Późny barok

Artyści rzymscy, z najsławniejszym z nich Carlem Fontaną na czele, zajmowali się na początku XVIII w. przede wszystkim dekorowaniem istniejących budowli, nie zaś wznoszeniem nowych.

Wzbogacając ornamentykę, nadawali jej coraz bardziej fantazyjny charakter. Oryginalne formy przybrała architekturaarchitekturaarchitektura późnego baroku w południowych księstwach niemieckich oraz w Saksonii, szczególnie zaś w Dreźnie, gdzie działali rodzimi artyści, łączący tradycje lokalne z wzorami czerpanymi z Italii. Swą odmienność względem tych ostatnich zachował natomiast znacznie mniej ozdobny od włoskiego barok Europy Północno‑Zachodniej.

Warto wiedzieć

Od ogrodu do parku

Rozwój sztuki ogrodniczej od antyku po współczesność to stopniowe przechodzenie od ogrodów, ściśle wyodrębnionych z otoczenia, ku parkom, które są powiązane z przestrzenią zewnętrzną, z czasem coraz śmielej kształtowaną przez architektów krajobrazu. Proces ten wyraźnie zaznaczył się zwłaszcza w czasach nowożytnych.

RbmoR34EIDfej

Na zdjęciu znajduje się ogród na zamku w pieskowej skale. Otoczony jest on wysokim murem porośniętym bluszczem. Składa się z przystrzyżonych krzewów, między którymi rosną kwiaty i znajdują się alejki.

W epoce renesansu dążenie do powiązania ogrodu z budynkiem, który stanowił dominantę krajobrazu, znalazło wyraz w modelu ogrodu włoskiego. Leone Battista Alberti i inni teoretycy architektury uważali, że idealny ogród winien być rozplanowany symetrycznie, z podziałem na kwatery, odseparowane niskimi żywopłotami i obsadzone różnokolorowymi kwiatami oraz ziołami. Uzupełnienie ogrodu stanowiły zwierzyńce, w których hodowano m.in. zwierzynę łowną na potrzeby polowań (swoją nazwę zawdzięczają im dzielnice Zwierzyniec w Krakowie i Wilnie).

R1A13oz27BfcF

Na zdjęciu znajduje się ogród składający się z przystrzyżonych krzaków i małych drzew iglastych. W oddali znajduje się las oraz wysoki kilkupiętrowy jasny pałac z ciemnoszarym dachem.

Z kolei barokowy ogród francuski, z reguły o znacznej powierzchni, uzyskał równorzędną pozycję z pałacem. Przez bramę wjazdową rezydencji, paradny dziedziniec i reprezentacyjne wejście goście docierali do usytuowanej na osi pałacu sali głównej, której tylne drzwi wychodziły na ogród. Stanowił on jakby przedłużenie pałacu, gdyż równo przystrzyżone wysokie żywopłoty (niekiedy kilkumetrowe) dzieliły go na „sale”, co prawda pozbawione dachu. Drzewa i krzewy przycinano w kształty figur geometrycznych, a środkiem prowadziła szeroka aleja główna. Dodatkową ozdobę ogrodu stanowiły posągi i fontanny oraz belwedery, czyli pawilony położone na wzniesieniach, skąd można było podziwiać efektowne widoki, a także oranżerie, gdzie uprawiano w donicach rośliny egzotyczne, w lecie wynoszone na teren ogrodu. Charakterystyczne dla ogrodów francuskich były też wielkie, lecz spokojne, bo pozbawione prądu wodnego, baseny i kanały.

RrBOclS37uCVu

Zdjęcie przedstawia Łuk Grecki w parku angielskim. Łuk znajduje się nad ścieżką w parku. Łuk zbudowany jest z cegły. W znacznej części porasta go bujna, pnąca roślinność. W parku rosną wysokie drzewa.

Już w pierwszej połowie XVIII w. powstał nowy typ ogrodu, zwany parkiem angielskim, który nie był podporządkowany architekturze rezydencji. Jego aleje miały nieregularny przebieg, a roślinność – poza trawnikami i klombami kwietnymi – nie była strzyżona. Malowniczości dodawały parkowi pawilony w stylu chińskim lub sztuczne ruiny. Aby spotęgować wrażenie kontaktu z krajobrazem naturalnym, niekiedy tworzono wzgórza i doliny, a także urządzano na nowo otoczenie bijących na terenie parku źródeł lub kopano sztuczne stawy o nieregularnej linii brzegowej, często zostawiając na środku wyspy.

Rokoko

RmPI76nCqLrS71

Obraz przedstawia kobietę stojącą w salonie. Jest ona ubrana w białą suknię, która zawiera w sobie wiele ozdobnych elementów. Na szyi ma duży biały naszyjnik, a zwieńczeniem jej fryzury jest jasna czapka z piórami.

W 2. i 3. ćwierci XVIII w. w całej Europie rozpowszechnił się pierwotnie francuski styl Ludwika XV, zwany też rokokiem. Najpełniej rozwinął się on w architekturzearchitekturaarchitekturze wnętrz, a szczególnie w meblarstwie. Podstawowym wyróżnikiem stylu rokokowego było zastosowanie charakterystycznego ornamentu, zwanego rocaille, przypominającego – jak mawiano – kamyk, muszlę, koguci grzebień lub grzywy morskich fal.

