Przeczytaj
Powstanie wielkopolskie
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D18rm73EE
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Powstanie Wielkopolskie.
Indeks dolny Omów wpływ powstania wielkopolskiego na przyznanie Rzeczpospolitej Wielkopolski po I wojnie światowej. Indeks dolny koniecOmów wpływ powstania wielkopolskiego na przyznanie Rzeczpospolitej Wielkopolski po I wojnie światowej.
Regiony plebiscytowe
O przynależności Górnego Śląska, Mazur i Warmii rozstrzygnąć miały plebiscytyplebiscyty. Osobną kwestią był status Gdańska– miasta w większości zamieszkanego przez Niemców. Stał się on wolnym miastem podległym Lidze Narodów. Należał on jednak do polskiego obszaru celnego, Rzeczpospolita mogła też utrzymywać tam własną pocztę, korzystać z portu wojennego oraz uczestniczyć w polityce zagranicznej miasta.
W styczniu 1920 r. przyłączono do Polski Pomorze. Natomiast plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu Polacy przegrali. Przeprowadzono go w lipcu 1920 r., w najgorszym dla Polski momencie wojny z bolszewikamibolszewikami, kiedy Armia Czerwona zbliżała się do Wisły. Do Polski przyłączono jedynie pięć wsi na Powiślu i trzy wsie na Mazurach.
Na Śląsku decyzja mocarstw sprzymierzonych dotycząca przeprowadzenia plebiscytu wywołała u Polaków oburzenie. W dniu 17 sierpnia 1919 r. doszło do strajku generalnego (większość przemysłowców i właścicieli fabryk stanowili Niemcy), który od razu przekształcił się w powstanie. W ciągu niespełna dwóch tygodni zostało ono stłumione przez oddziały niemieckie. Na Śląsk przybyła Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa i Rządząca. Szykany i terrorterror niemieckiej policji, które nasiliły się w okresie ofensywy bolszewickiej, sprowokowały Polaków do kolejnego wystąpienia. W sierpniu 1920 r. wybuchło drugie powstanie śląskie, inspirowane przez Polską Organizację Wojskową (POW). Walki zakończono po tygodniu, ponieważ spełniony został główny postulatpostulat powstańców – zorganizowano wspólną policję polsko‑niemiecką, podlegającą Komisji.
Zwróć uwagę na uzbrojenie i umundurowanie powstańców. O czym może ono świadczyć? Czy było jednolite?
Plebiscyt na Śląsku przeprowadzono 20 marca 1921 roku. Komisja Międzysojusznicza dopuściła do głosowania wszystkie dorosłe osoby urodzone na obszarze plebiscytowym. W związku z tym spoza Śląska na głosowanie przyjechało niespełna 10 tys. Polaków i około 200 tys. Niemców, których uprawnienia wyborcze były wątpliwe, ponieważ choć urodzili się na Śląsku, na stałe tam nie mieszkali. Podnoszenie tej sprawy przez stronę polską nie odniosło jednak skutku. Wyniki plebiscytu okazały się niekorzystne dla Polski. Rozgoryczeni mieszkańcy Górnego Śląska ponownie chwycili za broń. W nocy z 2 na 3 maja 1921 r. rozpoczęło się trzecie powstanie śląskie. Po dwóch miesiącach walk podpisano rozejmrozejm. W październiku Liga Narodów w myśl decyzji Rady Ambasadorów i pod presją wydarzeń dokonała nowego, korzystniejszego dla Rzeczypospolitej, podziału spornych ziem. Polska w wyniku ustaleń polsko‑niemieckiej konwencji górnośląskiej z czerwca 1922 r. otrzymała prawie jedną trzecią Śląska z Katowicami, zamieszkaną przez ok. 750 tys. Polaków, z większością ośrodków górniczych i przemysłowych.
