Przeczytaj
Europa w cieniu Francji
Wspólne interesy z Turcją i Szwecją oznaczały, że dyplomacja francuska z uwagą śledziła wydarzenia w Europie Środkowo‑Wschodniej, w tym także w Polsce.
Podstawą przewagi Francji nad sąsiednimi mocarstwami było wzmocnienie władzy centralnej w tym kraju. Za sformułowaniem tym kryje się pięciokrotny wzrost dochodów skarbu, będący efektem proporcjonalnego podniesienia podatków. Było to dziełem kardynała Armanda Richelieu, który w latach 1624–1642 piastował urząd pierwszego ministra króla Ludwika XIII, oraz jego następcy na tym urzędzie, kardynała Jules’a Mazarina. Dopiero po śmierci tego ostatniego w 1661 r. faktyczną władzę objął 23‑letni król Ludwik XIV, a jego długie, trwające aż do 1715 r. panowanie wypełniły liczne wojny.
Wojny w NiderlandachNiderlandach
W latach 1667–1668 Ludwik XIV usiłował oderwać od osłabionej Hiszpanii południowe Niderlandy (tzw. wojna dewolucyjnawojna dewolucyjna). Interwencja dyplomatyczna zaniepokojonej francuską agresją Holandii spowodowała, że wojna zakończyła się tylko częściowym powodzeniem. Ludwik XIV przyłączył do swego królestwa jedynie okręg Lille.
Wkrótce Francja zwróciła się przeciw samym Niderlandom, które w latach 1672–1679 obroniły się tylko dzięki desperackiej decyzji o otwarciu tam i zatopieniu części swego terytorium. Tak o działaniach Francji pisał żyjący w XVII w. niemiecki teoretyk prawa i historyk Samuel von Pufendorf:
De rebus gestis Friderici WilhelmiAczkolwiek słabość Hiszpanii napawała Francuza nadzieją, że przyjdzie mu z łatwością raz jeszcze pochłonąć część prowincji hiszpańskich, jednakowoż uważał on za nieodzowny warunek powodzenia swych planów zgnieść pierwej potęgę Holendrów, którzy nie ścierpieliby nigdy, by prowincje belgijsko‑hiszpańskie zostały przezeń ujarzmione. Byli oni przeświadczeni do głębi, iż im samym grozi pewna zagłada z chwilą, gdy Francuz stanie się ich sąsiadem granicznym […]. Wbrew spodziewaniu wszystkich Holandia znalazła się w bardzo niebezpiecznym położeniu. W przeciągu miesiąca Francuz wraz ze sprzymierzeńcami swymi, biskupami kolońskim i monasterskim, zajął trzy prowincje: Geldrię, Oberyssel i Utrecht, jako też twierdzę w namiestnictwie kolońskim i księstwo Klewe, obsadzone załogą holenderską. Wszystkie te miasta padały po bardzo słabym oporze lub poddawały się bez oporu i zostały wydane przez zdobywcę na łup surowych praw […]. Wróg wdzierał się do samego wnętrza Holandii i nieledwie pokazywał się już w obliczu Amsterdamu, gdy zerwano tamy, woda zalała kraj i wstrzymała pochód Francuzów.
Źródło: Samuel von Pufendorf, De rebus gestis Friderici Wilhelmi. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 38, Europa w okresie Ludwika XIV, oprac. J. Feldman, Kraków 1924, s. 19–20.
W obronie Zjednoczonych Prowincji i przeciw hegemoniihegemonii francuskiej zawiązał się międzynarodowy sojusz, w którego skład weszły: cesarstwo, Brandenburgia i Hiszpania. Holandia wprawdzie zachowała niepodległość, ale przy zawieraniu pokojów z uczestnikami wojny to Francja dyktowała warunki. Wojnę z Holandią i Hiszpanią zakończyło podpisanie w 1678 r. traktatu w Nijmegen, na którego podstawie Francja uzyskała od Hiszpanii tereny Franche‑Comté oraz część hiszpańskich Niderlandów.