Poszukiwanie egzotycznych motywów ozdobnych zrodziło podziw dla ornamentyki japońskiej i chińskiej, wywołując modę na przedmioty pochodzenia azjatyckiego. W malarstwie rokoko przejawiało się zastosowaniem świetlistych barw oraz falistych linii, które dodawały postaciom eteryczności, najchętniej zaś przedstawiano sceny idylliczne, na łonie natury, czym zasłynął zwłaszcza Antoine WatteauAntione WatteauAntoine Watteau.

RDvv7W8U8BzM4

Na zdjęciu widać białą porcelanową wazę o trzech nogach. Jest ona pokryta licznymi złotymi zdobieniami. Dwoje dzieci po obu stronach naczynia służy jako uchwyty. Na wieczku również znajdują się dwie postacie trzymające pomarańczowy materiał.

Klasycyzm

W drugiej połowie XVIII w. pod wpływem m.in. wykopalisk w Herkulanum i Pompei oraz rozpoczęcia systematycznych badań nad sztuką Grecji i Rzymu przez Johanna Joachima WinckelmannaJohann Joachim WinckelmannJohanna Joachima Winckelmanna z nową siłą powróciło zainteresowanie starożytnością, powodując kolejną zmianę gustów artystycznych. Nowy styl zyskał nazwę klasycyzmu i zaznaczył się przede wszystkim w architekturze, jako nawrót do monumentalizmu, linii i kątów prostych, oszczędnego zdobnictwa, a zwłaszcza wzorowanych na greckich portykach surowych kolumnad w porządku jońskim, korynckim i doryckim.

RJUgUk3Q3sAGE

Na zdjęciu znajduje się Pałac Dietrichsteinów. Jest to żółty budynek o lekko spadzistym czerwonym dachu. Na frontowej ścianie znajdują się drzwi do których prowadzą kilkustopniowe schody. Są tam również białe imitacje kolumn i długie okna, z których to położone najwyżej jest okrągłe. Przed budynkiem znajduje się trawnik, biała ławka i latarnia.

Barok i rokoko, w których dostrzegano wyłącznie feerię ozdób, zostały uznane za kwintesencję złego smaku, porównywalną jedynie z barbarzyństwem gotyku, a utrzymane w tych stylach gmachy publiczne i świątynie masowo przebudowywano zgodnie z nowymi kanonami piękna. Nowe wówczas pojęcie zabytku – dawnej budowli wartej zachowania w niezmienionej formie – stosowano jedynie wobec dzieł starożytnych.

RicJlBDOcdjct1

Na zdjęciu wykonanym za dnia znajduje się Szkocka Akademia Królewska. Jest to szary masywny budynek wzorowany na architekturze greckiej. Na przedniej ścianie znajdują się kolumny, a nad nimi lekko spadzisty dach. Przed akademią ustawiona jest niewielka balustrada z latarniami. W innej części dachu powiewa flaga Zjednoczonego Królestwa.

Architektoniczny klasycyzm utrzymał się przez znaczną część XIX w., zwłaszcza jako styl siedzib urzędów państwowych, uchodził bowiem za odpowiedni wyraz powagi, jaka – zdaniem rządzących – winna otaczać instytucje władzy, i to bez względu na panujący ustrój. Nie bez znaczenia był tu także aspekt finansowy przedsięwzięcia, jako że wznoszenie ascetycznych gmachów klasycystycznych było tańsze niż w przypadku bogato zdobionych budowli barokowych.

RKAIUPqXcTrBw1

Rysunek przedstawia portret Mozarta. Jest to czarnobiały szkic. Na portrecie mężczyzna w średnim wieku, ma włosy lekko falujące, zaczesane do tyłu. Ubrany jest w marynarkę, koszulę i biały krawat.

Również w malarstwie klasycyzm zdobył trwałą pozycję, szczególnie we Francji czasów rewolucji i cesarstwa. Gustom epoki najbardziej odpowiadała twórczość Jacques’a Louisa Davida, który przedstawiając współczesne wydarzenia, stylizował je na modłę antyczną, oraz jego ucznia Jeana Auguste’a Ingres’a (obrazy J.L. Davida: Przysięga w sali do gry w piłkę, Śmierć Marata, Koronacja Napoleona). Zainteresowanie sztuką starożytną wywarło też wpływ na życie codzienne przełomu XVIII i XIX w., zwłaszcza na sposób urządzania wnętrz i projektowania mebli oraz styl ubierania się. W okresie klasycyzmu tworzyli wielcy kompozytorzy, m.in. Wolfgang Amadeusz Mozart, Franz Joseph Haydn i Ludwig van Beethoven (ten ostatni był już prekursorem romantyzmu).

Słownik

Słowa kluczowe

barok, rokoko, rocaille, architektura wnętrz, klasycyzm, Europa w dobie oświecenia, oświecenie w Europie

Bibliografia

P. Franaszek, Wielka Historia Świata, t. 8, Świat w XVIII wieku, Warszawa 2006.

C. Hernas, Barok, Warszawa 2008.

Historia Polski nowożytnej. Wybór tekstów źródłowych, cz. 2, oprac. S. Ochmann, K. Matwijowski, Wrocław 1981.