Przeczytaj
W pustceCiche leżą kamienie pod skał ciemnym murem.
Noc – wśród żlebu się świeci wąski smug księżyca,
jak ogromna, stężała w locie błyskawica,
zamarznięta na skale w pustkowiu ponurem.Cicho... W złomach jezioro czarne i zlodniałe;
taka głusza, że słychać szelest kropel z śniegu
sączących się w toń wodną po kamieniach z brzegu;
śnieg pokrył ciemnym płatem ochmurzoną skałę.Chmury się dotykają prawie mego czoła;
zimne, oślizgłe głazy ręce moje ziębią...
Nad jeziora lodową, przepaścistą głębią
zasłuchałem się w przestrzeń... Idźmy... ,,Nikt nie woła...’’
Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod pojęciem tym kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:
Czemu służy taka a nie inna budowa wiersza?
Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?
Jak wyglądają relacje między nimi?
W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.
Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekściekontekście, który jest sugerowany w samym tekście.
Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?Jak interpretować utwory poetyckie?
Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego
Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywówmotywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:
kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,
kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,
kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,
kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,
kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,
kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.
Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacjieksplikacji”, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.
Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniecOprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.
Konteksty interpretacyjne wiersza W pustce
Kontekst biograficzny
Szczególną rolę w twórczości Kazimierza Tetmajera spełniały Tatry. Poeta urodził się w Ludźmierzu, niedaleko Nowego Targu. Do czasu, kiedy pozwalało mu na to zdrowie, odbywał górskie wycieczki w Tatrach, przez jakiś czas mieszkał w Zakopanem, był organizatorem Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala.
Nad potokiemOto mi ten szum od lat całych, od najwcześniejszego dzieciństwa znany, zawsze ten sam, jednotonny i wieczny – i kiedy sięgam w przeszłość pamięcią, ileż to razy widzę siebie nad tym potokiem górskim, tak samo z zamkniętymi oczyma wsłuchanym weń, z takim samym żalem, z takim samym niezmiennym smutkiem duszy.
Temat tatrzański pojawia się w jego twórczości bardzo często zarówno w poezji (np. cykl sonetów Nieskończoność czy znany wiersz Melodia mgieł nocnych), jak i w prozie (zbiór nowel Na Skalnym Podhalu).
Kontekst historycznoliteracki
Wiersz W pustce został wydany w Poezjach. Serii III z roku 1898. Tom ten, podobnie jak wcześniejszy, wydany w 1894 roku, jest uważany za najważniejszy we wczesnej, dekadenckiej twórczości tego poety. Dzięki Serii II i Serii III Tetmajer stał się wyrazicielem swego pokolenia i najpopularniejszym poetą pierwszego okresu Młodej Polski.
„W pustce”. Osiem notatek o jednym wierszu Kazimierza Przerwy-TetmajeraW pustce szkicuje przed nami obraz, w którym świat ujmowany jest w słowo. Obraz zarazem oczywisty i tajemniczy. Wyraźnie naszkicowany i niejasny. Obraz, który jest metaforyczną strukturą i jednocześnie sprawia wrażenie zapisu konkretnego: podmiotowego, przejmującego do głębi – doświadczenia. Ten artystyczny gest odsłania swoją poznawczą siłę – staje się aktem wniknięcia w obszary intensywnie istniejące: nasycone niejasnym sensem, który wybrzmiewa jako szmer kropel i fraza cudzego wiersza, jako szelest i szept tego, co skryte w ciemności i ciszy. W pustce.
Motyw pustki jest jednym z ważniejszych motywów literatury Młodej Polski.
„W pustce”. Osiem notatek o jednym wierszu Kazimierza Przerwy-Tetmajera[Cisza] z całą siłą uderza już na samym początku tekstu. Jej intensywność akcentuje pobrzmiewający w wyrażeniu ‘ciche kamienie’ frazeologizm ‘milczeć niczym głaz’.
„W pustce”. Osiem notatek o jednym wierszu Kazimierza Przerwy-TetmajeraTo w nim skupiają się i przecinają wszystkie wyznaczające szkicowany krajobraz linie, ku jego głębi ciążą wszystkie elementy ewokowanego świata. W nim wreszcie spotykają się dwie postaci jednej z podstawowych materii kreowanej rzeczywistości: woda i lód.
Taki sposób przedstawiania przyrody jest właściwy dla całej twórczości Tetmajera. Co interesujące, Tatry są poddawane sakralizacjisakralizacji, Tetmajer najczęściej świat idealny widziałby jako odmianę pejzażu tatrzańskiego.
Słownik
(łac. explicatio – tłumaczenie, wyjaśnienie) – wyjaśnienie treści; w przypadku dzieła literackiego to pogłębiona analiza i interpretacja tekstu, szczegółowy rozbiór tekstu
(fr. contexte < łac. contextus – związek, przebieg) zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia utworu literackiego, dzieła naukowego itp.
idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach literackich różnych epok; też: najmniejszy niepodzielny element rzeczywistości przedstawionej w utworze
(łac. sacrum – to, co święte, sacer – święty, uświęcenie) nadanie charakteru religijnego osobom, przedmiotom lub zjawiskom należącym do sfery świeckiej