Kazimierz Przerwa‑Tetmajer

R1U4Jc1yxFaEQ

Obraz przedstawia portret młodego mężczyzny. Mężczyzna siedzi. Ma owalną twarz. Jego włosy są krótkie, gładkie, zaczesane do góry. Mężczyzna ma bujne wąsy. Są zakręcone ku górze. Mężczyzna ubrany jest w surdut, koszulę. Pod szyją ma zawiązany szeroki krawat.

Kazimierz Przerwa‑Tetmajer (1865–1940) był jednym z najbardziej uznanych twórców Młodej Polski. Pisał powieści, dramaty, zajmował się także krytyką literacką, jednak największą sławę przyniosła mu poezja. Datę wydania jego debiutanckiego tomu poetyckiego (1891) przyjmuje się umownie za początek okresu Młodej Polski. Tetmajer był głosem swojego pokolenia i wyrażał dekadenckie nastroje epoki. W jego twórczości można jednak zaobserwować próby przełamania pustki życiowej, poszukiwanie dróg spełnienia – w miłości, naturze i sztuce. Większość czasu Tetmajer spędzał w Krakowie i Zakopanem oraz w częstych podróżach. Jego późniejsze dzieła, poza zbiorem tatrzańskich opowiadań Na skalnym Podhalu, nie zyskały już tak wielkiego rozgłosu i z czasem artysta odsunął się od życia społecznego.

Poezja zmysłowych wrażeń

W literaturze nie wykształciła się osobna szkoła impresjonistyczna. W twórczości wielu poetów i pisarzy okresu przełomu wieków można natomiast zauważyć inspiracje osiągnięciami ówczesnego malarstwa. W latach 70. XIX wieku grupa malarzy, do której należeli m.in. Claude Monet, Auguste Renoir i Edgar Degas, postanowiła opuścić pracownie malarskie i malować w plenerze pod wpływem chwilowych doznań i nastrojów. Szczególnie pasjonowały ich ulotne wrażenia wzrokowe – gra blasków i kolorów spowodowana zmianami światła słonecznego. Nurt, który stworzyli, nazwano impresjonizmemimpresjonizmimpresjonizmem.

RWKRDdy4NpCXF

Obraz przedstawia scenę rodzajową. Jest to fragment dziewiętnastowiecznej rzeczywistości. Na obrazie ukazana jest grupa ludzi w dużym ogrodzie. Jest słoneczny dzień. Na pierwszym planie stoi odwrócony do widza plecami mężczyzna. Ma on na sobie granatowe spodnie i marynarkę. Na głowie ma słomkowy kapelusz ozdobiony tasiemką. Mężczyzna trzyma lewą rękę w kieszeni. Prawą ręką, lekko uniesioną, gestykuluje. Jest zwrócony ku młodej kobiecie stojącej za huśtawką. Mężczyzna skupia na niej całą swoją uwagę. Kobieta nie wydaje się jednak zainteresowana rozmową. Nie patrzy na swego rozmówcę. Jej twarz zwrócona jest lekko w prawo. Zdaje się być zamyślona. Jedną stopą skrytą pod brzegiem sukni, stoi na brzegu drewnianej huśtawki. Kobieta dłonią z lewej odpycha, a drugą trzyma linę huśtawki. Ubrana jest w długą, jasną suknię. Suknia jest ozdobiona z przodu rzędem granatowych kokard. Złote włosy kobiety upięte są w wysoki kok. Jest on ozdobiony niebieską kokardą. Szyję kobiety zdobi ciemnogranatowa, aksamitna tasiemka. Świadkiem tej sceny jest brodaty mężczyzna. Wychyla się zza pnia po lewej. Jego twarz skierowana jest ku parze przy huśtawce. Przed pniem stoi mała dziewczynka ubrana w krótką sukienkę oraz słomkowy kapelusik. Drobne rączki trzyma złożone. Z lekko uniesioną główką patrzy na mężczyznę zwróconego ku kobiecie. Na drugim planie, w tle po prawej stoi pięcioosobowa grupa osób. Ich sylwetki zostały ledwo zarysowane Są tu: dwie kobiety w jasnych sukniach, dwóch mężczyzn i dziecko w nakryciu głowy.

