W ujęciu potocznym grupa to część wyodrębniona z jakiejś zbiorowości. Słowa „grupa” używamy bardzo często.

R17n7pa9teYRN
...grupa ludzi? Patrzymy na grupę ludzi idących ulicą, a dla socjologa to tylko przypadkowy zbiór, nawet nie tłum. Na zdjęciu grupa ludzi idąca deptakiem miejskim. Widoczne są budynki, latarnie i znaki drogowe., ...grupa dzieci? Widzimy dzieci siedzące na ławce, a dla socjologa dzieci to tylko kategoria statystyczna. Na zdjęciu siedmioro dzieci siedzących na ławce w parku. Obok stoi kobieta., ...grupa studentów? Widzimy grupę studentów w bibliotece, a dla socjologa to tylko kategoria socjologiczna. Na zdjęciu ogromna biblioteka z licznymi regałami wypełnionymi książkami. Przy stolikach siedzą studenci i czytają książki., ...grupa kibiców? Na trybunach dostrzegamy grupę kibiców, a dla socjologa to tylko przedstawiciele kategorii społecznej. Na zdjęciu grupa kibiców w pomarańczowych koszulkach, kapeluszach i perukach. Piją piwo.
Źródło zdjęć: pixabay.com, CC0.

Grupa jest zbiorowością, ale połączenie dwóch albo trzech jednostek nie tworzy jeszcze grupy społecznej. Nawet jeśli występuje między nimi więź.

Grupa społeczna to:

Piotr Sztompka Socjologia

Zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie, częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej: zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralnabehawioralnybehawioralna.

szt Źródło: Piotr Sztompka, Socjologia, Kraków 2002, s. 196.

Czynniki grupotwórcze

Aby zbiorowość funkcjonowała jako grupa społeczna, muszą być spełnione określone warunki. Wszystkie naraz.

RTrcnVIL2bIoK1
Schemat czynników grupotwórczych. Dzielą się one na: 1. Odpowiednio duża liczba osób. Przy braku absolutnej zgody co do minimalnej liczby osób niezbędnych do „założenia” grupy społecznej, większość socjologów uznaje, że są to trzy, a nie dwie osoby. Zbiór trzech osób z natury rzeczy tworzy bardziej skomplikowaną i dynamiczną całość niż dwie osoby. Każda bowiem z trzech osób ustosunkować się może nie tylko do każdej z pozostałych dwóch, ale również do tego, co dzieje się między nimi, do tego, co je łączy bądź dzieli. Wśród trzech osób mogą też powstawać zmienne sojusze dwóch osób przeciwstawiający się trzeciej. Źródło: Barbara Szacka, „Wprowadzenie do socjologii”, Warszawa 2003, s. 186. 2. Podobieństwo wewnątrzgrupowe. Do powstania grupy może dojść wówczas, gdy między jej członkami występują jakieś podobieństwa. Mają one charakter funkcjonalny: pozwalają osiągać wspólne cele, oraz aksjologiczny: pozwalają realizować wspólne wartości. Realizacja celów i wyznawanie tych samych wartości tworzy więź między członkami grupy. Wzmacnia tym samym jej spoistość. Podobieństwa są także bazą do budowania tożsamości grupowej jednostek. Określają się one, przynajmniej częściowo, poprzez przynależność do grupy., 3. Odrębność. Jest awersem podobieństw. W wymiarze funkcjonalnym podobieństwa wewnątrzgrupowe i odrębność od innych grup wzajemnie wzmacniają spoistość grupy i tożsamość grupową jednostek. W zasadzie odrębności mieszczą się kryteria naboru członków. Zapewniają one grupie jednorodność (to znaczy, że jej członkowie są pod pewnym – istotnym dla grupy – względem podobni do siebie). Odrębność to także czynniki warunkujące identyfikację grupy przez innych uczestników życia społecznego (np. emblematy, nazwisko, ubiór). Mieszczą się w niej także: wzór fizyczny i wzorzec moralny członka. Służą solidarność członków oraz budują świadomość „my”., 4. Więź. Definiowana w socjologii jako względnie trwały, zorganizowany układ stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej, skupiający jednostki i podgrupy składowe w całość zdolną do trwania i rozwoju. Poza tym obiektywnym charakterem ma także, bardzo ważny dla istnienia grupy, charakter subiektywny: świadomość wspólnoty, poczucie przynależności, poczucie bycia członkiem grupy. Pozytywnie oddziałuje na spoistość grupy oraz tożsamość grupową jednostek. Na wzmocnienie więzi wpływa realizacja wspólnych zadań – szczególnie jeśli wymaga działań interakcyjnych, opartych na pomocy wzajemnej, respektujących regułę wzajemności i wzmacniających zaufanie (tak do jednostek, jak i do całej grupy)., 5. Interakcje .To wzajemne oddziaływania jednostek. Wynikają one z aktywności podejmowanych wewnątrz grupy lub aktywności członków grupy wobec innych osób i grup społecznych. Interakcją może być na przykład opinia, jaką jeden członek grupy wyraża wobec innego. Jest nią także wspólne działanie, które podejmują. Interakcje są oparte na stycznościach przestrzennych, ale nie tylko. Przestrzeń należy rozumieć w szerokim znaczeniu – jako przestrzeń społeczną, a więc nie tylko fizyczną, ale również wirtualną. Obecnie w socjologii mówi się, że grupę społeczną tworzy „zagęszczenie” interakcji między jednostkami, co znaczy, że do tych interakcji musi dochodzić pomiędzy wszystkimi członkami grupy., 6. Organizacja i struktura. Grupa nie jest bytem amorficznym. Interakcje między jej członkami nie są przypadkowe. Grupa jest układem ról społecznych, wzajemnie powiązanych funkcjonalnie. Sama rola grupowa ma charakter ustrukturyzowany. Jej pełnienie jest sposobem funkcjonowania jednostki w grupie. Polega ono na podejmowaniu działań zgodnych z normami postępowania przypisanymi do roli, nastawionych na realizację wspólnych działań i respektowanie wspólnych wartości. Interakcje przebiegają według ustalonych wzorów. Czasami nawet ich przebieg określają ścisłe procedury. Można zatem powiedzieć, że jednym z czynników grupotwórczych jest, według określenia Antony'ego Giddensa (socjologa brytyjskiego), strukturacja zbiorowości. Struktury wewnątrzgrupowe opisują nie tylko budowę grupy, ale także sposób jej funkcjonowania (struktura socjometryczna, struktura przywództwa, struktura komunikacji)., 7. Ośrodki skupienia . Są to miejsca aktywności całej grupy, wraz ze środkami niezbędnymi do realizacji celów. Środki te mają charakter rzeczowy (np. pomieszczenia, pieniądze, znajomości) oraz niematerialny (np. wartości, idee, symbole przynależności grupowej). W przypadku gdy zmienia się skład członkowski grupy, to właśnie ośrodki skupienia zapewniają grupie trwanie w czasie. Ośrodki skupienia mają wymiar obiektywny.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Grupa jako realnie istniejący byt społeczny

