Schemat
Etap pierwszy: przyswojenie tekstu
RozłączenieRozłączeni – lecz jedno o drugim pamięta;
Pomiędzy nami lata biały gołąb smutku
I nosi ciągłe wieści. Wiem, kiedy w ogródku,
Wiem, kiedy płaczesz w cichej komnacie zamknięta;Wiem, o jakiej godzinie wraca bolu fala,
Wiem, jaka ci rozmowa ludzi łzę wyciska.
Tyś mi widna jak gwiazda, co się tam zapala
I łzę różową leje, i skrą siną błyska.A choć mi teraz ciebie oczyma nie dostać,
Znając twój dom – i drzewa ogrodu, i kwiaty,
Wiem, gdzie malować myślą twe oczy i postać,
Między jakimi drzewy szukać białej szaty.Ale ty próżno będziesz krajobrazy tworzyć,
Osrebrzać je księżycem i promienić świtem:
Nie wiesz, że trzeba niebo zwalić i położyć
Pod oknami, i nazwać jeziora błękitem.Potem jezioro z niebem dzielić na połowę,
W dzień zasłoną gór jasnych, w nocy skał szafirem;
Nie wiesz, jak włosem deszczu skałom wieńczyć głowę,
Jak je widzieć w księżycu odkreślone kirem.Nie wiesz, nad jaką górą wschodzi ta perełka,
Którąm wybrał dla ciebie za gwiazdeczkę‑stróża?
Nie wiesz, że gdzieś daleko, aż u gór podnóża,
Za jeziorem – dojrzałem dwa z okien światełka.Przywykłem do nich, kocham te gwiazdy jeziora,
Ciemne mgłą oddalenia, od gwiazd nieba krwawsze,
Dziś je widzę, widziałem zapalone wczora,
Zawsze mi świecą – smutno i blado – lecz zawsze...A ty – wiecznie zagasłaś nad biednym tułaczem;
Lecz choć się nigdy, nigdzie połączyć nie mamy,
Zamilkniemy na chwilę i znów się wołamy
Jak dwa smutne słowiki, co się wabią płaczem.Nad jeziorem Leman, d. 20 lipca 1835 r.
Źródło: Juliusz Słowacki, Rozłączenie.
Etap drugi: zrozumienie treści
Wypisz z wiersza frazy, słowa, które uznajesz za kluczowe do jego poprawnej interpretacji.
Etap trzeci: analiza tekstu – warstwa formalna i treściowa
Zapoznaj się ze schematem obrazującym funkcjonowanie w wierszu warstwy formalnej oraz warstwy treściowej. Uzupełnij tabelę porządkującą wiedzę o osobie mówiącej, świecie przedstawionym i relacjach osoby i świata. Wypisz z wiersza odpowiednie cytaty i określenia.
- Tło
- Tekst: #aaa
- Elipsa: Zdanie pozbawione orzeczenia: „Wiem, kiedy w ogródku”.
- Anafora: Powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi: „Wiem, kiedy w ogródku”, „Wiem...”, „Wiem...”, „Wiem...”.
- Porównania: „Tyś mi widna jak gwiazda, co się tam zapala”, „znów się wołamy Jak dwa smutne słowiki, co się wabią płaczem”.
- Neologizmy: „Osrebrzać”, „promienić”.
- Pytanie retoryczne: „Nie wiesz, nad jaką górą wschodzi ta perełka, Którąm wybrał dla ciebie za gwiazdeczkę-stróża?”
- Inwersja: „A choć mi teraz ciebie oczyma nie dostać”.
- Zdanie niedopowiedziane, urwane: „Zawsze mi świecą – smutno i blado – lecz zawsze...”.
- Epitety: Bardzo duża ilość, najczęściej nazywają kolory (przewaga kolorów jasnych, świetlistych, związanych z blaskiem), budują scenerię oraz charakteryzują uczucia podmiotu lirycznego: „biały gołąb smutku”, „ciągłe wieści”, „cicha komnata”, „łza różowa”, „skra sina”, „biała szata”, „jeziora błękit”, „góry jasne”, „biedny tułacz”, „smutny słowik”.
