Przeczytaj
O autorze
Jako niemowlę Adam miał wypaść z okna rodzinnego domu. Matka zaniosła cudem uratowanego synka przed oblicze Matki Bożej Ostrobramskiej, żeby ofiarować Jej jego życie i zdrowie. Nie dziwi więc, że wyrósł z niego człowiek niezwykły, do dziś uważany za najznakomitszego polskiego poetę. Urodził się w Wigilię w 1798 roku koło Nowogródka.
Ojciec poety, Mikołaj, osierocił rodzinę w 1812 roku, zostawiając długi i czterech nieletnich synów. W tym samym roku Adam obserwował przemarsz wojsk napoleońskich podczas kampanii moskiewskiej. Nauki pobierał w powiatowej szkole dominikanów w Nowogródku, a następnie studiował na Uniwersytecie Wileńskim.
Towarzystwo Filomatów
Pierwsze wiersze zaczął układać już w szkole, w wieku 11 lat, w ramach ćwiczeń z retoryki. Podobno nie były to wówczas wybijające się utwory. Na Uniwersytecie Wileńskim Mickiewicz zawiązał trwałe przyjaźnie, m.in. z Tomaszem Zanem, Józefem Jeżowskim, Janem Czeczotem i Franciszkiem Malewskim, z którymi w 1817 roku założył Towarzystwo Filomatów, czyli stowarzyszenie miłośników nauki. Przyjaciele dużo czytali, interesowali się kulturą końca XVIII wieku i libertynizmemlibertynizmem. Z polskich twórców największe wrażenie robili na nich Franciszek Karpiński i Stanisław Trembecki. Do ideałów filomatów należały: równość, praca, cnota i patriotyzm. Spędzali razem czas na dyskusjach.
Do Matki Polki
Najbardziej trwałe mity narodowe o wyraźnym zabarwieniu patriotycznym powstały w czasach romantyzmu i są efektem utraty państwowości u schyłku XVIII wieku. Stały się ważnym nośnikiem kultury i pamięci pokoleniowej, wzmacniały sferę wartości, wzbudzały wiarę w nadzwyczajny rodowód narodu, utrwalały poczucie tożsamości narodowej. Dawały gotowe wzory, w przystępny sposób objaśniały otaczający świat. Skutecznie oddziaływały na świadomość społeczną poprzez metafory, symbole i rytuały. Podkreślały wspólnotę interesów i wzbudzały emocje.
[…] Matka Polka jest wzorcem kobiecości, efektem naszej skomplikowanej historii, która stworzyła obraz kobiety heroicznej, zdolnej do niesamowitych poświęceń dla dobra Ojczyzny, skoncentrowanej przede wszystkim na rodzinie, nie na sobie. Turbulencje historyczne naszej państwowości powodowały, iż to na kobietach spoczywał obowiązek wychowywania swoich dzieci w duchu głębokiego patriotyzmu, dbania o ciągłość języka i kultury, ale też posyłania swoich synów na pewną śmierć w imię dobra wspólnego. Musiały one przy tym dbać o całe gospodarstwa domowe, pod nieobecność swoich mężów, walczących za Polskę. Ogrom spraw, z którymi musiały uporać się, połączony z wyzwaniami natury emocjonalnej budzi podziw i do dziś oddziałuje na mentalność wielu polskich kobiet.