Nowe podejście wzbudziło początkowo spore kontrowersje, zrywało bowiem z dotychczasowym nastawieniem akademickim. Zamiast malować według wyuczonych reguł, artyści woleli odwoływać się do osobistego oglądu świata oraz indywidualnie dobierać tematy – niekoniecznie wzniosłe, często zupełnie przyziemne, takie jak widok ogrodu lub osób rozmawiających w kawiarni. Najważniejszy był jednak odwrót od obiektywnego widzenia rzeczywistości, które panowało w malarstwie realistycznym, i zastąpienie go subiektywnymi doświadczeniami.

Pod wpływem impresjonistów zmieniła się także literatura. Francuscy poeci, tacy jak Stéphane Mallarmé czy Paul Verlaine, odwoływali się w swoich wierszach do chwilowych odczuć zmysłowych. Malarze posługujący się techniką dywizjonizmu nanosili na płótno drobne plamy farby, by uzyskać efekt migotliwej świetlistości; w podobny sposób twórcy liryki starali się kreować unikalne impresjeimpresjaimpresje. Niekiedy wyrażali doznania jednego zmysłu poprzez odwołanie do właściwości innego, określając na przykład kolor dźwięku lub zapach światła. Taki zabieg nazywa się synestezjąsynestezjasynestezją.

Tetmajer – impresjonista

RW5ZtXej7o7Zo1

Rysunek przedstawia portret starszego mężczyzny. Ukazana jest jego twarz i górną cześć tułowia. Mężczyzna siedzi wsparty na prawej ręce. Jego twarz jest pełna zmarszczek. Widać krzaczaste brwi i gęstą brodę. Mężczyzna patrzy uważnie na widza.

Nowy sposób poetyckiego obrazowania wywarł także wpływ na polską literaturę. Za jednego z najwybitniejszych rodzimych impresjonistów uchodził na przełomie wieków Kazimierz Przerwa‑Tetmajer. Chociaż nie był to jedyny kierunek w jego twórczości, liryczne pejzaże autora Evviva l’arte! wyraźnie wyróżniały się na tle innych utworów artysty oryginalną poetyką. Nawet później, gdy wiersze Tetmajera nie wzbudzały już takiej sensacji jak w latach 90. XIX wieku, nie zatracił umiejętności tworzenia nastrojowych krajobrazów poetyckich. Szczególnie piękne poetyckie obrazy zawiera wiersz Na dawno ścięty las w Zakopanem pochodzący z siódmej serii poezji.

Bodźce wzrokowe opisywane przez Tetmajera można łatwo zestawić z płótnami impresjonistów. Las mieniący się „srebrnie i różowie” i świecące krople rosy to wrażenia odbierane przez ludzkie oko, które znikają równie szybko, jak się pojawiają. Migotanie słonecznego światła na ciemnych pniach ukazuje nieustanną zmienność w przyrodzie, wieczny ruch, którego nie da się analizować w sposób zdystansowany, chłodny. Trudno zrozumieć i odczuć atmosferę wiersza, odwołując się jedynie do naturalistycznych teorii – konieczne jest jego osobiste doznanie. Właśnie w ten sposób tworzył swoje poezje Tetmajer.

RyX2B9uB3r4q7

Obraz przedstawia pejzaż. Ukazany jest gęsty las pełen świerków. Jest zima. Między drzewami przebłyskuje słońce.

Inspiracja górską przyrodą

Tetmajer był wrażliwy na urodę krajobrazu, szczególnie górskiego. Współcześni mu amatorzy wędrówek po Tatrach wskazywali go jako osobę, która nauczyła ich inaczej patrzeć na przyrodę. Poeta był zapalonym wędrowcem, wspinał się na szczyty, aby zaznać życia blisko natury. Od początku twórczości opisywał swoje odczucia, wyrażając szeroką gamę nastrojów, zwracając uwagę na chwilowe i drobne, lecz znaczące szczegóły opisywanych pejzaży.

R1CHp0CnIANbG

Obraz przedstawia pejzaż. Ukazany jest gęsty las pełen świerków. Zza drzew drzew widać masyw górski. Jego szczyty są ośnieżone. Nad masywem ukazane jest niebieskie niebo pełne obłoków.

Słownik