Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod pojęciem tym kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:

• Czemu służy taka a nie inna budowa wiersza?

• Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?

• Jak wyglądają relacje między nimi?

W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.

Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekściekontekstkontekście, który jest sugerowany w samym tekście.

Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?PsERKHo6nJak interpretować utwory poetyckie?

Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego

Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywówmotywmotywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:

• kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,

• kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,

• kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,

• kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,

• kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,

• kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.

Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacjieksplikacjaeksplikacji”, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.

Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniec^{Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.}

Konteksty interpretacyjne wiersza W pustce

Kontekst biograficzny

Szczególną rolę w twórczości Kazimierza Tetmajera spełniały Tatry. Poeta urodził się w Ludźmierzu, niedaleko Nowego Targu. Do czasu, kiedy pozwalało mu na to zdrowie, odbywał górskie wycieczki w Tatrach, przez jakiś czas mieszkał w Zakopanem, był organizatorem Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala.

R1UXFwWpa29Rp

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Mężczyzna siedzi. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, gładkie, zaczesane do góry. Mężczyzna ma bujne wąsy. Są zakręcone ku górze. Mężczyzna ubrany jest w surdut, koszulę. Pod szyją ma zawiązany szeroki krawat. Prawą dłoń trzyma na piersi.

Temat tatrzański pojawia się w jego twórczości bardzo często zarówno w poezji (np. cykl sonetów Nieskończoność czy znany wiersz Melodia mgieł nocnych), jak i w prozie (zbiór nowel Na Skalnym Podhalu).

RbmZCXzpdjjtv

Ilustracja przedstawia górski pejzaż. U stóp gór leży jezioro z gładką taflą wody. Zbocze góry na pierwszym planie jest porośnięte trawą i drzewa iglaste. Leżą na nim dość duże głazy. Tuż przy jeziorze znajduje się ścieżka. Idzie nią mężczyzna ubrany w góralski strój. W tle nagie szczyty.

Kontekst historycznoliteracki

Wiersz W pustce został wydany w Poezjach. Serii III z roku 1898. Tom ten, podobnie jak wcześniejszy, wydany w 1894 roku, jest uważany za najważniejszy we wczesnej, dekadenckiej twórczości tego poety. Dzięki Serii II i Serii III Tetmajer stał się wyrazicielem swego pokolenia i najpopularniejszym poetą pierwszego okresu Młodej Polski.

RiDj0JhFTR6zw

Fotografia przedstawia dwie strony książki. Na stronie po lewej umieszczono napisy: Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Poezye, tom trzeci, Warszawa, nakład Gebethnera i Wolfa, Kraków, Gustaw Gebethner i spółka, 1898. Na prawym dolnym rogu pieczątka o treści: Ex libris M. i B. Jahn. Na prawej stronie umieszczono tekst wiersza W pustce: Ciche leżą kamienie pod skał ciemnym murem. / Noc – wśród żlebu się świeci wąski smug księżyca, / jak ogromna, stężała w locie błyskawica, / zamarznięta na skale w pustkowiu ponurem. // Cicho... W złomach jezioro czarne i zlodniałe; / taka głusza, że słychać szelest kropel z śniegu / sączących się w toń wodną po kamieniach z brzegu; / śnieg pokrył ciemnym płatem ochmurzoną skałę. // Chmury się dotykają prawie mego czoła; / zimne, oślizgłe głazy ręce moje ziębią... / Nad jeziora lodową, przepaścistą głębią / zasłuchałem się w przestrzeń... Idźmy... ,,Nikt nie woła...’’.

Motyw pustki jest jednym z ważniejszych motywów literatury Młodej Polski.

R1MeLVReSvcFD

Obraz przedstawia nocny, zimowy pejzaż. Pośrodku ośnieżonej doliny stoją dwa iglaste drzewa. Ich czubki przechylają się pod wpływem silnego wiatru. Na drugim planie ośnieżone szczyty gór. Niebo jest gęsto zachmurzone. Tylko w prawym rogu ukazany jest fragment rozgwieżdżonego nieba.

Taki sposób przedstawiania przyrody jest właściwy dla całej twórczości Tetmajera. Co interesujące, Tatry są poddawane sakralizacjisakralizacjasakralizacji, Tetmajer najczęściej świat idealny widziałby jako odmianę pejzażu tatrzańskiego.

Słownik