Kim była Emmy Noether?

Życie Emmy Noether nie było usłane różami ze względu na silny antyfeminizm w czasach, w których działała. Urodziła się 23 marca 1882 r. w Erlangen jako Amalie Emmy, ale pierwszego imienia nie używała. Jej ojciec Max był znanym matematykiem, profesorem na tamtejszym uniwersytecie, a matka, Ida Amalia Kaufmann, pochodziła z rodziny kupieckiej. Emmy była brzydkim, ale miłym dzieckiem, lubiła tańczyć, nieco sepleniła i cierpiała na krótkowzroczność. Ówczesne prawo w Niemczech nie przewidywało możliwości studiów wyższych dla dziewcząt. Emmy ukończyła więc studium języków obcych. Mając 18 lat, zdała z wynikiem bardzo dobrym trudny egzamin i uzyskała dokument zezwalający jej na nauczanie francuskiego i angielskiego w szkole dla dziewcząt. Nie została jednak nauczycielką, gdyż niespodziewanie zainteresowała się matematyką i zapisała się jako wolna słuchaczka na uniwersytet. Wtedy już kobiety mogły, za zgodą profesorów, uczestniczyć w wykładach. Uzyskanie takiej zgody wobec pozycji Maxa Noethera nie było trudne. Emmy studiowała nadal języki obce, a także, po raz pierwszy, matematykę. Kiedy wreszcie zezwolono na zdobywanie stopni naukowych przez kobiety, Noether w 1907 r. uzyskała summa cum laudesumma cum laudesumma cum laude stopień doktora matematyki na uniwersytecie w Erlangen na podstawie rozprawy o niezmiennikach algebraicznychniezmiennikniezmiennikach algebraicznych. Jej promotorem był przyjaciel ojca, Paul Albert Gordan. Przez następne lata Emmy pracowała na uniwersytecie, oczywiście bez oficjalnego zatrudnienia i bez pensji. Czasem zastępowała w wykładach swego ojca. Jej zdolności zaczęły być głośne wśród matematyków.

RgvrSSgXeAndx

Rys. 1. Zdjęcie prezentuje kartkę pocztową napisaną przez Emmę Noether w dniu 10 kwietnia 1915 roku. Adresatem jest jej współpracownik z Uniwersytetu w Erlangen, Ernst Fischer. Objął on stanowisko profesorskie po Paulu Gordanie, promotorze Emmy Noether. Uwagę zwraca umieszczenie, pomiędzy wzorami i komentarzem do nich, fragmentu dotyczącego planowanej podróży oraz stanu zdrowia matki.

W 1915 r. Noether za namową Davida Hilberta i Felixa Kleina przeniosła się do Getyngi, ówczesnego centrum matematyki. Tamtejszych profesorów, którzy ostro protestowali przeciw zatrudnianiu kobiet Hilbert próbował przekonywać słowami: „Ależ, proszę panów, to, że panna Noether jest kobietą, nie powinno stanowić przeszkody, przecież chodzi o jej wykłady, a nie obecność w łaźni.” Przedstawiciele nauk ścisłych zgadzali się z Hilbertem, ale opór konserwatywnych humanistów był nie do pokonania. Kiedy Hilbertowi nie udało się postawić na swoim, znalazł inne rozwiązanie. Oto na kursach, ogłaszanych jako wykłady Hilberta, nauczała studentów właśnie Emma Noether. Dopiero w 1923 r. uzyskała pozycję tak zwanego docenta prywatnego, z prawem wykładania i promowania doktorantów, chociaż bez pensji.

R20oDZwRCMjju

Rys. 2. Zdjęcie przedstawia portrety dwóch mężczyzn. Z lewej Felix Klein, niemiecki matematyk, urodzony w Dusseldorfie. Portret jest czarno biały. Mężczyzna spogląda nieco w bok. Ma gęste, ciemne włosy z wyraźnym przedziałkiem po prawej stronie i okazałą brodę. Z prawej David Hilbert, niemiecki matematyk, także fizyk i filozof, urodzony w Königsberg, gdzie studiował. Mężczyzna spogląda w obiektyw. Pozuje w dosyć dużym, jasnym kapeluszu z ciemną przepaską. Ma okulary, wąsy i zarost na brodzie.

Emmy Noether miała niewiele ponad 160 cm wzrostu, była otyła i ubierała się bardzo niestarannie. Ze względu na krótkowzroczność używała okularów z bardzo grubymi soczewkami, które dodatkowo ją szpeciły. Chodziła często w długim niemal do kostek czarnym płaszczu, z dużą torbą przewieszoną przez ramię. Wyglądała jak typowy konduktor kolejowy. Była tak dalece pozbawiona kobiecości, że mówiono o niej nawet „Herr Noether” (Pan Noether). Żyła tylko matematyką. Dyskutując przy posiłkach z kolegami o problemach matematycznych, w podnieceniu machała rękami, nic sobie nie robiąc z tego, że kęski jedzenia spadały i plamiły jej suknię.

R1Qk00Kp0Vabd

Rys. 3. Zdjęcie prezentuje Emmy Noether, około 1930 roku, w czasie gdy była już pełnoprawnym pracownikiem naukowym Uniwersytetu w Getyndze. Zdjęcie jest czarno białe i niezbyt wyraźne, przedstawia kobietę z prawego profilu. Siedzi w okularach, włosy ma zaczesane do tyłu, w ciemnym ubraniu z jasnym kołnierzem. Kobieta opiera prawą dłoń o blat z kartką. W dłoni trzyma pióro lub ołówek.

W 1933 r. w Niemczech doszli do władzy naziści. Już w maju tego roku wszyscy profesorowie żydowskiego pochodzenia zostali zwolnieni z pracy na uniwersytetach. Szczególnie ucierpiał uniwersytet w Getyndze, który stracił bardzo wybitnych uczonych, na przykład laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki Jamesa Francka, a także Maxa Borna, który otrzymał Nagrodę Nobla dopiero po wojnie. Emmy Noether nie miała żadnych szans utrzymania się na uczelni, nawet gdyby nie była Żydówką. Stosunek nazistów do kobiet był jednoznaczny. Adolf Hitler utrzymywał, że emancypacja kobiet to wymysł żydowski, a wtórował mu wpływowy minister propagandy Joseph Goebbels, głosząc, że powołaniem kobiety jest być piękną i rodzić wiele dzieci. W październiku 1933 roku Noether wyjechała więc do Stanów Zjednoczonych, gdzie znalazła zatrudnienie w Bryn Mawr College w stanie Pensylwania. Była to zwykła szkoła dla kobiet, miejsce bardzo nieodpowiednie dla Noether, która przywykła do pracy z doktorantami matematyki na wysokim poziomie. Na szczęście mogła wyjeżdżać na dyskusje do Institute for Advanced Study (Instytutu Badań Zaawansowanych) w pobliskim Princeton. W kwietniu 1935 r. Emmy Noether pomyślnie przeszła niegroźną operację, ale po paru dniach nagle dostała wysokiej gorączki i zmarła, przypuszczalnie w wyniku zakażenia pooperacyjnego.

Słowniczek