DekolonizacjadekolonizacjaDekolonizacja jest to proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych państw na dawnych terytoriach zależnych. Może następować za porozumieniem stron, w sposób pokojowy, lub na skutek powstania, rewolucji czy innego konfliktu zbrojnego.

Dekolonizacja Afryki to proces historyczny, który odbywał się na znacznym obszarze kontynentu po zakończeniu II wojny światowej. Polegał on na uzyskiwaniu samodzielności i suwerenności przez terytoria pozostające dotychczas w stosunku zależności kolonialnej do państw europejskich (Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii, Portugalii, Belgii i Włoch) oraz formowaniu się nowych, niezawisłych państw afrykańskich. Nie zawsze ruchy niepodległościowe miały charakter pokojowy. Do historii w tym względzie przeszła wojna o niepodległość Algierii, która przez lata była krwawo tłumiona przez Francuzów. Usamodzielnianie się kolonii nie było ograniczone wyłącznie do Afryki, lecz obejmowało wszystkie kontynenty, gdzie znajdowały się zamorskie posiadłości państw europejskich.

Do połowy XX wieku zarówno europejskie mocarstwa kolonialne, jak też nowe mocarstwa światowe dysponowały znaczną przewagą wojskową i technologiczną. Niektóre tereny zależne otrzymywały pewną suwerenność, chociaż uprzywilejowana była w nich ludność biała. Np. Francja w 1946 roku zmieniła swoją konstytucję i przekształciła się w Unię Francuską, natomiast ludy kolonialne uzyskały prawo tworzenia samorządów kontrolowanych przez Paryż. Dopiero w 1958 roku Unię przekształcono we Wspólnotę Francuską, a kraje kolonialne i zależne uzyskały prawo ograniczonej autonomii. Jednak proces dekolonizacji faktycznie już trwał i autonomia nie była w stanie zablokować dążeń niepodległościowych francuskich kolonii.

Kolejnym, bardzo istotnym czynnikiem w procesie dekolonizacji były przeobrażenia, które nastąpiły w koloniach pod wpływem II wojny światowej. Przede wszystkim mieszkańcy kolonii walczyli u boku przedstawicieli metropolii. Odnosili w tej walce sukcesy i mieli zasługi, dlatego też oczekiwali docenienia - tymczasem zdemobilizowanym żołnierzom spoza metropolii nawet nie zapewniono godziwych warunków życia. Kolonie produkowały na potrzeby wojny szereg produktów, jak chociażby żywność. II wojna światowa przyczyniła się więc do rozwoju ekonomicznego, zwiększyła aktywność społeczeństwa. Powstawały organizacje polityczne, społeczne, gospodarcze. Społeczność kolonii stawała się samodzielna. Zwiększyła się liczba osób wykształconych, które edukację odbywały bardzo często w metropoliach. Nie bez znaczenia było również to, że mocarstwa wyszły z wojny osłabione i utrzymanie kolonii stanowiło dla nich problem (stawało się coraz bardziej kosztowne). Ich zainteresowanie koloniami skupiało się wyłącznie na pełnej eksploatacji swoich posiadłości - nie zamierzały natomiast ponosić kosztów utrzymania i rozwoju tych terenów. Przeciwko temu zaś wyraźnie protestowała społeczność kolonii.

W przypadku procesu dekolonizacji szczególnie ważne są dwa akty: 20‑letni plan przyjęty w 1952 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, który zakładał przygotowanie terenów nieautonomicznych do niepodległości, a także uchwalona w grudniu 1960 roku przez ten sam organ Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym. Mimo że deklaracja nie była aktem wiążącym, stała się dla krajów pozbawionych niepodległości podstawą do starań o pełną niezależność. Ostatnim ważnym aktem było uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucji w listopadzie 1972 roku, w której podkreślono, że kolonializm stanowi zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa światowego.

Proces dekolonizacji Afryki przebiegał na różne sposoby. Kraje kolonialne albo otrzymały wolność w wyniku wycofania się mocarstwa pokonanego w wojnie, albo uzyskały niezależność na drodze pokojowych pertraktacji, albo też musiały tę niezależność wywalczyć. I tak na przykład Algieria o swoją niepodległość walczyła w latach 1954–1962. Co ciekawe, większość państw uzyskała niepodległość na drodze pokojowej za sprawą stopniowego wycofywania się metropolii z danego terytorium,

