Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Dla zainteresowanych

Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofii kartezjańskiej oraz dualizmu, zapoznaj się z poniższymi materiałami:

Dualistyczny system metafizyczny

R1d2V2fdXP0mz1
Ilustracja dualizmu autorstwa René Descartesa. Bodźce przekazywane są przez narządy zmysłów do szyszynki w mózgu, a stamtąd do niematerialnego ducha.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rozważania kartezjańskie prowadzą do sformułowania dualistycznejdualizmdualistycznej metafizykimetafizykametafizyki. Kartezjusz dowodzi, że świat składa się z dwu rodzajów substancji: substancji myślącej (którą nazywa też nierozciągłą, tj. niezajmującą miejsca w przestrzeni) i substancji materialnej (rozciągłej, a więc zajmującej miejsce w przestrzeni). Warto przy okazji zauważyć, że filozof pojmuje substancję w tradycyjny sposób, wywodzący się z metafizyki arystotelesowskiej i scholastyki: substancjasubstancjasubstancja u Kartezjusza to byt najbardziej podstawowy, czyli taki, z którego składa się lub wywodzi wszystko inne, sam zaś już z niczego się nie składa ani z niczego nie wywodzi. W obszarze substancji myślącej rządzą prawa logiki, w obszarze substancji materialnej – prawa mechaniki. Człowiek jest istotą, w której te dwie substancje łączą się w postaci umysłu i ciała. Kartezjusz przy tym podkreśla, że nasze człowieczeństwo zasadza się na umyśle:

Kartezjusz Medytacje o pierwszej filozofii

[...] do istoty naszej nie przynależy nic cielesnego, tak że człowiek jest samym umysłem, ciało zaś tylko środkiem przenoszenia się umysłu; stąd to definiuje się człowieka jako umysł posługujący się ciałem.

B1 Źródło: Kartezjusz, Medytacje o pierwszej filozofii, red. przekład zbiorowy.
bg‑turquoise

Mechanicyzm

Ro5pAW426PEo61
Mechanicyzm to stanowisko, według którego wszelkie zjawiska zachodzące w przyrodzie można wyjaśnić poprzez analogię do działania maszyny — za pomocą pojęć i praw mechaniki.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Takie postawienie sprawy prowadzi do tzw. problemu psychofizycznego.

Ciekawostka

Problem psychofizyczny

Od wieków filozofowie zastanawiali się nad istotą relacji zachodzących między duszą a ciałem. W nowocześniejszym ujęciu chodzi o pytanie, w jaki sposób to, co psychiczne, wpływa na to, co cielesne, i na odwrót. Czy nasze myśli są źródłem procesów neurologicznych zachodzących w umyśle czy ich konsekwencją? Kartezjusz przez wprowadzenie dualistycznej metafizyki i wizji człowieka stawia ten problem w sposób bardzo skrajny. Podejmą go jego liczni kontynuatorzy, tacy jak LeibnizGottfried Wilhelm LeibnizLeibnizSpinozaBenedykt SpinozaSpinoza.

Polecenie 1

Odpowiedz na pytania. Na czym polegała stworzona przez Kartezjusza dualistyczna koncepcja świata i człowieka? Jakie były konsekwencje tego podziału?

RkJtH2ryx5nOD
(Uzupełnij).

Drzewo wiedzy

Ustalenia Kartezjusza w jego zamyśle miały stanowić fundament całego uniwersalnego i spójnego systemu ludzkiej wiedzy o świecie.

RDpeiNla1TYbD
Filozof ujął metaforycznie ten system w postaci drzewa: [...] którego korzenie tworzy metafizyka, pień – fizyka, konarami zaś, które wyrastają z tego pnia, są wszystkie inne nauki, sprowadzające się do trzech podstawowych. Mianowicie do medycyny, mechaniki i etyki.
Źródło: Kartezjusz, Zasady filozofii, tłum. I. Dąmbska.
Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Do historii filozofii Kartezjusz przeszedł przede wszystkim jako nowator na polu metafizyki i epistemologii. On sam jednak nie uważał tych dyscyplin za najważniejsze. Niezwykle istotne były dla niego praktyczne następstwa postępu naukowego ludzkości. Pod tym względem podzielał poglądy Francisa BaconaFrancis BaconFrancisa Bacona i za ważny cel nauki uważał zapanowanie nad przyrodą ku pożytkowi i pomyślności człowieka.

Polecenie 2

Kartezjusz wyobrażał sobie sumę ludzkiej wiedzy w postaci drzewa. Opierając się na ogólnej znajomości współczesnej nauki, spróbuj skonstruować własne drzewo wiedzy. Uzasadnij jego konstrukcję.

RFl8Exh8Fkbod
(Uzupełnij).

Słownik

dedukcja
dedukcja

(łac. deductio – wyprowadzenie) metoda rozumowania polegająca na wyprowadzaniu logicznych wniosków z założeń uznanych za prawdziwe

indukcja
indukcja

(łac. inductio – wprowadzenie) wyprowadzanie wniosków ogólnych z przesłanek będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków

metafizyka
metafizyka

(gr. ta meta ta physika – to, co jest po fizyce) dział filozofii zajmujący się bytem jako takim – jego podstawowymi własnościami, leżącymi u podstaw świata, który jest nam dostępny poprzez doświadczenie zmysłowe

sensualizm
sensualizm

(łac. sensualis – zdolny do odczuwania, zmysłowy) pogląd, według którego jedynym źródłem poznania są wrażenia zmysłowe

substancja
substancja

(łac. substantia – istota rzeczy, majątek) termin rozumiany różnorodnie, u Arystotelesa: byt jednostkowy i samoistny w odróżnieniu od cech, relacji; to, czemu przysługują pewne cechy, ale co nie jest cechą

dualizm
dualizm

(gr. duo – dwa, podwójny, łac. dualis) w ontologii: pogląd mówiący, że istnieją tylko dwa rodzaje substancji – np. duch i materia; dualizm antropologiczny Platona głosi, że człowiek nie jest psychofizyczną jednością, ale rezultatem połączenia dwóch substancji – duszy i ciała

Francis Bacon
Gottfried Wilhelm Leibniz
Benedykt Spinoza