By móc rozpoznać elementy tkanki nerwowej obserwowane pod mikroskopem, warto przypomnieć sobie budowę neuronu oraz rdzenia kręgowego.

Podstawową jednostką czynnościowo‑funkcjonalną układu nerwowego jest komórka nerwowa (neuron). Większość komórek nerwowych składa się z trzech podstawowych części: ciała komórki (perykarionu)ciało komórki (perikarion)ciała komórki (perykarionu) i krzewiasto rozgałęzionych wypustek – czyli dendrytówdendrytdendrytów oraz aksonuaksonaksonu. Komórka nerwowa okryta jest błoną komórkową (neurolemmą).

W zależności od miejsca występowania neurony przybierają różne formy. Dendryty odbierają informacje pochodzące z zakończeń aksonalnych innych neuronów i przekazują je do ciała komórki. Wszystkie dendryty pojedynczego neuronu tworzą tzw. drzewko dendrytyczne. Aksony mogą być otoczone osłonką mielinowąosłonka mielinowaosłonką mielinową – są wtedy nazywane aksonami zmielinizowanymi. Obecność osłonki mielinowej zapewnia szybsze przewodzenie impulsu nerwowego oraz stanowi ochronę mechaniczną. W osłonce występują również przerwy, zwane przewężeniami Ranvieraprzewężenie Ranvieraprzewężeniami Ranviera, których rola polega na wzmocnieniu impulsu sygnału nerwowego. Osłonka mielinowa jest wytwarzana przez komórki glejowe: w ośrodkowym układzie nerwowym przez oligodendrocyty, a w obwodowym układzie nerwowym przez komórki Schwanna.

Rdzeń kręgowy jest bezpośrednio połączony z mózgowiem – stanowi kontynuację rdzenia przedłużonego i wychodzi z czaszki przez otwór potyliczny. Składa się z 31 neuromerów – segmentów, z których wychodzą nerwy rdzeniowe. Z każdego neuromeru odchodzi jedna para nerwów rdzeniowych.

Rdzeń kręgowy ma kształt spłaszczonego walca, który wygina się zgodnie z krzywiznami kręgosłupa. Osiąga długość ok. 45 cm. Dzieli się na pięć odcinków: szyjny, piersiowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy.

Do obserwacji struktur tkankowych i komórkowych używa się głównie mikroskopów (z gr. mikros – mały, skopeo – patrzę, obserwuję) – przyrządów optycznych pozwalających na otrzymywanie powiększonych obrazów obiektów niewidocznych gołym okiem.

Ciekawostka

Wynalezienie mikroskopu najczęściej przypisuje się dwóm Holendrom – Hansowi i Zachariaszowi Janssenom (ojcu i synowi) – którzy na przełomie XVI i XVII w. skonstruowali urządzenie składające się z dwóch soczewek zamocowanych na obu końcach rury. Przyrząd ten, zwany mikroskopem sprzężonym, pozwalał na zaledwie 10‑krotne powiększenie obserwowanego obiektu. Obserwacja komórek stała się możliwa nieco później – w połowie XVII w. – dzięki wynalezieniu mikroskopu optycznego (świetlnego) przez angielskiego przyrodnika i eksperymentatora Roberta Hooke’a (1635–1703).

RrUXnmSGdCGwx

Rysunek przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma pociągłą, szczupłą twarz, wydatny, orli nos, kruczoczarne, półdługie kręcone włosy i wąsy. Ubrany jest w kaftan z rękawami, który zapinany jest na drobne guziczki. Spod kaftana wychodzi na zewnątrz duży kołnierz.

RA4tl36e7jAX9

Zdjęcie przedstawia mikroskop sprzężony. To walcowata tuba, na końcach której są osadzone soczewki, pełniące funkcję obiektywu i okularu.

R16ZBJtYc2NJ8

Rysunek zdjęcia mikroskopowego przedstawia zwartą strukturę komórek korka. Komórki są połączone ścianami bocznymi. Ich formy są nieregularne. Komórki po lewej stronie schematu mają prostokątny kształt, a po prawej są owalne. Pod rysunkiem przedstawiającym komórki narysowana została gałąź. Na gałęzi znajdują się unerwione, lancetowate liście odchodzące od nerwu głównego.