W latach 50. XX wieku niepodległość uzyskały takie kraje jak: Libia, Maroko, Sudan, Tunezja, Ghana i Gwinea. Apogeum tego procesu przypadło na lata 1960–1968, a rok 1960 jest nazywany „Rokiem niepodległości Afryki” (wówczas 17 państw uzyskało niepodległość: Kamerun, Togo, Mali, Senegal, Madagaskar, Kongo Belgijskie, Somalia, Dahomej – obecnie Togo, Niger, Górna Wolta – obecnie Burkina Faso, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kongo Brazzaville, Gabon, Nigeria, Mauretania). Do końca 1968 roku niepodległość uzyskały jeszcze: Sierra Leone, Tanzania, Burundi, Ruanda, Algieria, Kenia, Malawi, Zambia, Gambia, Botswana, Lesotho, Mauritius, Suazi, Gwinea Równikowa. Lata 70. przyniosły niepodległość: Gwinei Bissau, Mozambiku, Republiki Zielonego Przylądka, Komorów, Wyspom Św. Tomasza i Książęcej, Angoli, Seszeli, Dżibuti. W roku 1980 niepodległość uzyskało Zimbabwe, a w 1990 – Namibia.

Najmłodszymi niepodległymi państwami kontynentu są: Erytrea (od 1993) oraz Sudan Południowy (2011), który oddzielił się od Sudanu. Natomiast na ostateczne uzyskanie statusu niepodległości lub niezależności oczekują jeszcze: Sahara Zachodnia (okupowana od 1979 przez Maroko), posiadłości brytyjskie (m.in. Św. Helena) i francuskie (Reunion i Majotta) oraz Terytoria Hiszpańskie w Afryce Północnej (Ceuta i Melilla).

Polecenie 1

Wskaż na mapie politycznej Afryki kraje, które odzyskały niepodległość w latach 80. i 90. XX wieku.

R1BlqTnAHXp6r

Mapa Afryki przedstawia dekolonizację w drugiej połowie XX wieku. Byłe kolonie brytyjskie to Sierra Leone, Ghana, Nigeria, północna część Libii, Egipt, Sudan, Sudan Południowy, Somalia, Kenia, Uganda, Tanzania, Zambia, Malawi, Zimbabwe, Namibia, Botswana, Republika Południowej Afryki, Lesotho, Suazi. Kolonie francuskie: Algieria, południowa część Libii, Mauretania, Senegal, Gwinea, Wybrzeże Kości Słoniowej, Benin, Togo, Burkina Faso, Mali, Niger, Czad, Kamerun, Gabon, Kongo, Republika Środkowoafrykańska, Dżibuti, Madagaskar, Komory. Byłe posiadłości hiszpańskie to Sahara Zachodnia. Byłe posiadłości portugalskie to Angola, Mozambik, Gambia, Gwinea Bissau. Byłe posiadłości belgijskie - Demokratyczna Republika Konga. Daty dekolonizacji: 1910 Południowa Afryka, 1922 Egipt, 1941 Etiopia, 1951 Libia, 1956 Maroko, Sudan, Tunezja, 1957 Ghana, 1958 Gwinea, 1960 Czad, Dahomej, Benin, Demokratyczna Republika Konga, Zair, Demokratyczna Republika Konga, Gabon, Górna Wolta, Burkina Faso, Kamerun, Kongo, Republika Malagaska, Madagaskar, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Republika Środkowoafrykańska (później), Cesarstwo Środkowafrykańskie (później), Senegal. Somalia, Wybrzeże Kości Słoniowe. 1961 rok: Sierra Leone, Tanganika, Tanzania. 1962 rok: Algieria, Burundi, Rwanda, Uganda. 1963 rok Kenia, Zanzibar. 1964 rok Malawi, Zambia. 1965 rok Gambia. 1966 rok Botswana, Lesotho. 1968 rok Gwinea Równikowa, Mauritius. 1974 rok Republika Bissau. 1975 rok Angola, Komory, Mozambik, Republika Zielonego Przylądka, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca. 1976 rok Seszele. 1977 rok Dżibuti. 1980 rok Zimbabwe. 1990 rok Namibia. 1993 rok Erytrea. 2011 rok Somalia Południowa - niepodległość od Sudanu. 

Dekolonizacja, mimo że przyniosła niepodległość, nie rozwiązała wielu podstawowych dla krajów afrykańskich problemów o charakterze politycznym, społecznym i ekonomicznym. Wiele krajów nadal było uzależnionych od swoich byłych kolonizatorów, gdyż nie miały wystarczająco silnego systemu gospodarczego. Co więcej, polityczny podział kontynentu afrykańskiego nie odpowiadał (i nadal nie odpowiada) rzeczywistemu rozkładowi narodów, grup etnicznych i plemion. Taka sytuacja doprowadziła do licznych starć i nieporozumień wewnątrzkrajowych. Ważnym skutkiem dekolonizacji był także fakt ciągłego utrzymywania się języków i kultury europejskiej, co doprowadziło do stopniowego zaniku niektórych dialektów i tradycji rodzimych.

Słownik