Józef Baran

R1Sq0MbHEEABj1

Zdjęcie przedstawia starszego, szczupłego mężczyznę. Mężczyzna stoi. Ma krótkie, proste, siwiejące włosy i wąsy. Ma pociągłą twarz. Jest uśmiechnięty, mruży oczy. Mężczyzna ubrany jest w marynarkę, koszulę i spodnie. Pod lewą pachą trzyma stos papierów i książkę. Za plecami mężczyzny widoczna są ściany. Wisi na nich tablica pamiątkowa poświęcona Mikołajowi Rejowi. Na drugiej ścianie widoczne są ilustracje z opisami.

(ur. 1947) – polski poeta. Urodził się w małopolskim Borzęcinie. Po ukończeniu Technikum Górniczego w Wałbrzychu podjął studia polonistyczne w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej. W latach studenckich zadebiutował jako poeta na łamach „Życia Literackiego”) (1969). Jego pierwszy tom Nasze najszczersze rozmowy z 1974 roku spotkał się z życzliwym przyjęciem krytyków i otworzył poecie drogę do kariery literackiej. Opublikował ponad trzydzieści tomów poetyckich, z których najważniejsze to: Dopóki jeszcze (1976), Na tyłach świata (1977), W błysku zapałki (1979; tom uhonorowany literacką Nagrodą im. Kościelskich), Skarga (1988), Mała kosmogonia (1994), Epifania słoneczna (1997), Dom z otwartymi ścianami (2001), Szczęście w czapce niewidce (2015). Oprócz kilkuset wierszy jest autorem dwóch tomów dzienników (Koncert dla nosorożca z 2005 roku i Stan miłosny… przerywany: zapiśnik 1988, 2013–18 z 2019 roku) oraz tomu eseistyczno‑reporterskiego Podróże z tej i nie z tej ziemi: migawki z sześciu kontynentów (2010). Liczne teksty Józefa Barana są częścią repertuaru wykonawców z nurtu poezji śpiewanej, m.in. zespołu Stare Dobre Małżeństwo i Elżbiety Adamiak.

Poeta z Borzęcina

Józef Baran jest poetą, który od czasów debiutu konsekwentnie unika deklaracji programowych wiążących jego twórczość z nurtami poezji współczesnej. Dystansuje się również od etykiet nadawanych jego wierszom przez badaczy literatury:

Z uwagi na rok urodzenia i czas debiutu, a także na krótką (zaledwie roczną) współpracę z krakowską grupą literacką „Teraz”„Teraz”„Teraz” nazwisko Barana wiązano z formacją Nowej FaliNowa FalaNowej Fali. Nie sposób jednak znaleźć w jego twórczości typowych cech poetyki nowofalowej, przede wszystkim zaangażowania poezji w bieżące sprawy społeczne i polityczne. Trafniejsze jest powiązanie jego twórczości z tzw. nurtem chłopskimnurt chłopskinurtem chłopskim. Ważnym tematem jego wierszy jest bowiem typowa dla wsi mentalność i obyczajowość. Poeta studiuje relacje międzyludzkie łączące jej mieszkańców. W małym wiejskim świecie, w którym wszyscy wiedzą wszystko o wszystkich, z jednej strony trudno o prywatność, z drugiej jednak więzi ludzkie są mocne i serdeczne, wolne od typowej dla przestrzeni miasta anonimowości i wyobcowania:

W opisach wsi Józef Baran przekracza granice realizmu. Jego wiersze nasycone są symbolami, a miejsce pochodzenia urasta do rangi krainy mitycznej, archetypowegoarchetyparchetypowego centrum świata. Taki sposób kreowania przestrzeni pozwala połączyć poezję Barana z nurtem literatury małych ojczyznliteratura małych ojczyznliteratury małych ojczyzn. Liczne wiersze poety utrzymane są w charakterystycznym dla tego nurtu tonie nostalgii. Towarzyszy jej lęk wywołany obserwowaniem, jak ukochana mała ojczyzna nieuchronnie odchodzi w przeszłość:

Homo viator

RnJA4K81TxldD

Zdjęcie przedstawia krajobraz. To ścieżka biegnąca przez leśną łąkę. Łąka porośnięta jest wysoką trawą i innymi zielonymi roślinami. W oddali widoczne są drzewa. Są to świerki i drzewa liściaste.

Twórczość Józefa Barana można określić mianem poezji drogi. Opuszczenie bezpiecznej małej ojczyznymała ojczyznamałej ojczyzny i wystawienie się na ryzyko konfrontacji z wielkim światem są naturalnymi konsekwencjami procesu dorastania. Jednak ceną, którą podmiot liryczny musi zapłacić za realizację marzeń oraz ambicji, jest wykorzenienie. W wierszu pt. Bo kto poeta opisuje to doświadczenie następująco:

Homo viatorhomo viatorHomo viator z wierszy Barana odbywa dosłownie rozumianą wędrówkę przez świat (motyw drogi widać szczególnie w cyklach podróżniczych Wiersze włoskie i Szkice wierszem do Ameryki), jak również metaforyczną wędrówkę przez życie. Ta ostatnia wiedzie ku starości i śmierci, a oswajanie się z nimi jest najtrudniejszym zadaniem człowieka. W Czarnej kołysance poeta pisał:

Ostatecznie droga okazuje się nie środkiem do celu (sukcesu, spełnienia, sławy), ale celem samym w sobie. Homo viator odnajduje sens w nieustannym mierzeniu się z trudem wędrówki:

Człowiek w poezji Józefa Barana jest przedstawiany jako istota z jednej strony potrzebująca własnego miejsca i poczucia bezpieczeństwa, z drugiej zaś jako wieczny poszukiwacz. Sprzeczność potrzeb i dążeń powoduje podatność na osamotnienie.

Słowniczek