Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
bg‑cyan

Choroby wirusowe człowieka

Do najczęściej występujących chorób wirusowych człowieka należą odra, świnka, różyczka, poliomyelitis, wirusowe zapalenie wątroby typu B, AIDS, grypa, opryszczka pospolita, zakażenie HPV, zakażenie rotawirusami, wścieklizna czy gorączki krwotoczne.

Choroby wirusowe człowieka mogą mieć różny przebieg, od łagodnego do bardzo ciężkiego. Wiążą się często z wystąpieniem groźnych powikłań, a czasem nawet prowadzą do śmierci.

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania chorobom wirusowym, a przede wszystkim ich komplikacjom, jest profilaktyka w postaci szczepień ochronnych. Są one najbezpieczniejszym, najbardziej efektywnym sposobem walki z infekcjami wirusowymi. Szczepienia zapobiegają chorobom lub łagodzą ich przebieg. W Polsce od wielu lat niektóre z nich są obowiązkowe i przeprowadzane u dzieci zgodnie z kalendarzem szczepień.

RrJ1NrmdObHR5
Małe postaci wskazują maksymalną i minimalną liczbę osób podatnych na zakażenie (niezakażonych wcześniej i niezaszczepionych), które mogą ulec zakażeniu w styczności z jedną chorą osobą.
Źródło: Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób
Źródło: Englishsquare Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑lime
Ciekawostka

Odra jest niezwykle zakaźna. Jedna chora osoba może zakazić nawet od 12 do 18 podatnych na chorobę osób (czyli osób niezaszczepionych, które nigdy nie przechodziły choroby). To zdecydowanie więcej niż gorączka krwotoczna Ebola czy zakażenie HIV.

bg‑gray1

Charakterystyka wybranych chorób wirusowych człowieka

Odra

To niezwykle zakaźna choroba występująca tylko u ludzi. Wywołuje ją wirus odry, który przenoszony jest drogą kropelkowądroga kropelkowadrogą kropelkową. Objawy infekcji to gorączka, charakterystyczna wysypka oraz zapalenie błon śluzowych dróg oddechowych i spojówek. Przed wystąpieniem wysypki u chorego pojawiają się plamki KoplikaHenry KoplikKoplika, czyli zmiany grudkowe z czerwoną obwódką po wewnętrznej stronie policzków oraz na podniebieniu. Choroba ta może mieć wiele groźnych powikłań, np. zapalenie płuc, oskrzeli, krtani czy ucha środkowego. Bardzo poważne są powikłania neurologiczne (np. podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE), które może nawet prowadzić do zgonu). Odra powoduje też znaczną przemijającą immunosupresję (osłabienie układu odpornościowego).

Poliomyelitis

Inaczej choroba Heinego‑Medina lub nagminne porażenie dziecięce. Infekcja wywoływana jest przez wirus przenoszony drogą fekalno‑oralnądroga fekalno‑oralna (pokarmowa)drogą fekalno‑oralną oraz kropelkową. Objawy to: bóle głowy, nieżyt żołądkowo‑jelitowy, podwyższona temperatura, sztywność karku i pleców. Najgroźniejsza postać tej choroby związana jest z przenikaniem wirusów do ośrodkowego układu nerwowego, co powoduje porażenie mięśni lub ich niedowład oraz deformacje kończyn. W rzadkich przypadkach dochodzi do zgonu z powodu porażenia mięśni oddechowych. Do połowy XX w. chorych, u których stwierdzano porażenie mięśni oddechowych, umieszczano w urządzeniach zwanymi żelaznymi płucamiżelazne płucażelaznymi płucami.

R1X66LvZ3Eh5h
Zdjęcie przedstawia dziewczynkę z deformacją prawej nogi spowodowaną porażeniem wywołanym przez wirusa polio.
Źródło: CDC, wikipedia.org, domena publiczna.

Przed wprowadzeniem szczepień ochronnych poliomyelitis było ogromnym problemem na całym świecie. Dzięki prowadzonemu przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) programowi eradykacjieradykacjaeradykacji tej choroby przez obowiązkowe masowe szczepienia ochronne udało się wyeliminować wirusy polio w większości krajów. W Polsce od ponad 40 lat nie odnotowano żadnego przypadku tej choroby.

