Koniec wszystkiego

Druga połowa XX w. była okresem nadzwyczajnego rozmnożenia deklaracji o końcu różnych rzeczy i zjawisk – m.in. sztuki, kultury, filozofii, historii, człowieka, szkoły. Wiele tradycyjnych form kultury i cywilizacji zaczęto przy tym opatrywać przedrostkiem post-. Miał on oznaczać z jednej strony śmierć tego zjawiska, w którego nazwie się pojawił, a z drugiej – jakieś jednak jego dalsze trwanie, ale na zmienionych zasadach. Głównymi bohaterami tych zmian były jednak: dystans, ironia i kontestacja, wyrażające się nie tylko zmianą tradycyjnych reguł i granic, ale również ich programowym łamaniem. I tak pojawiły się tzw. postyzmy – postkolonializm, postkomunizm, postkapitalizm, postindustrializm, poststrukturalizm itd. PostmodernizmpostmodernizmPostmodernizm streszcza je w sobie i tłumaczy, czyniąc z nich znak czasów, nazwę nowej i może już naprawdę ostatniej epoki w kulturze, która od teraz staje się posthistoryczna. Postmodernizm, w literaturze polskiej nazywany też często ponowoczesnością, jest epoką obwieszczającą koniec czasu epok.

Jednocześnie postmodernizm jest zjawiskiem niezmiernie trudnym, a może wręcz niemożliwym do zdefiniowania. Trudność ta jest prawdopodobnie nawet większa niż w przypadku egzystencjalizmuegzystencjalizmegzystencjalizmu, który pierwotnie był ruchem przede wszystkim filozoficznym, potem literacko‑filozoficznym, a następnie oddziałał na inne dziedziny życia i nauki. Postmodernizm natomiast był pierwotnie pewnym zjawiskiem na polu sztuki (wielu komentatorów wskazuje, że zaczęło się od architektury) i ogarniał stopniowo dosłownie wszystkie dziedziny życia i nauki, kończąc na filozofii, próbującej zjawisko to zrozumieć i usystematyzować. Warto zauważyć, że począwszy od renesansu, epoki historii filozofii i epoki historii kultury przestały się ze sobą pokrywać, tymczasem postmodernistyczna filozofia jest integralną częścią i wyrazem postmodernistycznej kultury.

Modernizm

W kulturze polskiej modernizmem nazywano nieco inny zakres zjawisk niż w szeroko rozumianej kulturze zachodniej, wiązał się on bowiem z tradycją Młodej Polski i oznaczał prądy i kierunki w sztuce nowoczesnej, takie jak impresjonizmimpresjonizmimpresjonizm, ekspresjonizmekspresjonizmekspresjonizm, symbolizmsymbolizmsymbolizm, secesjasecesjasecesja. Tymczasem w kulturze zachodniej modernizm oznacza ogół nowoczesnych kierunków w sztuce w połączeniu z ideą wierności przyjętej formie czy konwencji. Ponadto mianem modernizmu zwykło się także określać wywodzącą się aż z oświecenia wiarę w postęp cywilizacyjny i moralny, będący konsekwencją linearnego przyrostu wiedzy oraz związane z tym przekonanie o zasadniczej poznawalności świata. Postmodernizm jest pierwotnie kontestacją i próbą przezwyciężenia modernizmu w szerokim, zachodnim tego słowa znaczeniu.

RRuunr3OwjFHH

Obraz przedstawia ogród pełen drzew, owoców i kwiatów. Kobieta w niebieskiej sukni sięga po owoce na drzewie. Małe, nagie dziecko trzyma kwiaty. Nad ogrodem leci nienaturalnie wielka ważka.

Trudno określić granice czasowe postmodernizmu. Modernizm w kulturze to druga połowa XIX w. i pierwsza połowa wieku XX. O postmodernizmie, jako o powszechnym zjawisku wyczerpania się projektu modernistycznego, mówi się, począwszy od lat sześćdziesiątych minionego stulecia. Niektórzy badacze jako symboliczną datę przyjmują rok 1967 – moment ukazania się eseju Johna Bartha Literatura wyczerpania. Jeśli chodzi o koniec tej epoki, to trudno jednoznacznie określić, czy już nastąpił. Jeżeli jedną z cech postmodernizmu jest posthistoryczność, czyli obwieszczenie końca historii, to postmodernizm nie może mieć końca, bo określa siebie mianem końca wszystkiego. Jednak niektórzy kulturoznawcy wskazują, że począwszy od lat dziewięćdziesiątych minionego stulecia, można mówić o nowej epoce, mianowicie epoce New Ageepoka New Ageepoce New Age.

Według wielu badaczy drogę filozoficznemu postmodernizmowi utorował pragmatyzmpragmatyzmpragmatyzm, do tego stopnia, że poglądy niektórych postmodernistów określa się dzisiaj niekiedy mianem postpragmatyzmu.

Słownik