Przeczytaj
Wojny izraelsko‑arabskie
Po II wojnie światowej wśród Żydów mieszkających w Palestynie narastał opór wobec brytyjskich władz mandatowych. Dochodziło do ataków terrorystycznych, a także do aktów przemocy pomiędzy Arabami i Żydami. Palestyńczycy dążyli do utworzenia niepodległej Palestyny, ale tylko pod władzą Arabów. Żydzi natomiast zmierzali do budowy własnego państwa. Brytyjczycy przekazali decyzję o przyszłości mandatu w ręce Organizacji Narodów Zjednoczonych. 29 listopada 1947 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło rezolucję 181, czyli projekt podziału Palestyny na dwa państwa: żydowskie i arabskie. Po proklamowaniu powstania Izraela wojska Ligi Państw ArabskichLigi Państw Arabskich natychmiast zaatakowały nowo utworzone państwo. Izrael obronił swoją niepodległość i zajął większą część terytorium Palestyny. Strefę Gazy przyłączono do Egiptu, Zachodni Brzeg JordanuZachodni Brzeg Jordanu – do Jordanii, a Jerozolima została podzielona na część izraelską i jordańską. Własnego państwa nadal nie mieli Palestyńczycy.
Jako pierwsze uznały Izrael m.in. Polska i Stany Zjednoczone. Nowo powstałe państwo stosunkowo szybko osiągnęło sukces gospodarczy; przyczyniły się do tego kibuce, czyli dobrowolnie tworzone wspólnoty osadnicze powstałe w oparciu o idee socjalizmu utopijnego, oraz pomoc Żydów rozproszonych po świecie. Związek SowieckiZwiązek Sowiecki, który również w 1948 r. uznał Izrael, wspierał jednak państwa arabskie, ponieważ Moskwie zależało na arabskich złożach ropy naftowej. Stany Zjednoczone i państwa zachodnie były z kolei protektorami Izraela.
Kibuce
Początkowo w kibucach (hebr. – zgromadzenie, wspólnota) zajmowano się tylko rolnictwem, później zaczęły powstawać także kibuce rolniczo‑przemysłowe. Oprócz wspólnej własności ziemi i środków produkcji funkcjonowanie kibuców opiera się na ochotniczej pracy, równych prawach i obowiązkach oraz zbiorowej odpowiedzialności materialnej członków wspólnoty. Rozwój kibuców na początku istnienia państwa Izrael był warunkiem powodzenia jego budowy, na skutek między innymi kryzysu gospodarczego ale także zmian zachodzących w społeczeństwie, zmniejszyła się liczba kibuców. Mimo spadku popularności kibuce działają nadal - w 2000 r. w prawie 270 wspólnotach w Izraelu mieszkało ponad 100 tys. osób.
W 1956 r. Izrael razem z Francją i Wielką Brytanią zaatakował Egipt po tym, jak jego prezydent Gamal Abdel Naser ogłosił nacjonalizację Kanału SueskiegoKanału Sueskiego. Takie posunięcie uderzało w strategiczną pozycję Izraela, a Francja i Wielka Brytania obawiały się utraty kontroli na Kanałem. Pod naciskiem sowieckim i amerykańskim oraz groźbą interwencji agresorzy musieli wycofać się z Egiptu. Stany Zjednoczone wezwały jednocześnie ZSRS do wycofania wojsk sowieckich z Węgier. Kreml nie tylko nie zastosował się do tej sugestii, lecz także stłumił powstanie węgierskie.
W 1967 r. Egipt zablokował izraelski port Ejlat, będący jedynym wyjściem Izraela na Morze Czerwone. Uprzedzając spodziewany atak arabski, Izrael wkroczył do Egiptu, Jordanii i Syrii. W ciągu sześciu dni wojska izraelskie pokonały wrogów (wojna sześciodniowa). Izrael zajął wówczas GazęGazę i Półwysep SynajSynaj do Kanału Sueskiego, Zachodni Brzeg Jordanu i syryjskie Wzgórza GolanWzgórza Golan. Stany Zjednoczone i ZSRS uzgodniły, że powstrzymają się od bezpośredniej interwencji na Bliskim Wschodzie. W rzeczywistości Ameryka nadal wspierała Izrael finansowo i logistycznie, a Związek Sowiecki zbroił Arabów oraz wysyłał swoich doradców do Syrii i Egiptu.
Kryzys naftowy
Większość złóż ropy naftowej na świecie należy do krajów arabskich, dzięki czemu mogą one dyktować ceny paliw. Gwałtowne podwyżki cen na początku lat 70. uderzyły przede wszystkim w państwa zachodnie importujące ten towar i zahamowały ich ekspansję gospodarczą.
W czasie wojny Jom Kipur w 1973 r. prezydent Richard Nixon wysłał na Bliski Wschód wojska amerykańskie, obawiając się odcięcia od źródeł zaopatrzenia w ropę. Państwa Europy Zachodniej przestały wtedy stosować ułatwienia transportowe dla Stanów Zjednoczonych, uważały bowiem, że posunięcie Ameryki narazi je na odwet państw arabskich. W ten sposób kryzys paliwowy przyczynił się do powstania zadrażnień między państwami zachodnimi.
