Poglądy

Sceptycyzm jako postawa filozoficzna, prowadząca do poznawczego paraliżu, okazał się trudny do zaakceptowania. Równocześnie żadna z koncepcji filozoficznych nie uzyskała dominującej pozycji względem pozostałych. W odpowiedzi na tę sytuację pojawiła się tendencja, w której zaczęto zwracać uwagę nie na to, co dzieli poszczególne systemy filozoficzne, tylko na to, co je łączy. Zwracano przy tym uwagę, że wszystkie trzy najważniejsze wówczas systemy filozoficzne: platonizm, arystotelizm i stoicyzm wywodzą się z nauki Sokratesa, i w istocie dotyczą tych samych kwestii.

Stąd też najważniejszą kategorią etyczną w eklektyzmieeklektyzmeklektyzmie w dalszym ciągu była cnota. Cel filozofii eklektycznej polegał na wskazaniu człowiekowi drogi do szczęścia. Radykalizm stoicyzmu łagodzono poprzez dowartościowanie dóbr cielesnych. W poglądach metafizycznych elementy materialne starano się uzgodnić z duchowymi, a idealizmidealizmidealizm łączono z realizmemrealizmrealizmem.

Cyceron

Rbt1bSGCdC6gm1
Paolo Barbotti, Cyceron podczas odkrywania grobowca Archimedesa, 1853 r.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Z czasem zaczęto łączyć poglądy greckich szkół filozoficznych w jedną całość, proces ten został zapoczątkowany już w epoce hellenistycznej. Tendencje eklektyczne pojawiły się wśród stoików w okresie od połowy II w. do połowy I w. p.n.e. Łączono ze sobą największe systemy filozoficzne: platonizm, arystotelizm i stoicyzm. Postępowali w ten sposób filozofowie wywodzący się z Akademii: Filon z Laryssy (ok. 160‑80 p.n.e.) oraz Antichos zAskalonu (ok. 140‑69 p.n.e.). Do swego rozkwitu eklektyzm doszedł w czasach rzymskich. Najsławniejszym jego przedstawicielem był Marcus Tullius Cicero, czyli Cyceron (106‑43 p.n.e.) –  filozof, ale także znakomity mówca i polityk.. W swoich licznych pismach scalał ze sobą koncepcje różnych greckich szkół. Filozofią zajmował się w młodości i na starość, w wieku dojrzałym poświęcił się natomiast działalności politycznej. Dokonał przeniesienia greckiej tradycji filozoficznej na grunt rzymski, jego zasługą było też to, że przetłumaczył grecką terminologię filozoficzną na łacinę. Do najważniejszych jego dzieł zalicza się: O państwieO prawachMówcaZagadnienie najwyższego dobra i złaKsięgi akademickieRozmowy tuskulańskieO powinnościachO naturze bogów.

Cytaty Cycerona

głupiec

Nie ma nic bardziej nieznośnego jak głupiec, któremu się powodzi.

myślenie

Właściwością człowieka jest błądzić, głupiego – w błędzie trwać. Żyć – to myśleć.

mądrość

Nie wystarczy zdobywać mądrości, trzeba jeszcze z niej korzystać.

Polecenie 1

Wybierz jeden z cytatów Cycerona i wyjaśnij, jak go rozumiesz.

R1V1TBuU2YToh
(Uzupełnij).

Wpływ i recepcja

Próba łączenia w jedną całość różnych systemów filozoficznych, którą podjęto w okresie hellenistycznym, nie była jedyną w dziejach myśli europejskiej. W epoce odrodzenia o wielkiej syntezie światopoglądowej, łączącej poglądy chrześcijańskie z antycznymi, judaistycznymi, a nawet arabskimi, myśleli ówcześni humaniści, np. Giovanni Pico della MirandolaGiovanni Pico della MirandolaGiovanni Pico della Mirandola (filolog) oraz Marsilio FicinoMarsilio FicinoMarsilio Ficino. W wieku XIX Victor CousinVictor CousinVictor Cousin wszystkie systemy filozoficzne sprowadził do czterech podstawowych nurtów: idealizmu, sensualizmu, sceptycyzmu i mistycyzmu. Krytyce poddał tę koncepcję Hippolyte TaineHippolyte TaineHippolyte Taine, wykazując jej przypadkowy i niespójny charakter.

R1AmUFZt9daYZ1
Od lewej: Giovanni Pico della Mirandola (autorstwa Petera Paula Rubensa), Marsilio Ficino, Victor Cousin.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
RFcnAS475FHw71
Face House w Nakagyo-ku, Kyoto.
Jakie elementy eklektyczne dostrzegasz w tym postmodernistycznym budynku?
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Eklektyzm pojawiał się także w sztuce. W starożytności jego przykładem może być sztuka hellenistyczna i rzymska.

Łączenie różnych elementów treściowych i formalnych zapożyczonych z różnych okresów stało się też praktyką powszechnie stosowaną w odrodzeniu. Jej zwolennikiem był Giorgio VasariGiorgio VasariGiorgio Vasari, wszechstronny włoski artysta i pierwszy historiograf historii sztuki.

W wieku XIX akademicki eklektyzm zaczęto wprowadzać programowo w sztukach plastycznych i architekturze.

W drugiej połowie XX w. gra różnego rodzaju konwencjami estetycznymi, dążenie do synkretyzmu między gatunkami i rodzajami sztuki stało się cechą konstytutywną sztuki postmodernistycznejpostmodernizmpostmodernistycznej.

Giorgio Vasari
Hippolyte Taine
Giovanni Pico della Mirandola
Marsilio Ficino
Victor Cousin

Słownik

eklektyzm
eklektyzm

(gr. eklektikós – wybierający) w starożytnej filozofii próba łączenia platonizmu, arystotelizmu i stoicyzmu; termin eklektyzm wprowadził Diogenes Laertios

idealizm
idealizm

(gr. idein – widzieć) stanowisko filozoficzne wyrażające przekonanie o rzeczywistym istnieniu niematerialnych, abstrakcyjnych, inteligibilnych idei; może występować w różnych formach i być różnicowany; możemy np. wyróżnić idealizm umiarkowany, który zakłada, że poza ideami istnieje lub może istnieć materia, oraz idealizm rygorystyczny, w myśl którego żadna materia nie istnieje; czasem idealizm bywa przeciwstawiany materializmowi, a więc przekonaniu, że istnieje tylko materia i nie ma żadnych bytów abstrakcyjnych

realizm
realizm

(łac. realis – rzeczywisty) pogląd głoszący, że rzeczywistość przedstawiająca się zmysłom jest prawdziwa

postmodernizm
postmodernizm

(łac. post – po + fr. moderne — nowoczesność) nurt w sztuce, literaturze i filozofii końca XX w., stanowiący krytykę nowoczesnej cywilizacji opartej na idei racjonalnego i jednolitego porządku istniejącego w świecie