Rolnictwo ekologiczne

Rolnictwo ekologiczne to:

Celem takiego sposobu uprawy jest:

• wytwarzanie żywności o wysokich walorach odżywczych,

• utrzymywanie oraz podwyższanie trwałej żyzności gleby,

• maksymalne wykorzystanie odnawialnych zasobów przyrody,

• dążenie do zamknięcia obiegu materii organicznej i składników pokarmowych w obrębie gospodarstwa,

• stosowanie materiałów i substancji nadających się do wielokrotnego wykorzystania,

• zapewnienie zwierzętom gospodarskim warunków zgodnych z potrzebami bytowymi,

• unikanie jakichkolwiek form skażenia i zanieczyszczenia środowiska,

• utrzymanie genetycznej różnorodności wszystkich żywych składowych gospodarstwa rolnego i jego otoczenia,

• zwrócenie uwagi na pozaprodukcyjne aspekty gospodarowania rolniczego: ekologiczne i społeczne.

Chcąc zrealizować wymienione cele, rolnik powinien traktować gospodarstwo jako zintegrowaną całość, w której produkcja roślinna i zwierzęca są zrównoważone. Oznacza to, że w gospodarstwie ekologicznym powinno utrzymywać się tyle zwierząt, aby uzyskany z nich obornik pokrył w pełni potrzeby nawozowe gleby, a jednocześnie gleba była jedyną bazą produkcji pasz i ściółki. Podstawowym warunkiem utrzymania plonów na odpowiednim poziomie ilościowym i jakościowym jest podwyższenie i utrzymanie żyzności gleby. W tym celu należy jednak stosować wyłącznie nawozy pochodzenia organicznego, takie jak kompost i nawozy zielone, prowadzić płodozmianpłodozmianpłodozmian oraz sadzenie towarzyszącesadzenie towarzyszące sadzenie towarzyszące, które stanowi również naturalną ochronę przed szkodnikami. Określone normy ekologiczne uniemożliwiają stosowanie jakichkolwiek substancji chemicznych, w tym antybiotyków, hormonów wzrostu, pestycydów, herbicydów. Odmiany uprawianych roślin i hodowanych ras zwierząt powinny być jak najlepiej dostosowane do gleby i klimatu. Istotne znaczenie ma również dbałość o właściwe ukształtowanie krajobrazu rolniczego.

Przed wprowadzeniem produktów rolnictwa ekologicznego na rynek rolnik musi uzyskać certyfikat, gwarantujący, że produkty oferowane jako ekologiczne rzeczywiście spełniają wymogi określone w przepisach. Informacje o zasadach certyfikacji zawiera e‑materiał „Żywność ekologiczna”.

Rolnictwo ekologiczne w Polsce

Polska ma dobre warunki rolno‑środowiskowe do rozwoju rolnictwa ekologicznego. Wynika to z faktu, że zużycie nawozów i środków ochrony roślin w polskim rolnictwie było zawsze niższe niż w większości krajów europejskich. To sprawia, że potencjalna jakość przestrzeni produkcyjnej w rolnictwie należy do najlepszych w Unii Europejskiej.

Pionierem rolnictwa ekologicznego w Polsce był hrabia Stanisław Karłowski, który w 1931 roku w majątku Szelejewo koło Gostynia na powierzchni ponad 1 700 ha wprowadził metodę biodynamiczną. Niestety, II wojna światowa zahamowała rozwój ekologicznych metod uprawy ziemi. Dalsze starania podjął dopiero w 1960 roku inż. Julian Osetek w Nakle nad Notecią.

