Hagiografia

Hagiografia to dział piśmiennictwa, w skład którego wchodzą utwory o życiu i działalności świętych, a także szczegółowe opisy czynionych przez nich cudów.

RzAW1bUsLHdL5

Obraz przedstawia mężczyznę z aureolą nad głową i zapisaną kartą w dłoni. Otaczają go władcy, duchowni, którzy także trzymają zapisane karty. Wpatrują się w stojącego mężczyznę. Wszyscy znajdują się pod ziemią.

Termin ten wywodzi się od greckich słów hágios - święty, oraz gráphein - pisać. Utwory hagiograficzne, pisane zarówno prozą, jak i wierszem, były bardzo często dookreślane zwrotami łacińskimi: vitae - żywoty lub legenda - służące do czytania (np. słynna Legenda aurea – Złota legenda). Wraz z upływem czasu wyraz legenda stał się również synonimem wszelkich opowiadań oraz podań, których treść była przynajmniej częściowo zmyślona i nawiązywała do wydarzeń historycznych. Na gruncie polskim odpowiednikami wywodzących się z języka starożytnych Rzymian określeń były m.in. żywoty, żywoty i cuda, dzieje.

Warto pamiętać, że średniowiecze w niemal każdym aspekcie (m.in. społecznym, kulturowym i politycznym) było przesiąknięte wiarą. Kościół zdominował świat ówczesnych pojęć różnorakimi wyobrażeniami religijnymi, które miały ogromny wpływ na ludność (głównie niepiśmienną i słabiej wykształconą, ale i na szlachtę). Jednym z istotnych narzędzi – wykorzystywanym do szerzenia idei propagowanych przez Kościół – była właśnie hagiografia.

Fikcja w średniowiecznej hagiografii

Średniowieczne piśmiennictwo hagiograficzne poprzedzała bogata tradycja oralna, która na przestrzeni dekad wytworzyła wiele mitów i legend dotyczących życia i działalności świętych. Fikcja była więc nieodzowną składową utworów tego typu właściwie od samego początku ich istnienia.

Fikcyjność opisywanych zdarzeń najpełniej realizowała się w miraculach, czyli w gatunku piśmiennictwa, który skupiał się na szczegółowym przedstawieniu wszelkich cudów czynionych przez świętych, zarówno podczas ich męczeńskiego życia oraz już po śmierci. Przenikające ówczesny kult świętych fantastyczność i nierealność zupełnie nie przeszkadzały ówczesnemu Kościołowi. Choć bowiem wiara chrześcijańska dopuszcza istnienie cudów, to teologowie interpretowali nazbyt zdumiewające wydarzenia z hagiografii jako symbole oraz metafory prawd duchowych. W ten sposób żywoty świętych stały się przestrzenią spotkania ludowej wyobraźni i wysublimowanej myśli religijnej.

Prawda w średniowiecznej hagiografii

Oczywiście w obrębie piśmiennictwa hagiograficznego starano się przekazać wiernym również fakty dotyczące życia świętych męczenników. Kościołowi chodziło głównie o to, żeby w świadomości społecznej nadać tym postaciom jak najbardziej realistycznych, rzeczywistych rysów. Kult świętych miał bowiem szerzyć m.in. prostoduszny i naiwny model życia religijnego wśród chłopstwa oraz mieszczaństwa. W średniowieczu stają się więc święci:

Żeby wzmocnić realność świętych i ich biografii, Kościół akceptował, a wręcz popierał kult ich doczesnych szczątków, które pełniły istotną rolę w codziennym życiu religijno‑społecznym. Dzięki relikwiom wierni mogli doświadczyć naocznie obecności męczenników, przekonać się o ich realności. Co istotne, Kościół starał się maksymalnie ograniczyć nadprzyrodzoność, wynikającą z często przerysowanych i ubarwionych żywotów świętych, tak aby wskazać raczej na ich człowieczeństwo oraz podkreślić godne naśladowania życie oraz heroiczną postawę.

Słownik