- Metafory: Duża ilość, bardzo piękne, oryginalne: „biały gołąb smutku”, „fala bólu”, „malować myślą twe oczy i postać”, „krajobrazy tworzyć, Osrebrzać je księżycem i promienić świtem”, „Nie wiesz, że trzeba niebo zwalić i położyć Pod oknami, i nazwać jeziora błękitem”, „włosem deszczu skałom wieńczyć głowę”, „widzieć w księżycu odkreślone kirem”, „nad jaką górą wschodzi ta perełka”, „gwiazdy jeziora, ciemne mgłą oddalenia”, „skał szafir”, „rozmowa ludzi łzę wyciska".
- Przerzutnia: Przeniesienie wyrazu lub części zdania do następnego wersu lub strofy: „położyć / Pod oknami”
Powiąż warstwę formalną tekstu ze stroną treściową. Odnieś się kolejno do każdej ze strof. Następnie skonfrontuj swoje spostrzeżenia z zamieszczoną na schemacie propozycją interpretacji.
Epitet: „cicha komnata”, „biały (gołąb smutku)” – ten ostatni epitet buduje także metaforę.
Elipsa: „Wiem kiedy w ogródku” – zdanie, w którym brakuje orzeczenia (lub możemy uznać, że mamy tu do czynienia ze zdaniem złożonym, dla którego orzeczeniem jest czasownik „płaczesz”).
Anafora: „wiem”. Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Tematem wiersza jest rozłączenie kobiety i mężczyzny. Mężczyzna jest podmiotem lirycznym wiersza, zwraca się do kobiety. Ów zwrot dokonuje się prawdopodobnie dzięki krążącemu między nimi „białemu gołębiowi smutku”, dzięki któremu przekazują sobie wieści. Podmiot liryczny wyobraża sobie kobietę w jej świecie, w miejscu, gdzie ona mieszka. Jej łzy wskazują na to, że nie jest szczęśliwa. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Już pierwszy wers jednoznacznie określa temat wiersza – rozłączenie kobiety i mężczyzny. Owo rozłączenie w sposób dobitny podkreśla także składnia, bowiem poeta stosuje zdanie rozłączne. Motyw białego gołębia sugeruje, że podmiot liryczny zwraca się do kobiety poprzez list. Od początku w owym wyznaniu dominują tony bardzo osobiste i pełne smutku, co nie pozostawia wątpliwości, jak bolesne dla obojga jest to rozstanie.
Epitety: „łza różowa”, „skra sina”.
Metafora: „fala bólu”.
Inwersja (w pierwszym i drugim wersie).
Porównanie: „tyś mi widna jak gwiazda”.
Personifikacja: gwiazda „lejąca łzę różową”.
Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Podmiot liryczny kontynuuje rozważania z poprzedniej strofy. Oczyma wyobraźni widzi cierpienie kobiety (kobieta jest dla niego „widna jak gwiazda”), które może zwiększyć np. jakaś rozmowa (być może o mężczyźnie, z którym została rozdzielona?). Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Cierpienie kobiety jest, prawdopodobnie, spowodowane owym rozłączeniem. Porównanie jej do gwiazdy ma niejako podwójny cel: wskazuje jak bardzo „widna” – bliska, dobrze znana jest kobieta dla mężczyzny, a równocześnie przenosi ów związek w „wyższe rejony”, od początku wskazując na jego wyjątkowość. Ową wyjątkowość budują w wierszu środki poetyckie, szczególna kolorystyka, a także motyw gwiazdy.
Metafora: „malować myślą”.
Epitet: „biała szata”.
Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Ratunkiem przed cierpieniem spowodowanym rozłąką jest wyobraźnia i pamięć, które pozwalają odtworzyć obraz kochanej osoby. Kluczowa dla tej strofy metafora – „malowanie myślą” – spaja w jedną całość owe elementy. Słowo „malowanie” naprowadza na jeszcze jeden ważny dla wiersza motyw, a mianowicie sztukę (co łączy się w oczywisty sposób z wyobraźnią). Tytułowe rozłączenie i wszystkie uczucia, jakie się z tym wiążą, zostają poddane „obróbce” artystycznej – są przedmiotem sztuki. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Cierpienie kobiety jest, prawdopodobnie, spowodowane owym rozłączeniem. Porównanie jej do gwiazdy ma niejako podwójny cel: wskazuje jak bardzo „widna” – bliska, dobrze znana jest kobieta dla mężczyzny, a równocześnie przenosi ów związek w „wyższe rejony”, od początku wskazując na jego wyjątkowość. Ową wyjątkowość budują w wierszu środki poetyckie, szczególna kolorystyka, a także motyw gwiazdy.