Od tego czasu rolnictwo ekologiczne rozwijało się systematycznie, choć powoli. W 1989 roku zarejestrowano Stowarzyszenie Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi EKOLAND, którego celem było kontrolowanie i certyfikowanie produktów ekologicznych. Dwanaście lat później uchwalona została pierwsza ustawa o rozwoju rolnictwa ekologicznego. Dziś ten sposób uprawy i hodowli reguluje Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 roku o rolnictwie ekologicznym.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku stworzyło dobry klimat dla rozwoju rolnictwa ekologicznego. Wspólna Polityka Rolna UE poprzez finansowe wsparcie w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich umożliwiła przekwalifikowanie wielu gospodarstw na ekologiczne. Ten sposób uprawy ziemi z roku na rok zyskiwał coraz szersze grono zwolenników, a polskie gospodarstwa coraz częściej ubiegały się o unijne certyfikaty. Liczba gospodarstw ekologicznych na terenie Polski wzrosła z niespełna 700 gospodarstw w 2001 roku do ponad 27 tys. w 2013 roku – kiedy to osiągnęła maksymalny poziom – i 20,5 tys. w roku 2018. W okresie tym odnotowano również wysoki wzrost przetwórstwa produktów ekologicznych. Średnia powierzchnia gospodarstwa ekologicznego w Polsce wynosi około 26 ha, podczas gdy gospodarstwa tradycyjnego około 10 ha. W kraju istnieje także 560 zakładów przetwórczych żywności ekologicznej.

RBQrYTtR0ZiF9

Wykres przedstawia liczbę gospodarstw ekologicznych w Polsce w latach 2004–2018. W roku 2004 było około 4 tysięcy gospodarstw ekologicznych, następnie co roku ich przybywało. W 2013 roku było około 27 tysięcy gospodarstw. Po roku 2013 ilość gospodarstw spadał do 20 tysięcy w 2018 roku.

RCKtpvPa5Poci

Na mapie Polski zaznaczono województwami powierzchnię upraw ekologicznych – 2018 rok. Powyżej 100 000 hektarów województwo zachodniopomorskie i warmińsko‑mazurskie. Od 50 do 100 000 hektarów województwo mazowieckie i podlaskie. Od 40 do 50 tysięcy hektarów: lubelskie. Od 30 do 40 hektarów województwa pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie. Od 10 do 20 000 hektarów województwa: podkarpackie, świętokrzyskie, małopolskie. Poniżej 10 000 hektarów pozostałe województwa.

R1CRq8nbSTYiz

Na mapie Polski zaznaczono województwami liczbę producentów upraw ekologicznych – 2018 rok. Powyżej 4000 województwo warmińsko‑mazurskie. Od 3000 do 4000 województwo podlaskie. Od 2000 do 3000 województwo mazowieckie. Od 1000 do 2000 województwa pomorskie, wielkopolskie, dolnośląskie, lubelskie, podkarpackie, małopolskie, świętokrzyskie. Od 500 do 1000 województwa: lubuskie. Poniżej 500 pozostałe województwa.

Największy udział, zarówno pod względem powierzchni, jak i liczby producentów, mają dziś gospodarstwa ekologiczne w północno‑wschodniej części kraju, na obszarze Zielonych Płuc Polski (województwo warmińsko‑mazurskie, podlaskie i północna część woj. mazowieckiego) oraz w województwie zachodniopomorskim. Z kolei najmniejszym udziałem charakteryzuje się południowa część kraju (województwo opolskie, śląskie) oraz region świętokrzyski i Kujawy. W pewnym stopniu może to być związane z występującą tam antropopresją oraz przywiązaniem do tradycyjnych form uprawy rolniczej.

Wśród gospodarstw praktykujących rolnictwo ekologiczne największy odsetek mają uprawy polowe, a tuż za nimi sytuują się użytki zielone. Jest też wiele powiatów, m.in. pińczowski czy nowosądecki, w których odnotowuje się wysoki wskaźnik gospodarstw ekologicznych zajmujących się sadownictwem.

W strukturze upraw ekologicznych największy udział mają rośliny na paszę. Na kolejnych miejscach znalazły się łąki i pastwiska, zboża oraz uprawy sadownicze i jagodowe. Pozostałe grupy upraw (warzywa, rośliny strączkowe, przemysłowe i in.) mają mniejsze znaczenie.

