Rozłączeni – lecz jedno o drugim pamięta; Pomiędzy nami lata biały gołąb smutku I nosi ciągłe wieści. Wiem, kiedy w ogródku, Wiem, kiedy płaczesz w cichej komnacie zamknięta;
Wiem, o jakiej godzinie wraca bolu fala, Wiem, jaka ci rozmowa ludzi łzę wyciska. Tyś mi widna jak gwiazda, co się tam zapala I łzę różową leje, i skrą siną błyska.
A choć mi teraz ciebie oczyma nie dostać, Znając twój dom – i drzewa ogrodu, i kwiaty, Wiem, gdzie malować myślą twe oczy i postać, Między jakimi drzewy szukać białej szaty.
Ale ty próżno będziesz krajobrazy tworzyć, Osrebrzać je księżycem i promienić świtem: Nie wiesz, że trzeba niebo zwalić i położyć Pod oknami, i nazwać jeziora błękitem.
Potem jezioro z niebem dzielić na połowę, W dzień zasłoną gór jasnych, w nocy skał szafirem; Nie wiesz, jak włosem deszczu skałom wieńczyć głowę, Jak je widzieć w księżycu odkreślone kirem.
Nie wiesz, nad jaką górą wschodzi ta perełka, Którąm wybrał dla ciebie za gwiazdeczkę‑stróża? Nie wiesz, że gdzieś daleko, aż u gór podnóża, Za jeziorem – dojrzałem dwa z okien światełka.
Przywykłem do nich, kocham te gwiazdy jeziora, Ciemne mgłą oddalenia, od gwiazd nieba krwawsze, Dziś je widzę, widziałem zapalone wczora, Zawsze mi świecą – smutno i blado – lecz zawsze...
A ty – wiecznie zagasłaś nad biednym tułaczem; Lecz choć się nigdy, nigdzie połączyć nie mamy, Zamilkniemy na chwilę i znów się wołamy Jak dwa smutne słowiki, co się wabią płaczem.
Nad jeziorem Leman, d. 20 lipca 1835 r.
multi1C1 Źródło: Juliusz Słowacki, Rozłączenie.
Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod tymi pojęciami kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:
Czemu służy taka a nie inna budowa wiersza?
Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?
Jakie są relacje między nimi?
W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.
Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekście, który jest sugerowany w samym tekście.
Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?PsERKHo6nJak interpretować utwory poetyckie?
Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego
Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:
kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,
kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,
kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,
kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; w odwołaniu do tego kontekstu można też poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,
kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają np. do rodzajów, gatunków i odmian gatunkowych,
kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.
Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacji”, czyli wyjaśniania dzięki szczegółowemu przyjrzeniu się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbiorowi, poszukiwaniom jak najszerszych kontekstów dzieła.
Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29. Janusz Sławiński, Interpretacja [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniecOprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29. Janusz Sławiński, Interpretacja [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.
Konteksty do wiersza Rozłączenie Juliusza Słowackiego
Konteksty interpretacyjne do wiersza Rozłączenie
W genewskich wierszach poety widać świetlistość barw, co można wytłumaczyć nie tyle fantazją poetycką, co wnikliwą obserwacją autora. Tak pisał o tym I. Opacki:
I. OpackiJuliusz Słowacki „W sztambuchu Marii Wodzińskiej"
Znane jest z potocznego doświadczenia zjawisko odblasku, powstające przy odbiciu słonecznych promieni przez ośnieżony szczyt górski. Tworzy się wówczas wokół szczytu pozłocista „aureolka”, szczególnie wtedy, gdy zostaje on podświetlony od tyłu. Sam kształt góry pozostaje wówczas biały – odrębnym, towarzyszącym zjawiskiem jest złotawy otok odblasku.
C1 Źródło: I. Opacki, Juliusz Słowacki „W sztambuchu Marii Wodzińskiej", [w:] Liryka polska. Interpretacje, red. J. Prokop, J. Sławiński, Gdańsk 2001, s. 169.
Leksykon symboli
R1Kvzktb4shZ91
Ilustracja przestawia rozgwieżdżone niebo.
Gwiazdy – jako światła na ciemnym niebie są symbolem duchowego światła przenikającego ciemności (...). Zgodnie z późnożyd. wyobrażeniem każdą gwiazdą opiekuje się jakiś anioł;
C2 Źródło: Leksykon symboli, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1992, s. 49.
Leksykon symboli
R13QRQEK8VpF61
Fotografia przedstawia niewielkiego ptaka. Ptak jest nieco większy i smuklejszy od wróbla. Rdzawobrązowy z oliwkowym odcieniem. Dziób i tęczówki dość dużych oczu są ciemnobrązowe, a nogi jasnobrązowe.
Słowik – ze względu na jego słodki i zarazem żałosny śpiew jest symbolem miłości (...), ale także tęsknoty i bólu. W starożytności jego śpiew uchodził za szczęśliwy znak.
C3 Źródło: Leksykon symboli, tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1992, s. 147.