Przerzutnia: „położyć/ Pod oknami”. Bardzo duża liczba czasowników (sześć w czterech wersach), co wyraźnie dynamizuje tekst: „tworzyć”, „osrebrzać”, „promienić”, „zwalić”, „położyć”, „nazwać”.
Neologizmy: „osrebrzać”, „promienić”.
Anafora: „nie wiesz”, która będzie się przewijać przez następne dwie strofy. Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Podmiot liryczny wyraża przekonanie, że kobieta na próżno będzie „krajobrazy tworzyć”, na próżno będzie je „osrebrzać” i „promienić”. Trzeba dokonać czegoś innego, czegoś większego – zwalić niebo i położyć je „pod nogami”, a następnie nazwać je jeziorem. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Poeta zderza „działalność” kobiety i mężczyzny. „Tworzenie krajobrazów”, którego dokonuje kobieta wyrażone za pomocą pięknych neologizmów – „osrebrzanie” i „promienienie” – to upiększanie rzeczywistości, nadawanie jej znamion dzieła sztuki. Znać w tej działalności (którą należy utożsamić ze sposobem patrzenia na świat) kobiecą delikatność, subtelność i tkliwość w stosunku do świata. Dla mężczyzny to jednak zbyt mało, ponieważ on pragnie stworzyć świat na nowo. Kobieca delikatność i kontemplacyjny stosunek do świata zostają zderzone z męską siłą i działaniem, co wskazuje na to, że jest to także wiersz o kobiecym i męskim sposobie patrzenia na świat. Niemal kosmiczny obraz – mający jednak wyraźne konotacje z miejscem, gdzie wiersz powstał (nad jeziorem Leman) – zwalenia nieba i zamiany nieba z jeziorem, wskazuje na to, że podmiot liryczny wiersza jest niemal boskim kreatorem, tworzącym świat na nowo.
Metafory: „włosem deszczu skałom wieńczyć głowę”, „w księżycu odkreślone kirem”, „szafir skał”. Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. To kontynuacja poprzedniej strofy. Podmiot liryczny kontynuuje tworzenie swojego świata – „jezioro z niebem dzieli na połowę”. Ową nowość świata podkreślają metafory. W opisie górskiego krajobrazu ogromną rolę odgrywa kolorystyka – barwy skał, które zmieniają się wraz z porą dnia. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Podmiot liryczny kreuje zupełnie nowy świat, co potwierdza szukanie przez niego nowych nazw dla tego, co powołał do życia. Owe poszukiwania są zawarte w niecodziennych i pięknych metaforach, które na planie realnym mogą być opisem nocnego, deszczowego górskiego krajobrazu. Skoncentrowanie się na języku (metafory, epitety) wskazuje na charakter rzeczywistości, jaką powołuje do życia podmiot liryczny. To artysta, poeta, który kreuje nową rzeczywistość – jej budulcem są słowa i wyobraźnia. Jednocześnie nie można zapomnieć o tym, że świat, w którym przebywa, jest światem w dużej mierze realnym (okolice jeziora Leman).
Metafora: „wschodząca perła” – gwiazda.
Zdrobnienie: „gwiazdeczka”.
Personifikacja: „gwiazdeczka-stróż”, „światełka”. Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Kontynuacja poprzedniej strofy. Podmiot liryczny zwraca się do kobiety, mówiąc, że wybrał dla niej opiekuńczą gwiazdę. Za jeziorem dostrzega światło z okien jakiegoś domu znajdującego się na drugim brzegu. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Po raz kolejny pojawia się w tekście gwiazda, tym razem gwiazda ma być stróżem i opiekunem kobiety, wybranym przez mężczyznę A. Gwiazda przenosi więc w jakiś sposób jego uczucia – pragnienie opiekowania się nią, pomagania i wspierania jej. Równocześnie anaforyczne „nie wiesz” podkreśla dramat rozłączenia – bohaterowie nie mogą przekazać sobie wszystkich myśli.