Wartość polskiego rynku żywności ekologicznej szacowana jest na około 1 mld zł, a jej udział w rynku spożywczym jest znikomy, wynosi zaledwie 0,3% (wg danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 2018 roku). Tymczasem średnia w Unii Europejskiej wynosi 4%, a w rekordowej pod tym względem Danii prawie 8,5%. Nie jest to jedyna różnica między rozwojem rolnictwa ekologicznego w Polsce i krajach UE.

Od 2013 roku w Polsce sukcesywnie maleje liczba gospodarstw ekologicznych. Powierzchnia ekologicznych upraw jest najmniejsza od 10 lat. Podobny trend obserwowany jest w Wielkiej Brytanii. Natomiast we wszystkich pozostałych krajach Unii Europejskiej obserwuje się przeciwną tendencję. W latach 2014–2018 w Unii Europejskiej ogólny areał upraw ekologicznych zwiększył się o 25%. W tym samym czasie w Polsce uległ obniżeniu o zbliżoną wartość.

Czy oznacza to, że prowadzenie gospodarstwa ekologicznego przestało być w Polsce opłacalne? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, ponieważ wprawdzie obniżeniu uległa powierzchnia upraw ekologicznych oraz liczba producentów, ale jednocześnie wzrosła podaż i produkcja żywności przetworzonej.

W latach 2014–2018 produkcja roślinna zwiększyła się we wszystkich grupach upraw z wyjątkiem tych, które przeznaczone są na pasze, zmniejszyła się natomiast liczba zwierząt (poza brojlerami) utrzymywanych w ekologicznych gospodarstwach rolnych. Nastąpiło również obniżenie certyfikowanej produkcji zwierzęcej, np. mięsa i mleka.

Z czego to wynika? Świadomość społeczna dotycząca pozytywnych aspektów spożywania produktów ekologicznych sukcesywnie rośnie. W związku z tym rośnie także popyt na takie produkty. Wydaje się więc, że ich wytwarzanie powinno być opłacalne. Tymczasem na polskim rynku żywności ekologicznej bardzo dużo produktów pochodzi z importu. Jest to spowodowane w dużej mierze brakami w strefie przetwórstwa, ciągle jeszcze zbyt małym zainteresowaniem konsumentów produktami droższymi, o dobrej jakości, rozproszeniem polskich gospodarstw ekologicznych oraz konkurencją zagranicznych dostawców. Nie bez znaczenia są także trudności organizacyjne związane z przestawieniem gospodarstwa na produkcję ekologiczną i uzyskaniem certyfikatu.

Szansą na rozwój rolnictwa ekologicznego w Polsce jest rosnące zainteresowanie konsumentów wywołane najczęściej ekologicznym stylem życia i sposobem odżywiania oraz troską o zdrowie. Dostrzegając tę szansę, powstała oddolna inicjatywa służąca opracowaniu strategii rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce. Zakłada ona wprowadzenie licznych zmian w aktualnym, konwencjonalnym systemie uprawy rolniczej i hodowli, które poprzez eliminację uciążliwości i zagrożeń stworzyłyby podłoże dla rozwoju rolnictwa ekologicznego.

Strategiczne działania powinny polegać na:

• dostosowaniu produkcji rolniczej do zmieniających się warunków klimatycznych,

• zmianie programów melioracji w celu uwzględnienia w nich nawodnień gleb, a nie – jak to ma miejsce – głównie zabiegów odwadniających,

• zmianie agrotechnicznych i agrochemicznych metod uprawy polegających na ograniczeniu zużycia środków chemicznych oraz propagowaniu stosowania nawozów organicznych i kompleksowych nawozów mineralnych,

• ograniczeniu produkcji ścieków, np. z ferm hodowlanych i wprowadzaniu odpowiednich zbiorczych instalacji oczyszczających,

• poprawie stanu sanitarnego obszarów wiejskich poprzez usuwanie i utylizację odpadów, ich kompostowanie i segregację,

• atestowaniu żywności, bez czego rozwój rolnictwa produkującego bezpieczną żywność nie jest możliwy.

Słownik