bg‑cyan

Podstawowe funkcje układu rozrodczego

Męskie narządy rozrodcze służą przede wszystkim do wytworzenia nasienia zawierającego plemnikiplemnikplemniki i wprowadzenia ich do pochwy (produkują również hormony płciowe). Żeńskie narządy również produkują gamety – komórki jajowe i produkują hormony, ale dodatkowo układ żeńskich narządów płciowych stwarza warunki do zapłodnieniazapłodnieniezapłodnienia oraz rozwoju płodu w organizmie matczynym. Umożliwia również przyjście nowego organizmu na świat.

R1Oj9Hp17KGcD
Ilustracja przedstawia schemat żeńskiego układu rozrodczego oraz podstawowe funkcje pełnione przez poszczególne jego elementy. W jajnikach, owalnych tworach ukazanych na ilustracji w przekroju, produkowane i przechowywane są gamety żeńskie (komórki jajowe). Są one również odpowiedzialne za produkcję hormonów płciowych, dochodzi w nich do owulacji. Jajowody, podłużne, wąskie przewody łączące macicę z jajnikami stwarzają odpowiednie warunki do zapłodnienia, czyli połączenia się plemnika z komórką jajową. Macica w kształcie odwróconego wierzchołkiem do dołu trójkąta z grubą ścianą odpowiada za stworzenie warunków do rozwoju płodu, ponieważ w ścianie macicy zagnieżdża się zarodek, a następnie wydania na świat potomstwa. Pochwa – przewód prowadzący z zewnątrz ciała do macicy umożliwia przeprowadzenie aktu płciowego. Na ilustracji ujęto również w powiększeniu moment zapłodnienia następujący w macicy – połączenie dużej, kulistej komórki jajowej z plemnikiem w postaci główki z witką. W lewym dolnym rogu widać przezroczystą postać kobiety z kwadratem, w którym znajduje się zaznaczony kolorem czerwonym układ rozrodczy kobiety.
Podstawowe funkcje układu rozrodczego. Do zapłodnienia, czyli połączenia gamet męskich i żeńskich, dochodzi najczęściej w jajowodzie.
Źródło: BruceBlaus, wellcomecollection.org, licencja: CC BY 3.0.
bg‑cyan

Budowa i fizjologia męskiego układu rozrodczego

R90zTtq76FYKg1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Męski układ rozrodczy
    • Elementy należące do kategorii Męski układ rozrodczy
    • Nazwa kategorii: Zewnętrzne narządy płciowe
      • Elementy należące do kategorii Zewnętrzne narządy płciowe
      • Nazwa kategorii: moszna
      • Nazwa kategorii: prącie
      • Koniec elementów należących do kategorii Zewnętrzne narządy płciowe
    • Nazwa kategorii: Wewnętrzne narządy płciowe
      • Elementy należące do kategorii Wewnętrzne narządy płciowe
      • Nazwa kategorii: jądra
      • Nazwa kategorii: najądrza
      • Nazwa kategorii: nasieniowody
      • Nazwa kategorii: pęcherzyki nasienne
      • Nazwa kategorii: przewody wytryskowe
      • Nazwa kategorii: gruczoł krokowy
      • Nazwa kategorii: gruczoły opuszkowo‑cewkowe
      • Koniec elementów należących do kategorii Wewnętrzne narządy płciowe
      Koniec elementów należących do kategorii Męski układ rozrodczy
Nasieniowód, nerwy oraz naczynia tętnicze i żylne wychodzące z jądra przebiegają w tzw. powrózku nasiennym, który przez kanał pachwinowy wchodzi do miednicy mniejszej. Żylaki tej struktury są jedną z najczęstszych przyczyn zaburzeń płodności u mężczyzn.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Męskie zewnętrzne narządy płciowe

Moszna

Jest cienkim workiem skórnym umieszczonym poza tułowiem, w którym znajdują się jądra z najądrzami. Skóra moszny jest owłosiona, pomarszczona i zawiera więcej pigmentu niż inne obszary ciała. Leżąca bezpośrednio pod skórą warstwa tkanki mięśniowej zbudowana jest z włókien mięśniowych gładkich, które kurczą się w zależności od temperatury środowiska, w jakim się znajdują, regulując w ten sposób temperaturę w worku mosznowym. Ma to istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania jąder. Temperatura optymalna dla produkcji i dojrzewania plemników jest niższa od temperatury ciała i wynosi ok. 20°C.