RWGbaz6rLSUnZ
W 1988 roku WHO rozpoczęła program eradykacji poliomyelitis poprzez wprowadzenie masowych szczepień ochronnych na całym świecie. W wyniku tego programu liczba państw, w których poliomyelitis występuje endemicznie, zmniejszyła się ze 125 w 1988 roku do 2 w 2018 roku.
Źródło: Englishsqure Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Grypa

Grypa, czyli influenza, to choroba górnych dróg oddechowych. Wywołujący ją wirus przenosi się drogą kropelkową. Jego wiriony są na ogół kuliste o rozmiarach w granicach od 80 do 120 nm. Zawierają one jednoniciowy RNA. Genom wirusa osłonięty jest białkowym kapsydem, który otacza osłonka zewnętrzna zbudowana z lipidów i węglowodanów. Po zaatakowaniu komórki gospodarza i namnożeniu się wirus opuszcza ją bez uszkodzenia błony komórkowej. W temperaturze powyżej 56°C oraz po poddaniu go działaniu detergentów i utleniaczy traci zdolność wywoływania choroby. Dotychczas opisano trzy typy wirusa: A, B i C, z czego pierwsze dwa (A i B) wywołują epidemie i pandemie, a typ C – mikroepidemie. Pierwszego opisu grypy dokonał Hipokrates w 412 r. p.n.e. Największe pandemie tej choroby miały miejsce w latach: od 1889 do 1892 – tzw. „katar rosyjski”; od 1918 do 1920 – „hiszpanka” (od 20 do 25 mln zgonów); 1957 – „grypa azjatycka” (1 mln zgonów); 1958 – „grypa Hongkong” (700 tys. zgonów).

Najbardziej zmienny jest typ A – zmianom tym nie możemy zapobiec, gdyż wynikają one z jego struktury. Typ ten ciągle ewoluuje, wymieniając krótkie odcinki swojego RNA z innymi, znajdującymi się w tej samej komórce wirionami. Dochodzi w ten sposób do powstania nowej postaci wirusa. Ponieważ różni się ona od dotychczasowych, „znanych” przeciwciałom odmian, nie jest przez nie rozpoznawana, szybko się rozprzestrzenia i dochodzi do pandemii. Natomiast drobne zmiany w budowie wirionu prowadzą do powstania nowego mutanta. Mamy wtedy do czynienia „tylko” z epidemią. Ponieważ wirusy to bezwzględne pasożyty wewnątrzkomórkowe, nie mogą być namnażane pozatkankowo. Używa się więc do hodowli i mnożenia wirusów zarodków jaja kurzego lub tkanek zwierzęcych, np. pochodzących od małpy, świni, psa. Grypa nie jest chorobą nękającą wyłącznie człowieka. Cierpią na nią również konie, świnie, ssaki wodne (foki, wieloryby) i ptaki – najczęściej kury, kaczki i gołębie. Jak stwierdzono, możliwe jest przeniesienie wirusa ze zwierzęcia na człowieka (takie przypadki zanotowano m.in. w 1976 r. w USA czy w 1997 r. w Chinach), ale nie stwierdzono przenoszenia się ich potem z człowieka na człowieka. Szczepionki przeciwgrypowe mogą mieć różną postać: zawierają cały wirus, jego rozszczepione fragmenty lub tylko niektóre białka kapsydu. Grupy ryzyka zachorowań na grypę to: ludzie w wieku powyżej 65 lat, przewlekle chorzy, żołnierze, nauczyciele, lekarze, pielęgniarki.

Jak odróżnić grypę od przeziębienia?

Objawy

Grypa

Przeziębienie

początek

choroba rozpoczyna się
gwałtownie

stopniowo nasilające się
objawy

gorączka

wysoka gorączka (do 39°C),
dreszcze

stan podgorączkowy,
najczęściej poniżej 38°C

ból gardła

rzadki lub nie występuje

jeden z pierwszych
objawów, chrypka

katar

rzadki lub nie występuje

częsty objaw, zatkany nos

kaszel

suchy, męczący, ból w klatce
piersiowej oraz duszności

mokry

ból głowy

występuje prawie zawsze

rzadko, często – ból zatok

bóle mięśni

bardzo intensywne, dreszcze

nie występują lub są
mniej nasilone

powikłania

wielonarządowe (np. zapalenie
płuc, zapalenie oskrzeli,
zapalenie mięśnia sercowego,
niewydolność oddechowa)

rzadko, ewentualnie wtórne
zakażenia bakteryjne

Wirusowe zapalenia wątroby (WZW)

To choroby występujące na skutek zakażenia wirusem zapalenia wątroby (wirus WZW). Pojawiają się objawy takie jak: lekka gorączka, bóle w prawej górnej części brzucha, żółtaczka (żółknięcie białkówki oka i skóry, ciemny kolor moczu). Istnieje kilka rodzajów wirusów wywołujących tę chorobę. Najczęstsze z nich to wirus A, B i C.

Wirusowe zapalenie wątroby

Jak dochodzi do zakażenia?

Ile trwa i jak przebiega choroba?

Co robić, by nie zachorować?

