Płyty tektoniczne są w ciągłym ruchu. Ich poziomy ruch jest możliwy dzięki plastycznym właściwościom astenosferyastenosferaastenosfery, a wywołany jest prądami konwekcyjnymi materii w płaszczu Ziemi.

Kolizję zapoczątkowuje proces subdukcjisubdukcja subdukcji polegający na podsuwaniu się litosfery oceanicznej pod litosferę kontynentalną. Usunięcie litosfery oceanicznej z powierzchni Ziemi prowadzi do zetknięcia się ze sobą obiektów geologicznych utworzonych z kontynentalnej skorupy ziemskiej. Efektem kolizji kontynentówkolizja kontynentówkolizji kontynentów są orogeny kolizyjne (np. Alpy, Karpaty, Himalaje). Strefy kolizji, wzdłuż których rozwijają się orogeny kolizyjne, mogą reprezentować nie tylko proste przypadki (np. kolizja wyłącznie 2 kontynentów), ale także przypadki bardziej skomplikowane, np. strefa, w której doszło do zetknięcia się nie tylko 2 kontynentów, lecz także kilku łuków wyspowych i jeszcze większej liczby drobniejszych bloków skorupy.

Kolizje dwóch płyt kontynentalnych

W przypadku kolizji dwóch płyt kontynentalnych nie zachodzi subdukcja. Osady, które powstały w morzach rozdzielających płyty, ulegają sfałdowaniu.

Kolizja płyty euroazjatyckiej z płytą Dekanu (północna część płyty indoaustralijskiej)

R1TUSdqiVyitu

Ilustracja zawiera trzy obrazki ukazujące kolejne etapy powstawania Himalajów. Na pierwszym obrazku widoczne są dwa lądy: od lewej strony Indie, a od prawej Azja. Pomiędzy nimi znajduje się akwen podpisany jako Tetyda. na drugim obrazku obalony są już połączone i wypiętrzone, nad nimi góruje masyw Himalajów, który był niegdyś akwenem Tetyda. na trzecim obrazku Himalaje i  pozostała część lądu uległy dalszym wypiętrzeniom.

Himalaje powstały podczas orogenezy alpejskiej w wyniku kolizji kontynentu azjatyckiego z platformą dekańską, która wcześniej była częścią prakontynentu Gondwany. Płyta indyjska napiera na płytę eurazjatycką, powodując wypiętrzenie się mas skalnych na ich styku. Szacuje się, że eskalacja tego procesu nastąpiła przed około 20 mln lat. W tym samym czasie, gdy wypiętrzają się masywy Himalajów, część skał wbija się w głąb dokładnie pod nowo powstającym łańcuchem. Dzisiejsze tereny najwyższych gór świata były niegdyś morzem, a ściślej częścią Oceanu Tetydy.

Ciągły napór płyt na siebie powoduje, że Himalaje stale rosną – o 5 cm w każdym roku. Ruchy wznoszące w Himalajach spowodowały, że od górnego plejstocenu wysokość Himalajów wzrosła o ok. 1500 m. Mount Everest rośnie nadal po 0,5 cm na rok (wzrost góry jest równoważony przez denudację).

R9uWoDcofb80R

Na ilustracji przedstawiono płyta indyjska na przestrzeni dziejów. Na ilustracji jest pokazany fragment Oceanu Indyjskiego, otoczony płytą somalijską, arabską, irańską, chińską, indoaustralijską. Na tym fragmencie mapy pokazano subkontynent indyjski, a w zasadzie płytę indyjską, w czterech różnych pozycjach podpisanych określeniem wieku. Najstarsza pozycja znajduje się mniej więcej na wysokości Madagaskaru jak opisano ją jako 70000000 lat temu. Druga pozycja na wysokości Seszeli, opisaną jako 55000000 lat temu. Trzecia pozycja na wysokości pomiędzy rogiem Afryki a Malezją, opisano ją jako 40000000 lat temu. Czwarta pozycja odpowiada dokładnie obecnemu położeniu subkontynentu indyjskiego.

Kolizja płyt euroazjatyckiej i afrykańskiej

Płyta afrykańska, napierając na płytę euroazjatycką (głównie chodzi o tę część płyty, na której jest położona Europa), powoduje zbliżanie się kontynentów. W wyniku tego ruchu powstały np. łańcuchy górskie Alp, Pirenejów, Karpat (orogeneza alpejska). Jeżeli ten ruch będzie postępował, nie tylko góry będą „rosły”, ale za miliony lat może zniknąć Morze Śródziemne. Zamknie się Cieśnina Gibraltarska, a Morze Śródziemne podzieli los Oceanu Tetydy. Już teraz wiadomo, że Morze Śródziemne jest geosynkliną, w której gromadzą się osady. Dadzą one początek górom fałdowym, które „wyrosną” w tym miejscu.

Kolizja płyt oceanicznej i kontynentalnej – subdukcja

Kolizja płyty oceanicznej Nazca i kontynentalnej południowoamerykańskiej

Płyta oceaniczna litosfery, pogrążając się w płaszczu Ziemi w strefie subdukcji, wymusza powstawanie zstępujących strumieni materii. Równocześnie w wyniku naprężeń zagłębianych bloków i ich tarcia o otaczające warstwy powstają silne trzęsienia ziemi i erupcje wulkaniczne. Występują też zjawiska plutoniczne, a skały pod wpływem wysokiej temperatury i ciśnienia ulegają procesowi metamorfizmu. Osady morskie na powierzchni płyty oceanicznej są zdzierane i fałdowane. Następnie gromadzą się na krawędzi płyty kontynentalnej w postaci gór fałdowych, np. Andów w zachodniej części Ameryki Południowej. Jest to granica płyty Nazca z płytą południowoamerykańską. Oprócz łańcucha górskiego Andów wyraźnie widoczne są rowy oceaniczne – Peruwiański i Chilijski.