Konteksty historycznoliterackie i biograficzne
J. ZielińskiSzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego
W listopadzie 1833 roku został [Słowacki] wprowadzony do domu pani Wodzińskiej, gdzie poznał jej synów i dwie córki. O starszej pisze: „dorosła już panna, ale bardzo brzydka – gra ślicznie na fortepianie”. Maria Wodzińska była uczennicą Fielda i grała jego metodą, co budziło u S. przyjemne wspomnienia. Na temat tych dwojga tak wiele różnych rzeczy napisano, że pewnie już nigdy się nie dojdziemy, jak to naprawdę było. Najbezpieczniej będzie powiedzieć, że chyba każda strona miała w stosunku do drugiej pewne oczekiwania, ale, albo nie zbiegły się one w czasie, albo nie miały szans na realizację, z powodów zewnętrznych (zbyt wysokie oczekiwania rodziców panny), dość, że do małżeństwa nie doszło.
C4 Źródło: J. Zieliński, SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego, Warszawa 2000, s. 126.
O oczarowaniu Alpami może świadczyć fragment z listu Słowackiego do matki, który poeta napisał po powrocie z Genewy i stanowi on swoiste podsumowanie jego pobytu w Veytaux:
RYGDzuhws5iXc1
Ilustracja przedstawia pomnik ukazujący popiersie mężczyzny w sile wieku. Postać prezentuje lewy półprofil. Mężczyzna ma owalną twarz. Czoło poety jest dość wysokie. Postać ma cienkie brwi i duże oczy. Nos mężczyzny jest prosty, wąs niewielki, a usta wąskie. Ma włosy gęste, zaczesane do tyłu. Zakrywają uszy. Poeta jest ubrany w koszulę i surdut. Na cokole umieszczono napis Słowacki. Okręcony jest gałązkami. Wokół pomnika zgromadzili się odświętnie ubrani ludzie w różnym wieku. W uniesionych dłoniach trzymają wieńce laurowe. Machają nimi. W tle powiewają chorągwie z wizerunkiem orła.
Apoteoza Słowackiego, reprodukcja obrazu Juliusza Zubera na pocztówce wyd. w latach 1910–1930
Źródło: Polona, domena publiczna.
SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego
Trzy miesiące przepędzone pośród najpiękniejszych widoków (...) było wielką dla mnie nauką. Uważałem harmoniją, która wszystko łączy i nalewa jednym kolorem. Postrzegłem, że sztuka powinna naśladować tę dziwną jedność wszystkiego. Zastanawiałem się długo – nad drzewami, kwiatami, szmerem, różnymi dźwiękami natury – widziałem ją z bliska błękitną albo chmurną.
C6 Źródło: SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego, tłum. J. Zieliński, Warszawa 2000, s. 132.
Słowacki przyjechał do Genewy w grudniu 1832 roku, przebywał tu do początku roku 1836. W tym czasie brał udział w dwóch górskich wyprawach.
J. Zieliński SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego
W sierpniu 1834 roku odbył dwutygodniową wycieczkę w Alpy, od lipca do września roku następnego mieszkał w wiosce Veytaux (wówczas zwanej Veyttoux), położonej na przeciwległym krańcu Jeziora Lemańskiego, koło słynnego zamku Chillon.
C7 Źródło: J. Zieliński, SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego, Warszawa 2000, s. 118.
Owa wycieczka odbyła się w towarzystwie rodziny Wodzińskich, m.in. córki Marii, która była w tym czasie jego muzą. Wycieczka obejmowała m.in. przełęcz św. Bernarda, północne zbocze doliny Rodanu i przełęcz Gemmi.
W Veytaux, gdzie powstał wiersz Rozłączenie (a także Stokrótki i Chmury), Słowacki:
J. ZielińskiSzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego
wynajął ‘śliczny pokoik błękitny’, z widokiem na winnicę, jezioro i na opiewane przez Rousseau w Nowej Heloizie góry nad Meillerie. Zdarzało się, że do pokoju wpadała jaskółka i odbijała się o lustro.
C8 Źródło: J. Zieliński, SzatAnioł. Powikłane życie Juliusza Słowackiego, Warszawa 2000, s. 120.
Pobyt w Szwajcarii okazał się ważnym okresem w twórczości Słowackiego, jak napisała A. Witkowska:
A. WitkowskaLiteratura romantyzmu
Dwa lata spędzone w Genewie (...), a potem podróż na Wschód uczyniły ze Słowackiego twórcę dojrzałego, oryginalnego, uwikłanego w polemikę z Mickiewiczem na idee i arcydzieła, nie w kokieteryjnekokieteriakokieteryjne rozgrywki i utarczki z ‘partią litewską’ czcicieli wieszcza.
C9 Źródło: A. Witkowska, Literatura romantyzmu, Warszawa 1986, s. 149.
Słownik
kokieteria
kokieteria
«zachowanie osoby starającej się spodobać i wzbudzić zainteresowanie osoby przeciwnej płci»
«zachowanie osoby starającej się zjednać sobie kogoś»
sztambuch
sztambuch
(niem. das Stammbuch, łac. album amicorum) – pamiętnik niedużych rozmiarów składający się z pojedynczych, związanych z sobą kartek przeznaczonych do wpisywania tekstów (wierszy, dedykacji) lub rysowania szkiców przez właściciela notatnika, znajomych, przyjaciół lub rodzinę; sztambuchy były szczególnie popularne w epoce romantyzmu