Przeanalizuj mapy oraz diagramy. Oceń, kto zyskał więcej na podziale Śląska – Polacy czy Niemcy? Odpowiedź uzasadnij. Wyjaśnij, na jakim terytorium obecnie leżą obszary przyznane po I wojnie światowej Czechosłowacji. Porównaj granice II RP z granicami przedrozbiorowymi. Wskaż różnice i oceń, które ze zmian były niekorzystne, a które korzystne. Uzasadnij swój wybór.
Specyfika granic II Rzeczypospolitej
Tylko północno‑wschodnia z Łotwą i południowo‑wschodnia z Rumunią były niekwestionowanymi, bezpiecznymi granicami II Rzeczypospolitej. Na innych właściwie przez cały okres międzywojenny tlił się konflikt. Rewizja granic wersalskich była uważana za najważniejsze zadanie przez wszystkie kolejne rządy niemieckie. Związek Sowiecki zaś niezależnie od podpisanych zobowiązań dążył do zjednoczenia pod swoim panowaniem wszystkich terenów zamieszkanych przez Białorusinów i Ukraińców. W stosunkach polsko‑litewskich do 1938 r. panował formalnie stan wojny przerwanej rozejmem. Zaolzie w Rzeczypospolitej uważano za ziemię jedynie chwilowo oderwaną od Polski.
Granica z Czechosłowacją
Południowa granica Polski była jedyną granicą naturalną – wyznaczały ją góry. Ale i tu doszło do konfliktów granicznych, w tym wypadku z nowo powstałą Czechosłowacją. Dotyczyły one Śląska Cieszyńskiego, Spiszu i Orawy. Polska Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego i czeski Národní Výbor podpisały na początku listopada 1918 r. porozumienie o podziale Śląska Cieszyńskiego na podstawie etnicznej, które zostało uznane przez Warszawę, lecz odrzucone przez Pragę. W styczniu 1919 r. Czechosłowacja zaatakowała obszar administrowany przez Polaków. Spór miał zostać rozstrzygnięty w wyniku plebiscytu, do którego jednak nie doszło. W krytycznym dla Rzeczypospolitej lipcu 1920 r. mocarstwa sprzymierzone przyznały Czechosłowacji większą część Śląska Cieszyńskiego (1,3 tys. km2), w tym także część powiatu cieszyńskiego i prawie cały powiat frysztacki, w których przeważała ludność polska. Polsce przypadł 1 tys. km2, a po stronie czechosłowackiej na tzw. Zaolziu – od granicznej rzeki Olzy – zostało ok. 150 tys. Polaków.
Słownik
(łac. plebiscitum - decyzja ludu), głosowanie ludności jakiegoś terytorium w celu wypowiedzenia się w sprawie przynależności państwowej tego terytorium lub określenia jego międzynarodowego statusu
początkowo: członek leninowskiej frakcji rosyjskiej partii socjaldemokratycznej; potem: członek radzieckiej partii komunistycznej
(łac. terror - strach, groza), przemoc i okrucieństwo albo groźby ich użycia stosowane wobec ludzi w celu ich zastraszenia
życzenie, dotyczące spraw politycznych, społecznych lub ekonomicznych
układ między stronami wojującymi, na podstawie którego następuje przerwanie działań wojennych na wszystkich frontach
Słowa kluczowe
powstanie wielkopolskie, powstania śląskie, plebiscyty, Górny Śląsk, II Rzeczypospolita, świat po I wojnie światowej, dzieje II Rzeczypospolitej, odbudowa państwa polskiego
Bibliografia
J. Dowbor‑Muśnicki, Moje wspomnienia, Poznań 2013.
Wspomnienia z powstania wielkopolskiego, wybór i oprac. J. Karwat, Poznań 2007.
M. Lis. Powstanie śląskie i plebiscyt ze współczesnej perspektywy, Opole 2015.
Źródła do dziejów powstań śląskich, t. 3, cz.1, oprac. J. Przewłocki, W. Zieliński, Wrocław 1974.