Wojny w krajach I Rzeszy Niemieckiej
Kolejnym krokiem Ludwika XIV była próba aneksjianeksji księstw RzeszyRzeszy położonych na zachodnim brzegu Renu i oparcia granic Francji na tej rzece. W tym celu armia francuska tworzyła fakty dokonane, zajmując poszczególne księstwa, po czym publikowano traktaty mające dowieść, że tereny te historycznie należą do Francji, a więc stanowią tzw. reuniony (z franc. réunion – ponowne przyłączenie). W ten sposób Ludwik XIV zajął m.in. Strasburg oraz części Luksemburga, Lotaryngii i Alzacji. Oto co o tej polityce francuskiego monarchy pisał Samuel von Pufendorf:
De rebus gestis Friderici WilhelmiPokój w Nimwegen [tj. w Nijmegen z 1678 r., pokój kończący wojnę holenderską] zaczął wydawać swe fatalne owoce. Francuz bowiem przy pomocy osobnych traktatów, posługując się swymi zwykłymi sztuczkami, powaśnił sojuszników, co stało się nie bez ich współwiny, a przepoiwszy ich wzajemną nieufnością i nienawiścią, uznał, że oto chwila odpowiednia do zagarnięcia tego, czego od dawna pożądał, i przywłaszczenia sobie pod osłoną błahych pretensji dużego szmatu kraju po lewym brzegu Renu. Aby zaś dla ryzykownego tego postępku stworzyć pewien pozór prawny, począł zmyślać, że przysługuje mu najwyższa władza nad obiema Alzacjami [tj. terenami spornymi na pograniczu francusko‑niemieckim], jak niemniej nad lennikami trzech biskupstw, wobec czego ma prawo nie tylko te posiadłości, lecz w ogóle wszystko, co przynależy do obydwu Alzacji, oddać ponownie pod władzę Francji. Aby się jednak nie wydawało, że bez zbadania podstaw prawnych, posługuje się jeno gwałtem, ustanowił następnie w Bryzgowni i Metzu rzekome trybunały, które na wniosek królewskiego prokuratora Francji, przyznały mu wszystko, czegokolwiek tylko zechciał zażądać. Dla zamaskowania tego aktu przemocy, wymyślono dlań określenie: „reuniony”. Oczywista, że sumienniejsi rzeczoznawcy uważali, że brzmi do jak szyderstwo, przydane do krzywdy. Nie wątpiono też, że tacy sędziowie przyznają Francuzom całą kulę ziemską.
Źródło: Samuel von Pufendorf, De rebus gestis Friderici Wilhelmi. Cytat za: Teksty źródłowe do nauki historii w szkole średniej, nr 38, Europa w okresie Ludwika XIV, oprac. J. Feldman, Kraków 1924, s. 22.
W 1686 r. zawiązała się antyfrancuska Liga Augsburska, w skład której weszły cesarstwo, Bawaria, Holandia, Hiszpania, Szwecja i Anglia, a dwa lata później wybuchła wojna. Na mocy kończącego ją, zawartego w 1697 r. pokoju w Rijswijk, Francja musiała oddać część zagarniętych terenów (reunionów), zachowując jedynie Strasburg oraz Saarlouis. W ten sposób w Europie Zachodniej przywrócona została równowaga sił, której zagrażała agresywna polityka Króla Słońce, jak nazywano Ludwika XIV.
- Nazwa kategorii: Liga Augsburska
- Nazwa kategorii: Hiszpania
- Nazwa kategorii: Szwecja
- Nazwa kategorii: Anglia
- Nazwa kategorii: Bawaria
- Nazwa kategorii: Holandia Koniec elementów należących do kategorii Liga Augsburska
- Elementy należące do kategorii Liga Augsburska
Wojna o sukcesję hiszpańską
Przyczyną ostatniego konfliktu zbrojnego z udziałem Ludwika XIV było wygaśnięcie hiszpańskiej linii Habsburgów wraz z bezpotomną śmiercią Karola II w 1700 r. Do schedy po nim aspirowała austriacka gałąź dynastii, pragnąca utrzymać we władaniu rodu hiszpańskie imperium z Ameryką Łacińską i innymi koloniami. Pretensje do tronu Hiszpanii zgłosiła także Francja w osobie wnuka Ludwika XIV, księcia Filipa, pochodzącego z młodszej linii Burbonów. Z kolei dla Anglii i Holandii, które w latach 1688–1702 wiązał wspólny monarcha – Wilhelm III Orański (namiestnik Niderlandów i król Anglii), przejęcie tronu w Madrycie przez Francuza było rozwiązaniem niekorzystnym. Na Wyspach narodziła się bowiem wówczas nowa koncepcja porządku w Europie, której zasadniczym punktem miało być zachowanie równowagi sił na kontynencie, dzięki czemu Anglia mogłaby występować w roli arbitra i jednocześnie skoncentrować swą uwagę na ekspansjiekspansji zamorskiej.
