a dokładnie 2,14). Gdy pokolenie dzieci jest liczniejsze niż pokolenie rodziców (współczynnik dzietności jest większy niż 2,1), wówczas mówi się o reprodukcji rozszerzonej, natomiast w przeciwnym wypadku (współczynnik dzietności mniejszy niż 2,1) – o reprodukcji zawężonej.

Słownik