Rolę takiego wychowania można dostrzec w wierszu Adama Mickiewicza Do Matki Polki, w którym autor zawarł przekonanie, iż powinnością tytułowej matki jest przygotowanie syna do roli konspiratora i przyszłego męczennika za sprawę narodową. Los owej matki jest tragiczny, gdyż zdając sobie sprawę, że jej dziecko być może wcale nie dozna chwały ze względu na spiskowy charakter jego walki, czy też mając nawet świadomość realnego ryzyka utraty ukochanego syna, musi go wychowywać tak, by ten w przyszłości gotów był oddać życie za Ojczyznę. Widoczna jest tutaj analogia do losu Matki Boskiej, która również musiała w imię wyższego celu pogodzić się ze śmiercią syna. Poza tym, patrząc przez pryzmat mesjanizmu polskiego, można stwierdzić, że jeżeli wielką misją Polaków było szeroko rozumiane zbawienie narodów, to warto również w tym miejscu podkreślić kluczowe zadanie jakie przypadło żyjącym wówczas kobietom - mianowicie - wychowanie w duchu wspomnianej misji przyszłych pokoleń. Matka Polka może być zatem odczytywana jako „formuła udziału kobiet w polskiej wspólnocie narodowej. Przez macierzyństwo kobieta w Polsce wkupia się w tę wspólnotę.
Źródło: http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-64fb05d9-8344-4b0a-97ca-a8dc7288aaa8/c/4.pdf.
Wiersz Do matki Polki powstał w 1830 roku, tuż przed wybuchem powstania listopadowego. Mickiewicz uważał, że młodzi ludzie muszą się nauczyć nowej metody walki, ponieważ zaborca zmusza Polaków do podstępnych działań i spiskowania.
Mickiewicz. Słowo i czynZdawał się sądzić, że każdy działający jawnie jest potencjalną ofiarą, na której szyi zaciśnie się śmiertelna pętla powroza (…). A nie były to dla Mickiewicza teoretyczne rozważania z zakresu moralności i taktyki działania, lecz głęboko przeżyte doświadczenie własnego losu. Tak właśnie odczuwał sytuację swoją oraz „spółuczniów, spółwięźniów, spółwygnańców” litewskich, z którymi już stoczył walkę „sąd krzywoprzysiężny”. Dodajmy i tę okoliczność, iż ofiary wyroku znajdowały się nadal w ręku kata i Mickiewicz nie tylko przez sentyment poczuwał się do wspólnoty losu. Doskonale wiedział, że jest to więź rzeczywista i jego zachowanie, jedynego, któremu udało się wyrwać poza kordon, może rzutować na ich życie. Kompromitując ich mógł przekreślić szansę skrócenia wyroku bądź przynajmniej złagodzenia kary. Toteż każdy swój czyn człowieka już wolnego oglądał w świetle ich położenia, ich aresztanckiej bądź zesłańczej doli. Wiadomo, wskazują na to listy, jak nerwowo i gwałtownie reagował na wzmianki ukazujące się za granicą, a podnoszące polityczne zasługi towarzystw wileńskich i jego samego. Winy.
Źródło: Alina Witkowska, Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa 1983, s. 112–113.
Warto wspomnieć, że rezygnacja z otwartej walki oznacza zubożenie etosu rycerskiegoetosu rycerskiego, żywego w literaturze jeszcze w oświeceniu. Matka Polka powinna więc mieć świadomość, że chcąc wychować syna w duchu patriotyzmu, powinna go od najwcześniejszych lat uczyć odwagi, determinacji i wytrzymałości. Musi umieć walczyć z samotnością, lękiem przed śmiercią i cierpieniem. Mit matki Polki jest nośny - mogą się weń wcielić ówczesne adresatki wiersza. Sprzyja temu m.in. rozpoczęcie wiersza od apostrofyapostrofy do matki Polki i utrzymanie zwrotu do niej w całym utworze.
Wiersz Do matki Polki kreuje również mit powstańca - męczennika walczącego w imię wolności ojczyzny bez obietnicy zwycięstwa i sławy. Kim jest ów powstaniec? Uobecnia się w nim „Dawnych Polaków duma i szlachetność” - a więc reprezentuje on sobą tradycyjne polskie wartości. Jednocześnie wykazuje zainteresowanie historią swojego kraju, podobnie jak Alf (Konrad) w Mickiewiczowskim Kondradzie Wallenrodzie, który słuchał opowiadań pamiętającego dawne czasy natchnionego starego barda, Halbana. Stary wajdelota został przedstawiony jako:
Do Matki PolkiSędziwy starzec, który u podwojów
Między giermkami i paziami siedział.