Prącie (penis)

Jest narządem kopulacyjnym, który umożliwia wprowadzenie nasienia do dróg rodnych kobiety. Stanowi również końcowy odcinek dróg moczowych, służący do wyprowadzania moczu z pęcherza moczowego. Prącie zbudowane jest z nasady, trzonu i żołędzi. Na jego wierzchołku znajduje się ujście zewnętrzne cewki moczowej. Wokół żołędzi tworzy się luźny fałd skórny zwany napletkiem. W zagłębieniach skórnych napletka gromadzą się łój, złuszczony nabłonek oraz liczne bakterie, dlatego też należy dbać o jego higienę (w niektórych kulturach stosuje się zabieg tzw. obrzezania, polegający na usunięciu napletka). Wewnątrz prącia znajdują się dwa ciała jamiste zaopatrzone w naczynia krwionośne (tętnicze i żylne) oraz ciało gąbczaste, w którym przebiega cewka moczowa. Napływająca do naczyń tętniczych krew powoduje wzwód (erekcję), czyli usztywnienie prącia. Cewka moczowa jest u mężczyzn dłuższa niż u kobiet i uchodzą do niej wydzieliny gruczołów opuszkowo‑cewkowych oraz gruczołu krokowego.

Męskie wewnętrzne narządy płciowe

Jądra

Są to parzyste gruczoły płciowe męskie, które w życiu płodowym rozwijają się w jamie brzusznej, skąd po osiągnięciu dojrzałości (między 7. a 9. miesiącem życia płodowego) zstępują do moszny. Czasem jądra pozostają w jamie brzusznej – stan taki nazywa się niezstąpieniem jąder (wnętrostwem) i wymaga interwencji chirurgicznej. Jądra mają kształt owalny, są wielkości śliwek (średnia objętość wynosi około 20 cmIndeks górny 3), a wewnątrz nich znajdują się płaciki przedzielone przegródkami. Każdy płacik wypełniony jest nitkowatymi, poskręcanymi cewkami nasiennymi (kanalikami nasiennymi) oraz tkanką śródmiąższową, której komórki (zwane komórkami Leydigakomórki Leydigakomórkami Leydiga) produkują testosteron. Kanaliki nasienne wysłane są nabłonkiem plemnikotwórczym; większa część jego komórek przekształca się w plemniki, a pozostałe – tzw. komórki Sertolegokomórki Sertolegokomórki Sertolego – produkują substancje odżywcze dla komórek plemnikotwórczych. Cewki nasienne, wychodząc z płacików, łączą się ze sobą i tworzą coraz szersze i krótsze przewody, na wzór sieci zwanej siecią jądra. Sieć każdego z jąder łączy się z przylegającym do niego najądrzem. W najądrzach odbywa się dojrzewanie, a następnie magazynowanie zdolnych do zapłodnienia plemników.

Rw2dZruUOLL9t
Schemat budowy wewnętrznej jądra.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Nasieniowody

Od najądrzy odchodzą nasieniowody, wyprowadzające z dużą szybkością nasienie do cewki moczowej. Każdy z nasieniowodów w końcu swego odcinka jest lekko poszerzony i tworzy bańkę nasieniowodu, do której uchodzi biaława wydzielina pęcherzyków nasiennych. Zawiera ona dużo białek (globulin), enzymy (zobojętniają kwaśne środowisko, jakie panuje w cewce moczowej i drogach rodnych kobiety) oraz cukier – fruktozę, będący źródłem energii dla poruszających się plemników.

Przewody wytryskowe

Od miejsca, gdzie pęcherzyki nasienne łączą się z nasieniowodami, rozpoczynają się przewody wytryskowe, które przechodzą przez gruczoł krokowy łączący się z cewką moczową. Służą do mieszania nasienia z płynami wydzielanymi przez pęcherzyki nasienne oraz transportu tych substancji, w momencie, kiedy skurcz mięśni powoduje wytrysk.

Gruczoł krokowy

Gruczoł krokowy (stercz, prostata) jest pojedynczym narządem otaczającym górną część cewki moczowej i przylegającym od dołu do pęcherza moczowego. Wytwarza białawą, mętną wydzielinę, która stanowi do 30% zawartości nasienia i umożliwia ruch plemników.

