Przeczytaj
Zdolność organizmu do rozpoznawania patogenów i obrony przed nimi określa się jako jego odporność. Za zwalczanie patogenów odpowiedzialny jest układ odpornościowy (układ immunologiczny).
Ważną funkcją układu odpornościowego jest odróżnianie własnych cząsteczek od obcych. Substancje, które wywołują reakcję zaatakowanego organizmu, noszą nazwę antygenówantygenów. Reakcję organizmu na kontakt z antygenami nazywa się odpowiedzią immunologicznąodpowiedzią immunologiczną. Jedną z jej form jest wytworzenie specyficznych białek, tzw. przeciwciałprzeciwciał.
Antygeny
Organizm człowieka broni się przed antygenami dzięki dwóm rodzajom odporności: wrodzonej i nabytej.
Odporność wrodzona (nieswoista)
Z odpornością wrodzoną przychodzimy na świat. Jest to system zabezpieczeń zapobiegający wnikaniu do organizmu wszelkich czynników chorobotwórczych, które mogłyby zaburzyć jego równowagę. Nie ma znaczenia, czy organizm miał już kontakt z patogenem czy nie. Odporność wrodzona jest nieswoista, czyli nie jest nacelowana na konkretny rodzaj patogenu, ale rozpoznaje ich cechy wspólne – odpowiedź immunologiczna na atak czynników chorobotwórczych jest natychmiastowa i zawsze taka sama. Mechanizm ten opiera się na barierach obrony zewnętrznej i wewnętrznej.
W obronie organizmu uczestniczą też tzw. białka układu dopełniaczabiałka układu dopełniacza i białka ostrej fazybiałka ostrej fazy. Substancje te zlepiają obce komórki (aglutynują) lub je otaczają (opłaszczają), co ułatwia komórkom żernym fagocytozęfagocytozę. Ponadto komórki fagocytujące wysyłają substancje, np. cytokinycytokiny, które są sygnałem do uruchomienia procesów odporności swoistej, czyli trzeciej linii obrony.
Odporność nabyta (swoista)
Odporność nabyta powstaje w trakcie życia osobniczego. Wykształca się w każdym organizmie dzięki bezpośrednim kontaktom z określonymi patogenami, dlatego jest specyficzna. Mechanizmy odporności swoistej, zwane trzecią linią obrony, zostają uruchomione wtedy, gdy zawiodą pierwsze dwie linie obrony organizmu, czyli bariery zewnętrzne i nieswoista obrona wewnętrzna. Odporność swoista związana jest ze specyficznymi reakcjami odpornościowymi zachodzącymi w organizmie po wniknięciu patogenów. Reakcje te są zawsze skierowane przeciwko konkretnym czynnikom chorobotwórczym. Ich uruchomienie wymaga pewnego czasu.
W mechanizmie odporności swoistej biorą udział limfocyty T i B – komórki układu odpornościowego – oraz przeciwciała produkowane przez limfocyty B. Limfocyty T uczestniczą w tzw. odpowiedzi komórkowej, która polega na uwalnianiu substancji niszczących zainfekowane komórki (bez udziału przeciwciał). Limfocyty B (pobudzane przez limfocyty T) wytwarzają przeciwciała, czyli białka o określonej budowie przystosowanej do rozpoznawania i unieczynnienia konkretnego antygenu – tym samym komórki te uczestniczą w odpowiedzi humoralnejodpowiedzi humoralnej.
Termin „humoralny” ma swoje początki w medycynie starożytnej. U jej podstaw leżało przekonanie o istnieniu płynów ciała (humorów), które przepływają przez organizm, a ich wzajemne stosunki wpływają na zdrowie i temperament. Teoria humorów funkcjonowała przez blisko tysiąc lat i w połowie XIX w. została obalona, jednak z jej elementami można się spotkać w aktualnej terminologii medycznej. Przykładem jest „katar”, którego źródłosłów pochodzi z greki: kata – w dół i rhein – płynąć.
Odporność wrodzona a odporność nabyta
ODPORNOŚĆ WRODZONA | LINIA OBRONY | |
---|---|---|
- rozpoznawanie cech wspólnych dla wielu patogenów | Bariery i odruchy obronne | PIERWSZA LINIA OBRONY |
- skóra | ||
Obrona wewnętrzna | DRUGA LINIA OBRONY | |
komórki fagocytujące: | ||
ODPORNOŚĆ NABYTA | TRZECIA LINIA OBRONY | |
- rozpoznawanie cech specyficznych dla poszczególnych patogenów | Odpowiedź komórkowa | |
limfocyty T – bronią przed zakażeniem przez bezpośrednie niszczenie antygenów na drodze mechanizmu cytotoksyczności komórkowej | ||
Odpowiedź humoralna | ||
limfocyty B – wytwarzają przeciwciała zwalczające określone antygeny |
Indeks górny Opracowanie zmienione na podstawie: Neil Campbell i in., Biologia, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2014. Indeks górny koniecOpracowanie zmienione na podstawie: Neil Campbell i in., Biologia, tłum. K. Stobrawa i in., Dom Wydawniczy REBIS, Poznań 2014.
Zarówno w odporności wrodzonej (nieswoistej), jak i nabytej (swoistej) kluczową rolę odgrywają makrofagi – duże komórki żerne powstające z monocytówmonocytów. Jako narzędzie odporności wrodzonej rozpoznają one, pochłaniają i niszczą patogeny. Jako narzędzie odporności nabytej – umieszczają na powierzchni swojej błony antygeny charakterystyczne dla zniszczonego patogenu, prezentując je limfocytom T. Uruchamiają w ten sposób mechanizm trzeciej linii obrony, czyli odpowiedź komórkową.