Prusak czy Litwin, jak widać ze strojów.
Brodę miał gęstą, wiekiem ubieloną,
Głowę obwiewa ostatek siwizny,
Czoło i oczy zakryte zasłoną,
W twarzy wyryte lat i cierpień blizny.W prawicy starą lutnię pruską nosił,
A lewą rękę wyciągnął do stoła
I tym skinieniem posłuchania prosił.Źródło: Adam Mickiewicz, Do Matki Polki, oprac. Małgorzata Orzeł, Wrocław 1989.
Tak samo postępuje syn matki Polki, który Do starca bieży, co mu dumy pieje
. Nie tylko jednak zgłębia dzieje narodu i dojrzewa do walki o niepodległy byt Polski, lecz także dorasta do najwyższego poświęcenia - oddania życia za ojczyznę, do męczeńskiej śmierci. Pod tym wględem jest on podobny do Chrystusa. Podobnie jak On, oddał życie za innych. Symbolem męczeńskiej śmierci, z jaką powinien się liczyć powstaniec i jego matka, jest krzyż:
Do Matki PolkiNasz Odkupiciel, dzieckiem w Nazarecie,
Piastował krzyżyk, na którym świat zbawił:
O matko Polko! ja bym twoje dziecie
Przyszłymi jego zabawkami bawił.Źródło: Adam Mickiewicz, Do Matki Polki, oprac. Małgorzata Orzeł, Wrocław 1989.
Męczeństwo przyszłego powstańca, jak zapowiada podmiot liryczny, stanie się również udziałem jego matki. Wskazują na to wersy:
Do Matki PolkiKlęknij przed Matki Bolesnej obrazem,
I na miecz patrzaj, co Jej serce krwawi:
Takim wróg piersi twe przeszyje razem!Źródło: Adam Mickiewicz, Do Matki Polki, oprac. Małgorzata Orzeł, Wrocław 1989.
Słowa te nawiązują do przedstawień malarskich i rzeźbiarskich, w których serce Matki Bożej bolejącej nad śmiercią Jezusa przeszywa miecz. Miecz ten symbolizuje jej duchowy ból, który rozpoczął się podczas męki Chrystusa na krzyżu.
Porównanie matki Polki do Matki Bożej, zaś jej syna do Chrystusa wskazuje na sakralizację obu postaci, wpisanie ich działań w plan boski. Tym planem, w którym ofiara Polski ma szczególną rolę, jest zbawienie wszystkich narodów - taką wizję dziejów głosił romantyczny mesjanizm. Pojmowanie powstańczej walki o wolność w kategoriach dzieła Bożego sprawia, że trud i poświęcenie młodych patriotów i ich matek nie idą na marne.
Słownik
(gr. apostrophḗ - odwrócenie, zwrot) składniowa figura retoryczna, charakteryzująca się bezpośrednim zwrotem do osoby, bóstwa, idei, wydarzenia, pojęcia lub przedmiotu
wykształcający się w średniowieczu zespół wartości i zasad, którymi powinien się charakteryzować idealny rycerz; należały do nich godność, honor, siła, odwaga, wierność władcy i damie serca, poświęcenie, pobożność
(łac. libertinus – wyzwolony, wyzwoleniec) ruch społeczno‑polityczny powstały we Francji w XVII w., skierowany przeciw autorytaryzmowi religijnemu, ideałom ascetycznym i tradycyjnej obyczajowości. Libertyni odrzucali normy obyczajowe swoich czasów, głosili powrót do natury, polegający m.in. na swobodnym podejściu do spraw seksu i nagości. Współcześnie mianem tym określa się poglądy uzasadniające różnie rozumianą wolność