Gruczoły opuszkowo‑cewkowe

Do cewki moczowej w jej odcinku sterczowym wydzielany jest też śluz, wytwarzany przez parzyste gruczoły opuszkowo‑cewkowe. Zadaniem śluzu jest przygotowanie cewki moczowej do przyjęcia nasienia, dlatego jest wydzielany nieco wcześniej niż nasienie.

Nasienie

Nasienie (sperma) jest końcowym produktem układu rozrodczego u mężczyzn. Jest to zawiesina plemników w wydzielinach: pęcherzyków nasiennych, gruczołu krokowego, gruczołów opuszkowo‑cewkowych i samych jąder. Znajdują się w niej m.in. substancje odżywcze, węglowodany, enzymy, witaminy (np. witamina C) oraz produkty przemiany materii męskich komórek rozrodczych.

RKUxafok6mBtb1
Ilustracja przedstawia schemat budowy układu rozrodczego mężczyzny w przekroju bocznym. Pęcherz moczowy ma kulisty kształt. Na jego dnie rozpoczyna się przewód zwany cewką moczową, kończący się ujściem zewnętrznym na końcu żołędzi prącia. Kość łonowa człowieka ma trzon i 2 gałęzie: górną i dolną. Gałąź górna łączy się z kością biodrową, a gałąź dolna łączy się z kością kulszową. Prącie jest narządem kopulacyjnym, który umożliwia wprowadzenie nasienia do dróg rodnych kobiety; stanowi również końcowy odcinek dróg moczowych, służący do wyprowadzania moczu z pęcherza moczowego. Żołądź, czyli zwieńczenie prącia stanowi zgrubienie ciała gąbczastego. Napletek okrywa żołądź i fragment trzonu prącia. Moszna jest cienkim workiem skórnym umieszczonym poza tułowiem, w którym znajdują się jądra z najądrzami. Jądra to kuliste struktury, które produkują plemniki oraz testosteron. W najądrzach znajdujących się nad jądrami odbywa się dojrzewanie, a następnie magazynowanie zdolnych do zapłodnienia plemników. Nasieniowody to cienkie i długie przewody które wyprowadzają z dużą szybkością nasienie do cewki moczowej. Gruczoł opuszkowo-cewkowy wydziela śluz, którego zadaniem jest przygotowanie cewki moczowej do przyjęcia nasienia, natomiast gruczoł krokowy wytwarza białawą, mętną wydzielinę, która stanowi do 30 proc. zawartości nasienia i umożliwia ruch plemników. Również wydzielina pęcherzyków nasiennych wchodzi w skład nasienia. Nasieniowody w odcinku końcowym rozszerzają się, a następnie zwężają i wraz z przewodami gruczołów pęcherzykowych tworzą przewód wytryskowy, uchodzący do cewki moczowej. Odbytnica to końcowa część jelita grubego. Stanowi końcowy odcinek układu pokarmowego.
Budowa męskiego układu rozrodczego – przekrój boczny.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑cyan

Budowa i fizjologia żeńskiego układu rozrodczego

RHh20S1vjd0fY1
Mapa myśli. Lista elementów:
  • Nazwa kategorii: Żeński układ rozrodczy
    • Elementy należące do kategorii Żeński układ rozrodczy
    • Nazwa kategorii: Zewnętrzne narządy płciowe (srom)
      • Elementy należące do kategorii Zewnętrzne narządy płciowe (srom)
      • Nazwa kategorii: wzgórek łonowy
      • Nazwa kategorii: wargi sromowe mniejsze i większe
      • Nazwa kategorii: łechtaczka
      • Nazwa kategorii: przedsionek pochwy
      • Nazwa kategorii: gruczoły przedsionkowe
      • Nazwa kategorii: opuszka przedsionka
      • Koniec elementów należących do kategorii Zewnętrzne narządy płciowe (srom)
    • Nazwa kategorii: Wewnętrzne narządy płciowe
      • Elementy należące do kategorii Wewnętrzne narządy płciowe
      • Nazwa kategorii: jajniki
      • Nazwa kategorii: jajowody
      • Nazwa kategorii: macica
      • Nazwa kategorii: pochwa
      • Koniec elementów należących do kategorii Wewnętrzne narządy płciowe
      Koniec elementów należących do kategorii Żeński układ rozrodczy
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Żeńskie zewnętrzne narządy płciowe (srom)

Wzgórek łonowy

Jest trójkątną wypukłością zbudowaną z tkanki tłuszczowej osłoniętej skórą. W okresie dojrzewania pokrywa się włosami łonowymi, podobnie jak wargi sromowe zewnętrzne.