Odporność swoista czynna i bierna
Odporność swoistą człowiek rozwija przez całe życie, a uzyskuje ją w sposób czynny lub bierny: odporność czynna jest samodzielnie wytwarzana przez organizm, bierna zaś wykształca się po wprowadzeniu do organizmu gotowych przeciwciał, które są skierowane przeciw konkretnym antygenom. Oba rodzaje odporności można nabyć w sposób naturalny bądź sztuczny.
ODPORNOŚĆ NABYTA | |||
---|---|---|---|
Czynna | Bierna | ||
Naturalna | Sztuczna | Naturalna | Sztuczna |
Przeciwciała odpornościowe powstają | Przeciwciała odpornościowe powstają | W trakcie życia płodowego organizm otrzymuje Po narodzinach organizm otrzymuje gotowe przeciwciała | Gotowe przeciwciała |
Słownik
struktury makrocząsteczkowe (najczęściej glikoproteiny) rozpoznawane przez limfocyty, indukujące odpowiedź immunologiczną i reagujące z produktami tej odpowiedzi: uczulonymi limfocytami i/lub przeciwciałami; rozróżnia się antygeny własne (składniki organizmu) i obce
grupa białek surowicy krwi syntetyzowanych przez wątrobę w wyniku odpowiedzi na proces zapalny; biorą udział w reakcjach odporności wrodzonej
grupa białek, które biorą udział w reakcjach odporności wrodzonej
peptydowe substancje hormonopodobne wytwarzane głównie przez komórki układu odpornościowego i oddziałujące na aktywność biologiczną innych, sąsiadujących z nimi i współdziałających komórek; cytokiny wytwarzane przez limfocyty noszą nazwę limfokin, przez monocyty – monokin; powszechnie stosowana nazwa „interleukiny” odnosi się do cytokin (m.in. limfokin i monokin) wytwarzanych przez leukocyty (krwinki białe)
(gr. phagein – jeść, kytos – komórka) jeden ze sposobów transportowania dużych cząsteczek do wnętrza komórki, spotykany u komórek i organizmów jednokomórkowych; polega na pobraniu ze środowiska dużych ciał organicznych (komórki, ich fragmenty) przez utworzenie wodniczki pokarmowej i strawieniu ich z udziałem lizosomów; niestrawione resztki są usuwane na zewnątrz przez ponowne połączenie się wodniczki z błoną komórkową
substancja uwalniania m.in. przez bazofile (leukocyty zasadochłonne) w procesie zapalnym, zmniejszająca krzepliwość krwi
substancja uwalniana m.in. przez bazofile (leukocyty zasadochłonne) w procesie zapalnym i reakcjach alergicznych; powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych i zwiększenie ich przepuszczalności, co objawia się obrzękiem i zaczerwienieniem
enzym rozkładający polisacharydowy składnik ściany komórkowej niektórych bakterii, w wyniku czego dochodzi do rozpadu ściany komórkowej i samej komórki
komórki tkanki łącznej powstałe z monocytów (rodzaj krwinek białych), obecne w wielu tkankach i narządach; biorą udział w reakcjach obronnych organizmu – w odporności wrodzonej niszczą mikroorganizmy w procesie fagocytozy, a w odporności nabytej prezentują antygeny; mają zdolność do ruchu pełzakowatego
(gr. mónos – jedyny, kýtos – komórka) komórki układu immunologicznego zaliczane do leukocytów agranularnych, stanowiące od 4% do 8% leukocytów w krwi obwodowej
jeden z mechanizmów odporności nabytej, w którym organizm wykorzystuje różne substancje, np. przeciwciała
zdolność układu immunologicznego organizmu do szybszego i silniejszego reagowania przy ponownym kontakcie z określonym antygenem; jest wynikiem stymulacji długo żyjących komórek pamięci limfocytów T i B
właściwość układu immunologicznego organizmu polegająca na szybszym i swoistym reagowaniu przy kolejnym kontakcie z danym antygenem
ciała obce lub mikroorganizmy wywołujące chorobę u danego organizmu; mogą nimi być bakterie, wirusy, grzyby, robaki pasożytnicze
ciała odpornościowe, immunoglobuliny, Ig; substancje białkowe zdolne do swoistego łączenia się z antygenem; wytwarzane przez limfocyty B (plazmocyty)
w zoologii dawna nazwa określająca w systematyce organizmów typ bezkręgowców, do którego zaliczano płazińce (robaki płaskie) i obleńce (robaki obłe) – współcześnie nazywane nicieniami; większość robaków to pasożyty, np. tasiemce, owsiki, glisty
ilościowa skala kwasowości i zasadowości wodnych roztworów związków chemicznych, oparta na aktywności jonów hydrionowych [HIndeks dolny 33OIndeks górny ++] w tych roztworach; mieści się w granicach od 0 (bardzo silne kwasy) do 14 (bardzo silne zasady); pH równe 7 ma chemicznie czysta woda o odczynie obojętnym
surowica pochodząca od uodpornionych ludzi lub zwierząt; zawiera przeciwciała skierowane przeciw określonym antygenom
preparaty zawierające drobnoustroje lub pochodzące z nich antygeny, które po podaniu człowiekowi lub zwierzęciu wywołują powstanie odporności przeciw danym drobnoustrojom