RPWnoHGldTrcB

Na ilustracji przedstawiono kolizję płyty Nazca z płytą Ameryki Południowej. Pokazano przekrój skorupy oceanicznej i kontynentalnej, zaznaczono rów peruwiańsko-chilijski na Oceanie Spokojnym na zachód od Andów. w miejscu kolizji skorupa oceaniczna Zagłębia się w płaszczu ziemi pod skorupa kontynentalna płyty Ameryki Południowej. W miejscu kolizji zaznaczono wulkan.

R1QhPZOaT007g

Na ilustracji przedstawiono miejsce kolizji płyty Nazca z płytą Ameryki Południowej. Skorupa oceaniczna płyty Nazca Zagłębie się pod skorupą kontynentalną płyty Ameryki Południowej kropka W miejscu kolizji dochodzi do trzęsień ziemi, oznaczonych tutaj okręgami ułożonymi jednym i drugim niczym kręgi na wodzie, a także do erupcji wulkanicznych, które symbolizuje tutaj wulkan.

Kolizja płyt oceanicznej pacyficznej i kontynentalnej euroazjatyckiej (z łukami wysp)

W strefach subdukcji powstają często łuki wysp wulkanicznych, którym z jednej strony towarzyszy rów oceaniczny. Po drugiej stronie wysp powstaje morze marginalne, czyli akwen oceaniczny w pobliżu kontynentu odcięty od otwartego oceanu łukiem wyspowym. Akwen jest wypełniany osadami morskimi i lądowymi, które są fałdowane w miarę zbliżania się łuku wyspowego do kontynentu. Łuki wyspowe są lekko wygięte wypukłością w stronę oceanu, powstają w wyniku intensywnych erupcji wulkanicznych w strefie subdukcji. Towarzyszą im również silne trzęsienia ziemi. Taka sytuacja występuje w Azji Wschodniej, gdzie dochodzi do kolizji płyty pacyficznej i euroazjatyckiej. W najbliższej przyszłości geologicznej może dojść do zaniku mórz marginalnych – na ich miejscu „wyrosną” góry fałdowe, na obszarze których powstanie jeszcze wiele nowych stożków wulkanicznych.

RbTTTjq4Jo4A6

Na ilustracji znajduje się fragment mapy prezentujący północno-wschodnią Azję na wysokości Korei i Japonii. Oznaczono ukazany fragment Chin jako płytę euroazjatycką, Morze japońskie pomiędzy kontynentem a wyspami japońskimi jako morze marginalne, wyspy japońskie jako archipelag wysp, a Ocean Spokojny na wschód od Japonii jako płytę pacyficzną.

Kolizja dwóch płyt oceanicznych

Kolizja dwóch płyt oceanicznych to zbieżna granica płyt, gdzie zachodzi subdukcja – jedna płyta oceaniczna wsuwa się pod inną płytę oceaniczną. Powstaje rów oceaniczny oraz łuk wysp wulkanicznych. Taka kolizja występuje np. na granicy płyty pacyficznej i filipińskiej. Efektem jest powstanie Rowu Mariańskiego i archipelagu Marianów. Takie miejsca są również obszarem występowania silnych trzęsień ziemi, jak wszędzie na krawędziach płyt tektonicznych.

RMU45IhbdweUF

Na mapie przedstawiono Filipiny, Mariany, Indonezję i Papuę Nową Gwineę. Oznaczono płytę filipińską, na której przestrzeni znajdują się wszystkie wymienione wyspy, z tym że archipelag Marianów znajduje się na obrzeżu tej płyty. Pod Marianami, a na wschód od Filipin znajduje się Rów Mariański. Płyta pacyficzna natomiast oznaczona jest na obszarze od Rowu Mariańskiego po teren na północ od Papui Nowej Gwinei.

Płyty tektoniczne są w ciągłym ruchu. Co w związku z tym czeka naszą planetę za 50 mln lat?

Polecenie 2

Przeanalizuj poniższą mapę. Podaj, w których regionach świata przewiduje się największe zmiany związane z ruchem płyt tektonicznych? Oceń te zmiany.

Przeanalizuj opis poniższej mapę. Podaj, w których regionach świata przewiduje się największe zmiany związane z ruchem płyt tektonicznych? Oceń te zmiany.

R1WXHaWJ83FTi

Ilustracja przedstawia wizję położenia kontynentów za 50 milionów lat. Ameryki przesuną się w kierunku północno-zachodnim. Australia znajdzie się dokładnie na północ od obecnego położenia. Afryka przesunie się w kierunku północno-zachodnim i leżeć będzie na terenie obecnego Oceanu atlantyckiego aż po obecne położenie Jukatanu. Od Afryki oderwie się część południowo-wschodnia. Europa oderwie się od Azji, przemieści się na północny-zachód. Azja wykona ruch po łuku w kierunku północno-wschodnim. .

R1K1DlM16JG55

(Uzupełnij).

---

Słownik