Oryginalna składnia ostatniego wersu, zdanie wtrącone oraz zdanie urwane, niedokończone, wprowadza celową niejednoznaczność znaczeniową. Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Bohater wiersza wpatruje się w odbite na wodzie światło (to blask z okien, o czym wiemy z poprzedniej zwrotki). Owo światło, choć świecące „blado” i „smutno”, daje mu nadzieję, jest dla niego pocieszeniem w smutku, który ogarnia go w coraz większym stopniu. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Kluczową rolę spełniają tutaj „gwiazdy jeziora”, czyli odbijające się w wodzie światła dalekich domostw. Owe światła oznaczają innych ludzi. Budzą w podmiocie lirycznym ambiwalentne uczucia, bo z jednej strony świecą zawsze (a więc są znakiem jakiejś stałości, pewności), kocha się je, ale z drugiej strony świecą „smutno” i „blado” (a więc dają nikłe pocieszenie), a także są spowite „mgłą oddalenia” (nie można z nimi nawiązać bliższego kontaktu) i są „od gwiazd nieba krwawsze” (niosą jakieś zagrożenie). Poeta oddaje więc w tych czterech wersach całą złożoność stosunków z innymi ludźmi. Zakończenie strofy jest mistrzowskim popisem poetyckiej niejednoznaczności. Owo końcowe „zawsze” może oznaczać zarówno to, że „gwiazdy jeziora”, czyli ludzie, zawsze „świecą”, czyli zawsze są i w jakiś sposób mu pomagają. Ale fraza „lecz zawsze” może mieć także inne znaczenie, mniej optymistyczne, że owa pomoc jest niezbyt wielka. Wybór drugiej możliwości czyni wiersz bardziej pesymistycznym.
Porównanie: „wołamy jak dwa smutne słowiki, co się wabią płaczem”.
Przerzutnia: „wołamy/jak dwa smutne słowiki”.
Zmiana w obrębie formy gramatycznej – z liczby pojedynczej na liczbę mnogą (wcześniej pojawiła się ona w drugim wersie pierwszej zwrotki).
Zestawienie obok siebie słów: „nigdy, nigdzie” – wzmocnienie sensu wypowiedzi. Warstwa treściowa. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 2. Podmiot liryczny nazywa siebie „biednym tułaczem”, mówi też: „a ty wiecznie zagasłaś”, co może się odnosić do gwiazdy. Podkreśla także nieuchronność rozłączenia, to, że nigdy się ono nie skończy. Stąd porównanie siebie i kobiety do pary „wabiących się płaczem słowików”. Interpretacja. Opis punktu umieszczonego na ilustracji: 3. Podmiot liryczny ulega nastrojom smutku. Nazywając się tułaczem, naprowadza nas być może na wątek biograficzny. Nieuchronność rozłączenia podkreślona zostaje brzmiącymi jak memento „nigdy, nigdzie”. Porównanie siebie i kochanej kobiety do słowików ma na celu podkreślenie smutku, ale niesie też treści symboliczne. Symbol słowika B niesie ze sobą takie znaczenia, jak: miłość, tęsknota i ból. Wszystkie one dobrze korespondują z odczuciami podmiotu lirycznego.
Etap czwarty: zakończenie – interpretacja uogólniająca
Na podstawie wszystkich wskazanych w lekcji etapów pracy stwórz własną interpretację wiersza Juliusza Słowackiego Rozłączenie.
Wypisz z wiersza czasowniki w czasie teraźniejszym, przeszłym i przyszłym i określ ich funkcje:
Zredaguj listę obrazów, które przywołuje w swoim wyznaniu bohater liryczny wiersza, podziel je zgodnie ze wskazaniem slajdu prezentacji multimedialnej na motywy otoczenia adresatki wyznania i motywy ze świata otaczającego autora wyznania.
Uzupełnij tabelę dotyczącą środków artystycznego wyrazu i ich roli w wierszu Juliusza Słowackiego Rozłączenie. W realizacji ćwiczenia pomoże ci prezentacja multimedialna zamieszczona w sekcji Schemat Rozłączenie Juliusza Słowackiego w naukowym opracowaniu Czesława Zgorzelskiego.
![](https://static.zpe.gov.pl/portal/f/res/R1IMJGihRZtHJ/1645606797/1jqQqherv9kJstShnIIceh2dvCD9CY6w.zip_extracted/ALTERNATIVE-STATIC/2Ybdt2dXSfbeVtrsxLpxmcwGlQQh09jK.png)
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
- Tutaj wpisz tekst
Podaj, jaka jest funkcja powtórzeń zastosowanych w wierszu Rozłączenie.
Napisz, jaką rolę pełni w wierszu opozycja form czasownikowych: wiem/nie wiesz.