Prowadzoną od 1701 r. na wielu frontach (południowe Niderlandy, Hiszpania, Niemcy, Włochy) wojnę o sukcesję po Habsburgach hiszpańskich zakończył kongres pokojowy w Utrechcie w 1713 r. Tron Hiszpanii objął Filip V, otwierając linię Burbonów hiszpańskich. Pod jego berłem znalazły się też kolonie w Ameryce, podczas gdy Neapol, Sycylia i Niderlandy, dotychczas hiszpańskie, przypadły Habsburgom austriackim. Dla Anglii koniec wojny oznaczał przyłączenie Nowej Fundlandii i Nowej Szkocji (dziś w Kanadzie) oraz Gibraltaru, a także przejęcie lukratywnego hiszpańskiego handlu niewolnikami. Najważniejszą jednak konsekwencją konfliktu okazało się zapoczątkowanie polityki równowagi europejskiej, która miała być dewiządewizą polityczną Wielkiej Brytanii przez następnych 250 lat.
Słownik
włączenie siłą przez państwo całości lub części terytorium innego państwa
zasada działania lub postępowania, którą ktoś kieruje się w życiu
zajmowanie przez państwo nowych terytoriów, zdobywanie rynków zbytu
przywództwo jakiegoś państwa, organizacji lub grupy społecznej lub ich przewaga nad innymi
in. Pierwsza Rzesza, Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego; państwo istniejące w latach 962‑1806
(hol. Nederlanden, franc. Pays‑Bas) historyczna nazwa nizinnych terenów u ujścia Renu, Mozy i Skaldy do Morza Północnego, z czasem rozciągnięta także na Ardeny i sąsiednie wyżyny, obecnie wchodzą w skład Belgii, Holandii i Luksemburga
prowadzona w latach 1667–1668 wojna między Francją a Hiszpanią; wywołały ją roszczenia Ludwika XIV do hiszpańskich Niderlandów na wypadek śmierci króla hiszpańskiego Filipa IV, będącego teściem Ludwika; król francuski powoływał się na prawo spadkowe, tzw. dewolucyjne, które zapewniało dzieciom z pierwszego małżeństwa (czyli jego żonie Marii Teresie) pierwszeństwo w dziedziczeniu po śmierci ojca
Słowa kluczowe
równowaga sił, Francja, Hiszpania, Liga Augsburska, Ludwik XIV, wojna dewolucyjna, reuniony, Niderlandy, wojna o sukcesję hiszpańską, Europa w XVI‑XVII w.
Bibliografia
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.
Gaxotte P., Ludwik XIV, tłum. B. Janicka, Warszawa 1984.
Héritier J., Katarzyna Medycejska, tłum. M. Skibniewska, Warszawa 1981.
Kersten A, Historia powszechna. Wiek XVII, Warszawa 1984.
Libiszowska Z., Król−Słońce i jego czasy, Warszawa 1968.
Magdziarz W., Ludwik XIV, Wrocław 1991.
Mikulski K., Wijaczka J. Historia powszechna. Wiek XVI–XVIII, Warszawa 2012.
Wielka Historia Świata, t. 6, Grzybowski S., Narodziny świata nowożytnego 1453–1605, Warszawa 2005.
Wielka Historia Świata, t. 7, Świat w XVII wieku, red. A. Podraza, Warszawa 2005.
Wójcik Z., Historia powszechna. Wiek XVI–XVII , wyd. XII, Warszawa 2012.
Wyczański A., Historia powszechna. Wiek XVI, Warszawa 1987.