Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofii kartezjańskiej oraz dualizmu, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Filozofia kartezjańskaFilozofia kartezjańska
Filozofia kartezjańska: wątpienie metodyczneFilozofia kartezjańska: wątpienie metodyczne
Filozofia kartezjańska: recepcja i dyskusjaFilozofia kartezjańska: recepcja i dyskusja
Dualizm psychofizyczny KartezjuszaDualizm psychofizyczny Kartezjusza
Umysł i ciało – monizm czy dualizm?Umysł i ciało – monizm czy dualizm?
Panlogizm LeibnizaPanlogizm Leibniza
Dualistyczny system metafizyczny
Rozważania kartezjańskie prowadzą do sformułowania dualistycznejdualistycznej metafizykimetafizyki. Kartezjusz dowodzi, że świat składa się z dwu rodzajów substancji: substancji myślącej (którą nazywa też nierozciągłą, tj. niezajmującą miejsca w przestrzeni) i substancji materialnej (rozciągłej, a więc zajmującej miejsce w przestrzeni). Warto przy okazji zauważyć, że filozof pojmuje substancję w tradycyjny sposób, wywodzący się z metafizyki arystotelesowskiej i scholastyki: substancjasubstancja u Kartezjusza to byt najbardziej podstawowy, czyli taki, z którego składa się lub wywodzi wszystko inne, sam zaś już z niczego się nie składa ani z niczego nie wywodzi. W obszarze substancji myślącej rządzą prawa logiki, w obszarze substancji materialnej – prawa mechaniki. Człowiek jest istotą, w której te dwie substancje łączą się w postaci umysłu i ciała. Kartezjusz przy tym podkreśla, że nasze człowieczeństwo zasadza się na umyśle:
Medytacje o pierwszej filozofii[...] do istoty naszej nie przynależy nic cielesnego, tak że człowiek jest samym umysłem, ciało zaś tylko środkiem przenoszenia się umysłu; stąd to definiuje się człowieka jako umysł posługujący się ciałem.
Mechanicyzm
Takie postawienie sprawy prowadzi do tzw. problemu psychofizycznego.
Problem psychofizyczny
Od wieków filozofowie zastanawiali się nad istotą relacji zachodzących między duszą a ciałem. W nowocześniejszym ujęciu chodzi o pytanie, w jaki sposób to, co psychiczne, wpływa na to, co cielesne, i na odwrót. Czy nasze myśli są źródłem procesów neurologicznych zachodzących w umyśle czy ich konsekwencją? Kartezjusz przez wprowadzenie dualistycznej metafizyki i wizji człowieka stawia ten problem w sposób bardzo skrajny. Podejmą go jego liczni kontynuatorzy, tacy jak LeibnizLeibniz i SpinozaSpinoza.
Odpowiedz na pytania. Na czym polegała stworzona przez Kartezjusza dualistyczna koncepcja świata i człowieka? Jakie były konsekwencje tego podziału?
Drzewo wiedzy
Ustalenia Kartezjusza w jego zamyśle miały stanowić fundament całego uniwersalnego i spójnego systemu ludzkiej wiedzy o świecie.
Do historii filozofii Kartezjusz przeszedł przede wszystkim jako nowator na polu metafizyki i epistemologii. On sam jednak nie uważał tych dyscyplin za najważniejsze. Niezwykle istotne były dla niego praktyczne następstwa postępu naukowego ludzkości. Pod tym względem podzielał poglądy Francisa BaconaFrancisa Bacona i za ważny cel nauki uważał zapanowanie nad przyrodą ku pożytkowi i pomyślności człowieka.
Kartezjusz wyobrażał sobie sumę ludzkiej wiedzy w postaci drzewa. Opierając się na ogólnej znajomości współczesnej nauki, spróbuj skonstruować własne drzewo wiedzy. Uzasadnij jego konstrukcję.
Słownik
(łac. deductio – wyprowadzenie) metoda rozumowania polegająca na wyprowadzaniu logicznych wniosków z założeń uznanych za prawdziwe
(łac. inductio – wprowadzenie) wyprowadzanie wniosków ogólnych z przesłanek będących poszczególnymi przypadkami tych wniosków
(gr. ta meta ta physika – to, co jest po fizyce) dział filozofii zajmujący się bytem jako takim – jego podstawowymi własnościami, leżącymi u podstaw świata, który jest nam dostępny poprzez doświadczenie zmysłowe
(łac. sensualis – zdolny do odczuwania, zmysłowy) pogląd, według którego jedynym źródłem poznania są wrażenia zmysłowe
(łac. substantia – istota rzeczy, majątek) termin rozumiany różnorodnie, u Arystotelesa: byt jednostkowy i samoistny w odróżnieniu od cech, relacji; to, czemu przysługują pewne cechy, ale co nie jest cechą
(gr. duo – dwa, podwójny, łac. dualis) w ontologii: pogląd mówiący, że istnieją tylko dwa rodzaje substancji – np. duch i materia; dualizm antropologiczny Platona głosi, że człowiek nie jest psychofizyczną jednością, ale rezultatem połączenia dwóch substancji – duszy i ciała