Wargi sromowe mniejsze (wewnętrzne) i większe (zewnętrzne)

Wargi sromowe większe ograniczają szparę sromową. Są utworzone przez symetryczne fałdy skórne zbudowane z podściółki tłuszczowej i tkanki łącznej, będące odpowiednikiem moszny. Między nimi leżą wargi sromowe mniejsze, które ograniczają przedsionek pochwy oraz formują fałd skórny nad łechtaczką. Funkcją warg sromowych jest ochrona pochwy przed urazami mechanicznymi oraz patogenami.

Łechtaczka

Jest to nieduża wyniosłość w części przedniej szpary sromowej, zbudowana z dwóch ciał jamistych i zakończona żołędzią. Łechtaczka jest wyposażona w liczne zakończenia nerwów czuciowych, przez co pełni rolę receptora bodźców inicjujących i wzmagających pobudzenie płciowe. Jej odpowiednikiem u mężczyzn jest prącie.

Przedsionek pochwy

Przestrzeń ograniczona wargami sromowymi wewnętrznymi, wędzidełkami łechtaczki i wędzidełkiem warg sromowych. Uchodzą do niej cewka moczowa oraz pochwa.

Gruczoły przedsionkowe

Wydzielają śluz do pochwy; są odpowiednikiem gruczołów opuszkowo‑cewkowych u mężczyzn. U podstawy warg sromowych wewnętrznych, po obu stronach przedsionka pochwy, leżą opuszki przedsionka (utworzone z gęsto splecionych naczyń żylnych), które odpowiadają ciału gąbczastemu prącia. Produkowany przez nie śluz chroni przed otarciami w trakcie stosunku oraz przed dronoustrojami.

Żeńskie wewnętrzne narządy płciowe

Pochwa

Pochwa jest elastycznym kanałem łączącym ujście macicy z zewnętrznymi narządami płciowymi (przedsionkiem pochwy). Stanowi narząd kopulacyjny, kanał porodowy i drogę ujścia dla krwawienia miesiączkowego. Pochwa jest narządem bardzo rozciągliwym (umożliwia przejście główki dziecka w czasie porodu) i zarazem elastycznym (po porodzie powraca do normalnych rozmiarów). U kobiet, które jeszcze nie podjęły współżycia płciowego, dolny koniec pochwy jest częściowo zamknięty przez fałd błony śluzowej, tak zwaną błonę dziewiczą. W trakcie pierwszego stosunku płciowego zazwyczaj dochodzi do jej przerwania, co może powodować niewielkie krwawienie.

Macica

Największym narządem wewnętrznym żeńskiego układu rozrodczego jest macica – gruszkowaty narząd mięśniowy, zazwyczaj o wielkości od 7 do 8 cm i wadze od 40 do 60 g. W okresie ciąży jej objętość wzrasta około tysiąca razy, a waga sięga w przybliżeniu 1 kg. Głównym zadaniem macicy jest przyjęcie zarodka oraz stworzenie należytych warunków do rozwoju płodu i opuszczenia przez niego ustroju matki. Skomplikowane ułożenie włókien mięśniowych ściany macicy powoduje, że jest ona bardzo rozciągliwa i ma dużą siłę skurczów, co ułatwia poród. Macica zbudowana jest z trzonu, który rozszerza się ku górze, gdzie łączy się po bokach z jajowodami. Jej wysklepiona część leżąca między ujściami jajowodów nosi nazwę dna macicy. Ku dołowi trzon się zwęża, przechodząc w szyjkę macicy. Szyjka objęta jest górną częścią pochwy. Istotne jest ułożenie macicy i jej części względem siebie. Normalnie macica znajduje się w pozycji przodozgięcia, tzn. oś trzonu i oś szyjki macicy tworzą kąt otwarty ku przodowi. Czasami ułożenie części macicy względem siebie jest nieprawidłowe lub nawet patologiczne. Wówczas objawia się to bardzo bolesnym miesiączkowaniem i może być przyczyną niepłodności. W związku z funkcjami, jakie ma do spełnienia macica w okresie płodności kobiety, zachodzą w niej ciągłe zmiany, składające się na cykl płciowy.