W 1973 r. Egipt i Syria zaatakowały Izrael w czasie żydowskiego święta Jom KipurJom Kipur (wojna Jom Kipur). Mimo początkowych sukcesów ofensywa została powstrzymana. Walki zakończyły się m.in. w wyniku mediacji USA i ZSRS. Izrael utrzymał tereny zajęte w czasie wojny sześciodniowej i umocnił swoją pozycję na Bliskim Wschodzie.
W 1978 r. Egipt, łamiąc solidarność krajów arabskich, zaproponował Izraelowi pokój. Na mocy porozumienia z Camp David Izrael wycofał się z Synaju, a Egipt jako pierwszy kraj arabski uznał państwo żydowskie. Pozostałe państwa arabskie nadal wspierały Palestyńczyków.
Walcząc o własne państwo, Palestyńczycy uciekali się do metod terrorystycznych. W latach 60. kilka palestyńskich organizacji niepodległościowych stworzyło Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP)Organizację Wyzwolenia Palestyny (OWP), która wkrótce stała się polityczną reprezentacją nieistniejącego państwa na arenie międzynarodowej. OWP także walczyła za pomocą terroru. Głośnym echem odbiła się masakra izraelskich sportowców podczas olimpiady w Monachium w 1972 r., ale nie przyniosła efektów politycznych. W 1974 r. OWP została uznana przez ONZONZ. Członkowie OWP i organizacji z nią związanych nie wyrzekli się jednak terroryzmu i nadal dokonywali zamachów na całym świecie. Było to powodem czasowego zerwania kontaktów między ONZ a OWP.
Na początku lat 90. Palestyńczycy stracili źródła finansowania. Poparcie przez Organizację irackiej agresji na Kuwejt w 1990 r. spowodowało niechęć państw arabskich, a w 1991 r. rozpadł się blok sowiecki. Przywódca OWP Jasir Arafat ogłosił odrzucenie terroryzmu. W wyniku politycznych negocjacji z Izraelem we wrześniu 1993 r. zawarto porozumienie odnośnie utworzenia Autonomii PalestyńskiejAutonomii Palestyńskiej. Arafat w 1994 r. wraz z premierem Izraela Icchakiem Rabinem i ministrem spraw zagranicznych Szymonem Peresem zostali laureatami pokojowej Nagrody Nobla.
Słownik
zwany także Zachodnim Brzegiem Jordanu i Cisjordanią – część Palestyny obejmująca obszar historycznych izraelskich krain Judei i Samarii położonych na zachód od doliny rzeki Jordan
górzysty płaskowyż na pograniczu Izraela, Syrii oraz Libanu, o powierzchni 1200 km²
przejściowa forma państwowości na Bliskim Wschodzie, nad Morzem Śródziemnym; składa się z Okręgu Gazy i Zachodniego Brzegu (Jordanu)
półwysep w Azji Zachodniej, w znacznej części pustynny, otoczony Morzem Śródziemnym, Kanałem Sueskim oraz Morzem Czerwonym; to także nazwa góry w Egipcie (leżącej w południowej części tego półwyspu)
teren nad Morzem Śródziemnym między Egiptem a Izraelem; po II wojnie św. według planów ONZ miał być częścią planowanego państwa arabskiego, ale w wyniku toczonych wojen trafiał pod zwierzchnictwo Egiptu lub Izraela; obecnie pod zarządem Autonomii Palestyńskiej
(hebr. Dzień Pojednania) jedno z najważniejszych świąt w judaizmie, a także nazwa - od daty rozpoczęcia - wojny między Izraelem a Egiptem i Syrią, trwającej od 6 do 26 października 1973 r. i zakończonej ostatecznie zwycięstwem Izraela
kanał łączący Morze Śródziemne z Zatoką Sueską (a przez to z Morzem Czerwonym), pozwalając na szybszą żeglugę m.in. do Indii
(ang. League of Arab States; arab. Dżamiat ad‑Duwal al‑Arabijja) organizacja międzynarodowa utworzona 1945 r. z siedzibą w Kairze; została uznana przez ONZ za organizację regionalną
(z ang. United Nations – UN, z fr. Organisation des Nations Unies – ONU) założona w 1945 r. organizacja międzynarodowa o charakterze uniwersalnym (powszechnym) i szerokim zakresie działania (kompetencjach ogólnych)
największa organizacja polityczna uważająca się za reprezentację narodu palestyńskiego, która ma na celu utworzenie niepodległego państwa Palestyny
(ros. Sojuz Sowietskich Socyalisticzeskich Riespublik) Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, ZSRS; państwo komunistyczne istniejące w latach 1922‑1991, ze stolicą w Moskwie i siedzibą władz na Kremlu; w Polsce w okresie PRL posługiwano się nazwami „Związek Socjalistycznych Republik Rad”, „Związek Radziecki”
Słowa kluczowe
Liga Państw Arabskich, wojna sześciodniowa, kibuce, porozumienie z Camp David, Jasir Arafat, Icchak Rabin, Szymon Peres, świat po II wojnie światowej
Bibliografia:
P. Johnson, Historia świata od roku 1917 do lat 90‑tych, Warszawa 2016.
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.