W socjologii przyjmuje się, że grupa społeczna nie jest prostą sumą jednostek, lecz stanowi samoistną całość, nieredukowalną do nich. Grupa społeczna nie jest zatem bytem incydentalnym. Stworzona – istnieje, choć jej skład członkowski może ulec całkowitej wymianie. Mówi się, że ma właściwości emergentne. Zjawisko to opisuje jeden z polskich socjologów następująco:

Jacek Szmatka Małe struktury społeczne. Wstęp do mikrosocjologii strukturalnej

Przekształcenie się amorficznego zbioru ludzkiego w grupę społeczną o wykrystalizowanych strukturach wewnątrzgrupowych, trwałej świadomości grupowej i wyraźnej strukturze powoduje, że grupa jakby autonomizuje się, usamodzielnia i oddziela zarówno od działań jednostki, jak i jej stanów świadomościowych i w pewnym sensie przeciwstawia się jednostce, stając się wobec niej samodzielnym, niezależnym od jednostki podmiotem działań, wymogów i nacisków.

szm Źródło: Jacek Szmatka, Małe struktury społeczne. Wstęp do mikrosocjologii strukturalnej, Warszawa 1986, s. 242.

Słownik

aksjologia
aksjologia

dział filozofii zajmujący się wartościami

behawioralny
behawioralny

określenie, które oznacza każdą możliwą do zaobserwowania reakcję organizmu na bodźce zewnętrzne; w odniesieniu do ludzkiej aktywności oznacza tyle, co dotyczący zachowań

kategoria socjologiczna
kategoria socjologiczna

zbiór jednostek wyodrębnionych ze zbiorowości z powodu cechy odróżniającej je od innych jednostek; cecha ta musi być ważna pod względem społecznym

kategoria społeczna
kategoria społeczna

zbiór jednostek wyodrębnionych ze zbiorowości z powodu cechy odróżniającej je od innych jednostek; cecha ta musi być ważna pod względem społecznym, a jednostki muszą mieć poczucie odrębności ze względu na tę cechę

kategoria statystyczna
kategoria statystyczna

zbiór jednostek wyodrębnionych ze zbiorowości z powodu cechy odróżniającej je od innych jednostek; cecha ta musi być ważna pod względem statystycznym

reguła wzajemności
reguła wzajemności

zasada kierująca zachowaniem ludzi, w myśl której należy odwzajemnić się osobie, która nas czymś obdarowała lub coś dla nas uczyniła

rola społeczna
rola społeczna

względnie trwałe, spójne oczekiwania, jakie wobec podejmującego rolę członka ma zbiorowość społeczna

strukturacja
strukturacja

proces tworzenia, powielania i praktycznego wykorzystywania organizacyjnych struktur w życiowych poczynaniach członków danego społeczeństwa; według Antony'ego Giddensa, socjologa brytyjskiego, jest jednym z przejawów wewnętrznej dynamiki każdej społeczności

struktura komunikacji
struktura komunikacji

układ powiązań między członkami grupy związany z przekazywaniem informacji

struktura przywództwa
struktura przywództwa

układ powiązań między rolami nadrzędnymi i podrzędnymi w grupie; obejmuje także style zarządzania relacjami oraz podejmowania decyzji w zakresie sposobów realizacji celów grupowych

struktura socjometryczna
struktura socjometryczna

powiązanie wzajemnych oddziaływań między jednostkami w grupie (chodzi o liczbę tych powiązań i ich charakter)

wartości
wartości

(z niem. der Wert – godność, honor, powaga); pożądane obiekty (materialne lub o symbolicznym charakterze) lub sądy (opinie) egzystencjalne (dotyczące tego, co istnieje) oraz normatywne (dotyczące tego, co powinno być i jak to osiągnąć)