R8tR8Vw6SDi4N

Zdjęcie przedstawia siedemnastowieczny mikroskop. Stolik mikroskopu jest drewniany, ośmiokątny, a poszczególne jego elementy są pozłacane. Główna część mikroskopu przymocowana jest do długiego pręta i ma kształt zwężającej się ku górze tuby. Na dole jest obiektyw, przed którym znajduje się szklany stolik. Tuż pod nim na ruchomym uchwycie umieszczone jest okrągłe lusterko, będące źródłem światła do obserwowania próbki.

Współcześnie najczęściej stosowanymi mikroskopami są: mikroskopy optyczne (świetlne), mikroskopy fluorescencyjne oraz mikroskopy elektronowe.

W obserwacji mikroskopowej komórki i ich elementy nie wykazują różnic w absorpcji promieniowania elektromagnetycznego, co przekłada się na brak wyraźnego kontrastu między poszczególnymi elementami. Nie ma więc możliwości rozróżnienia szczegółów budowy danej tkanki czy też elementów komórki. Z tego powodu w preparatach mikroskopowych niezbędne jest zastosowanie barwników histologicznych, które wybarwiają komórki wraz z ich elementami strukturalnymi, a tym samym umożliwiają ich dokładną obserwację i identyfikację.

Barwniki histologiczne to związki chemiczne wykorzystywane w mikroskopii świetlnej do wybarwiania struktur komórkowych i tkankowych. Typowy barwnik zawiera dwie grupy chemiczne: chwytną i barwną. Część chwytna łączy się z elementami komórkowymi o określonym składzie chemicznym, natomiast barwna absorbuje światło o określonej długości fali, dzięki czemu możliwe jest dostrzeżenie wybarwionych struktur.

W zależności od struktury, jaką się będzie obserwować, należy zastosować odpowiedni barwnik histologiczny.

Poniżej przedstawiono przykładowe metody barwienia preparatów histologicznych.

Najczęściej stosowanymi barwnikami w histologii są hematoksylinahematoksylinahematoksylina oraz eozynaeozynaeozyna (H+E).

• Hematoksylina to niebieski barwnik, którym wykrywa się kwasowe (zasadochłonne) elementy komórki, takie jak jądro komórkowe czy siateczka śródplazmatyczna szorstka. Zazwyczaj stosowana jest w połączeniu z eozyną.

• Eozyna to kwasowy barwnik o czerwonej barwie służący do wykrywania zasadowych (kwasochłonnych) struktur komórkowych, takich jak cytoplazma i włókna kolagenowe.

• 2 × 5 min w ksylenie (rozpuszcza parafinę)

• 2 × 3 min w etanolu 99,8%

• 1 × 3 min w etanolu 96%

• 1 × 3 min w etanolu 90%

• 1 × 3 min w etanolu 80%

• 1 × 3 min w etanolu 70%

• 1 × 3 min w etanolu 50%

• 1 × 3 min w etanolu 30%

• 1 × 3 min w dHIndeks dolny 2₂O

• Zanurz skrawki na 3 minuty w wodzie destylowanej.

• Umieść skrawki na 5 minut w roztworze hematoksylinyhematoksylinahematoksyliny.

• Przebarwione skrawki odbarw przez 2–3 sekundy w zakwaszonym alkoholu (0,25 ml HCl na 100 ml alkoholu 70%).

• Przepłucz skrawki pod bieżącą wodą i skontroluj ich jakość pod mikroskopem.

• Zanurz skrawki na minutę w roztworze eozynyeozynaeozyny.

• Przepłucz je wodą destylowaną.

• 1 × 5 min w etanolu 96%

• 2 × 5 min w etanolu 100%

• 2 × 10 min w ksylenie (wcześniej usuń nadmiar etanolu)

• Zamknij preparat w kropli DPX (nie osuszaj preparatu z ksylenu).

• Susz preparat w 37°C przez noc lub 2 godziny w 45°C.

Elementy zasadochłonne (np. jądra komórkowe) barwią się na niebiesko, a elementy kwasochłonne na czerwono.

• Jądra komórkowe – chromatyna: niebieska

• Cytoplazma: różowa

• Włókna nerwowe: bladoróżowe

• Włókna glejowe: bladoróżowe

Słownik