Typu A (RNA‑wirus), 
HAV – hepatitis A virus

wirus występuje w kale chorego, więc źródłem zakażenia są produkty spożywcze i woda zanieczyszczona odchodami człowieka – choroba ,,brudnych rąk”

od 6 dni do 2 miesięcy, bardzo rzadko przechodzi w postać przewlekłą

przestrzeganie higieny w trakcie jedzenia i picia oraz higieny ciała; istnieje możliwość szczepień

Typu B (DNA‑wirus), 
HBV – hepatitis B virus

głównie przez krew chorego; do zakażenia może dojść również przez uszkodzenia skóry, do których dostanie się zakażona ślina, mocz, stolec, nasienie, śluz z pochwy, krew; duże ryzyko przy stosunkach płciowych, rzadziej można się zakazić podczas zbiegu chirurgicznego, u stomatologa, podczas wizyty u fryzjera czy kosmetyczki; w trakcie porodu noworodek może zakazić się od matki

około pół roku, konieczna hospitalizacja; może przejść w stan przewlekły, trwający wiele lat; liczne powikłania, w tym marskość wątroby; skutkiem choroby może być nawet śmierć chorego

szczepienia ochronne (zwróć uwagę na okresowe akcje szczepień profilaktycznych w twoim regionie, tzw. żółty tydzień)

Typu C (RNA‑wirus), 
HCV – hepatitis C virus

zakażenie następuje głównie przez krew, rzadziej przez kontakt płciowy; ponadto przechodzi z matki na płód

infekcja często przebiega bezobjawowo nawet przez wiele lat; przewlekłe zakażenie prowadzi do marskości wątroby, a następnie do rozwoju nowotworu

systematyczne badania krwiodawców, właściwa sterylizacja narzędzi w szpitalach i przychodniach

Różyczka

Różyczka to wysypkowa choroba zakaźna wywołana przez wirusa różyczki. Do czasu wprowadzenia w Polsce w 1985 r. obowiązkowych szczepień była to częsta choroba wieku dziecięcego. Zakażenie następuje drogą kropelkową.

Objawy: nieżyt gardła, powiększenie węzłów limfatycznych szyjnych i karkowych, różowa wysypka plamista. Choroba trwa kilka dni, na ogół bez gorączki.

Różyczka u ciężarnej w pierwszych 3 miesiącach ciąży grozi niebezpieczeństwem powstania wad wrodzonych płodu.

COVID‑19

COVID-19 to choroba wywoływana przez wirusa SARS-CoV-2 (od ang. severe acute respiratory syndrome coronavirus 2). Zachorowania na tę chorobę rozpoczęły się w grudniu 2019 roku w Chinach i w szybkim tempie rozprzestrzeniły na cały świat, wywołując pandemię. Wirus przenosi się drogą kropelkową, głównie przez kaszel, kichanie i zanieczyszczenie powierzchni i przedmiotów. Możliwe jest również jego przeniesienie przez dotykanie ust i nosa brudnymi rękami. Z tego powodu profilaktyka polega na higienie rąk, dystansowaniu fizycznym społeczeństwa, zakrywaniu nosa i ust łokciem lub chusteczką podczas kichania i kaszlu, noszeniu maseczek ochronnych, a także kwarantannie osób chorych i mających kontakt z chorymi.

bg‑cyan

Choroby wirusowe zwierząt i roślin

W przenoszeniu wirusów między zwierzętami i między roślinami ogromną rolę odgrywają wektorywektorwektory – np. stawonogi, nicienie czy grzyby. Najczęstszymi wektorami chorób wirusowych zwierząt są komary oraz kleszcze. Wirusy u zwierząt i roślin rozprzestrzeniają się również przez kontakt bezpośredni.

bg‑cyan

Choroby wirusowe zwierząt

Do chorób wirusowych zwierząt należą m.in. wścieklizna, parwowiroza, grypa, nosówkanosówkanosówka, odkleszczowe zapalenie mózgu, pryszczycapryszczycapryszczyca, gorączki krwotoczne. Część z tych chorób występuje również u ludzi (wścieklizna, grypa, gorączka krwotoczna, odkleszczowe zapalenie mózgu).

RkPRC7KhGtm5c
Pies chory na wściekliznę. Charakterystyczne objawy zakażenia to ślinotok, światłowstręt i wodowstręt.
Źródło: CDC/Barbara Andrews, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Wścieklizna

Jest wirusową chorobą centralnego układu nerwowego. U zwierząt domowych objawy to ślinotok, światłowstręt i wodowstręt, niepokój, nadmierna pobudliwość, agresja, apatia, natomiast u zwierząt dzikich głównym symptomem jest utrata wrodzonego lęku przed człowiekiem.