Jajowody

Jajowody to przewody o długości ok. 14 do 20 cm. Od strony jamy otrzewnej otwierają się one lejkowatymi rozszerzeniami zakończonymi palczastymi strzępkami, obejmującymi część każdego jajnika. Jajowody wychwytują komórki jajowe uwolnione przez jajnik i transportują je do bańki jajowodu (jego rozszerzenia), gdzie najczęściej dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej. Ściana jajowodu od wewnątrz pokryta jest nabłonkiem migawkowym, którego rzęski wspomagają skurcze perystaltyczne mięśniówki jajowodu, ułatwiając przesuwanie się żeńskich komórek rozrodczych w stronę macicy, a plemników w kierunku odwrotnym.

Jajniki

Są to żeńskie gruczoły płciowe odpowiedzialne za wytwarzanie komórek rozrodczych oraz produkcję hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu. Leżą w jamie brzusznej po obu stronach macicy, a kształtem i wielkością przypominają małe, spłaszczone śliwki. W jajniku można wyróżnić korę i rdzeń. Kora zawiera pęcherzyki jajnikowe, w których są produkowane pojedyncze komórki żeńskie. Rdzeń to silnie ukrwiona warstwa naczyniowa.

Rxw2WKHk2LTSV1
Ilustracja przedstawia schemat kobiecego układu rozrodczego w przekroju bocznym. Jajowody wychwytują komórki jajowe uwolnione przez jajniki i transportują je do bańki jajowodu (jego rozszerzenia). Jajniki to żeńskie gruczoły płciowe odpowiedzialne za wytwarzanie komórek rozrodczych oraz produkcję hormonów płciowych: estrogenów i progesteronu. Głównym zadaniem macicy jest przyjęcie zarodka oraz stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju płodu i opuszczenia przez niego ustroju matki. Zagłębienie maciczno-pęcherzowe to zagięcie macicy za pęcherzem. Pochwa stanowi narząd kopulacyjny, kanał rodny i drogę ujścia dla krwawienia miesiączkowego. Dzięki silnemu unerwieniu łechtaczka pełni rolę receptora bodźców inicjujących i wzmagających pobudzenie płciowe. Wargi sromowe mniejsze (wewnętrzne) ograniczają przedsionek pochwy oraz formują fałd skórny nad łechtaczką, chroniąc wnętrze pochwy przed infekcjami, natomiast wargi sromowe większe (zewnętrzne) ograniczają szparę sromową. Gruczoł przedsionkowy większy wydziela do pochwy śluz, chroniący ją przed otarciami i infekcjami.
Budowa żeńskiego układu rozrodczego – przekrój boczny.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik

ejakulacja
ejakulacja

wytrysk nasienia zachodzący podczas stosunku

ejakulat
ejakulat

płynna wydzielina męskich gruczołów płciowych wraz z zawartymi w niej plemnikami, uwalniana w wyniku ejakulacji

erekcja
erekcja

zwiększenie objętości i usztywnienie prącia, łechtaczki lub brodawki sutkowej wskutek zwiększonego dopływu i zmniejszonego odpływu krwi

komórka jajowa
komórka jajowa

inaczej ootyda; komórka rozrodcza (płciowa) żeńska, służąca do rozmnażania płciowego, wytwarzana w gonadach żeńskich – jajnikach

komórki Sertolego
komórki Sertolego

komórki kanalika nasiennego o stożkowatym kształcie, które wspomagają prawidłowy przebieg spermatogenezy

komórki Leydiga
komórki Leydiga

rozproszone w niewielkich skupieniach w obrębie jądra komórki; leżą bezpośrednio przy naczyniach włosowatych chłonnych i krwionośnych, są miejscem syntezy i uwalniania męskich steroidowych hormonów płciowych

owulacja
owulacja

inaczej jajeczkowanie; uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego

pęcherzyk jajnikowy
pęcherzyk jajnikowy

wytwarzany w jajniku pęcherzyk zawierający dojrzewającą komórkę jajową

plemnik
plemnik

komórka rozrodcza (płciowa) męska, służąca do rozmnażania płciowego, wytwarzana w męskich gonadach – jądrach

zapłodnienie
zapłodnienie

połączenie się komórek płciowych (plemnika z komórką jajową)