Do zakażenia człowieka najczęściej dochodzi na skutek ugryzienia przez chore zwierzę. Choroba ta jest dla człowieka bardzo niebezpieczna. Początkowo objawia się mrowieniem w miejscu pokąsania, gorączką i bólem głowy, następnie pojawiają się mimowolne skurcze mięśni, ślinotok, wodowstręt i światłowstręt. Bez odpowiedniego leczenia kończy się śmiercią, dlatego w każdym przypadku pogryzienia przez zwierzę z objawami wścieklizny należy zwrócić się do lekarza.

Parwowiroza

Choroba występuje stosunkowo często i dotyka przede wszystkim młode psy. Wirus atakuje układ pokarmowy zakażonego zwierzęcia. Główne objawy to apatia, biegunki (także krwiste), wymioty i brak apetytu. Prowadzą one do skrajnego wyniszczenia organizmu i śmierci.

Wirus parwowirozy występuje powszechnie w środowisku (jest wydalany z kałem chorych zwierząt), dlatego podstawową metodą walki z nim jest profilaktyka – szczepienia szczeniąt.

Nosówka

Choroba dotyka głównie psy, ale zapadają na nią także zwierzęta dzikie, m.in. lisy, wilki, łasice, borsuki, kuny i szopy. Występują zróżnicowane objawy – mogą one dotyczyć układu oddechowego, pokarmowego lub nerwowego, skóry oraz oczu. Do zakażenia dochodzi przez kontakt bezpośredni, drogą kropelkową lub pokarmową. Nosówce zapobiega się dzięki regularnym szczepieniom zwierząt domowych.

bg‑cyan

Choroby wirusowe roślin

Częstym wektorem wirusów roślin są mszyce. Wirusy przenoszone są także w kontakcie bezpośrednim oraz przez pyłek, nasiona i bulwy. Choroby wirusowe mogą doprowadzić do ogromnych strat w uprawie roślin. Objawy infekcji wirusowej w komórkach roślinnych to: przebarwienia, plamy, usychanie, kędzierzawienie (zwijanie) liści czy też wybrzuszenia powodowane przez nadmierny rozrost tkanek (narośla rakowe).

Wirusy roślinne miały duże znaczenie w historii wakcynologiiwakcynologiawakcynologii – jako pierwszy z wirusów został odkryty wirus mozaiki tytoniowej. Nazwa pochodzi od rodzaju przebarwień (barwne plamy na tle zielonych części liści) występujących u roślin w przebiegu tej choroby wirusowej.

Inne przykładowe choroby wirusowe roślin to: chloroza nerwów liści maliny, ospowatość śliwy, smugowatość ziemniaka czy żółtaczka buraka.

Słownik

droga fekalno‑oralna (pokarmowa)
droga fekalno‑oralna (pokarmowa)

inaczej droga brudnych rąk; oznacza sposób przenoszenia drobnoustrojów poprzez zanieczyszczone przez chorą osobę pokarmy lub wodę; chora osoba wydala patogeny wraz z kałem, a brak właściwej higieny (mycia rąk i mycia surowych produktów spożywczych przed spożyciem) prowadzi do dalszego rozprzestrzeniania się drobnoustrojów

droga kropelkowa
droga kropelkowa

sposób rozprzestrzeniania się drobnoustrojów – wraz z kropelkami wody, np. podczas kichania lub kaszlenia

eradykacja
eradykacja

całkowite usunięcie patogenu z organizmów ludzi, zwierząt oraz ze środowiska na całym świecie; jest równoznaczne ze zwalczeniem choroby przez niego wywoływanej; przykłady wyeradykowanych chorób to ospa prawdziwa (zwana także czarną ospą) oraz księgosusz (pomór bydła)

Henry Koplik
Henry Koplik

amerykański pediatra, który w 1896 r. jako pierwszy opisał charakterystyczny objaw odry w postaci plamek na wewnętrznej stronie policzków i na podniebieniu

nosówka
nosówka

zaraźliwa choroba zwierząt z rodziny psowatych i niektórych innych, wywoływana przez Morbillivirus (rodzina Paramyxoviridae)

pryszczyca
pryszczyca

zaraza pyska i racic; ostra, bardzo zaraźliwa choroba ssaków parzystokopytnych wywoływana przez wirus z rodziny Picornaviridae

wakcynologia
wakcynologia

gałąź medycyny zajmująca się szczepieniami ochronnymi

wektor
wektor

organizm mający zdolność przenoszenia patogenów

żelazne płuca
żelazne płuca

respiratory pancerzowe lub kabinowe, działające dzięki zastosowaniu podciśnienia na zewnątrz klatki piersiowej chorego