Przeczytaj
Zjednoczenie Włoch
W sukurs Królestwu Sardynii przyszedł Napoleon III, który w pognębieniu Austrii widział najprostszą drogę do ostatecznego przekreślenia dzieła kongresu wiedeńskiego. Ingerencję we Włoszech uzasadniał misją pomocy europejskim narodom uciśnionym. Przy okazji cesarz liczył na poszerzenie terytorium Francji. W 1858 r. zawarto tajny sojusz piemoncko‑francuski. Jego celem było przyłączenie do Piemontu północnych Włoch, w zamian za co Francja miała uzyskać od Sardynii Sabaudię. Ograniczenie celów do północnej Italii było na rękę Napoleonowi III, ponieważ od 1849 r. w Rzymie stacjonowały wojska francuskie, które przywróciły władzę papieża po Wiośnie Ludów. Utrzymanie Państwa Kościelnego było dla Napoleona ważne, gdyż, stawiając się w roli opiekuna papieża, zdobywał przychylność katolickiej ludności Francji. Cesarz liczył ponadto, że nowy Piemont w obawie przed zemstą Austrii będzie musiał pozostawać w sojuszu z Francją. W ten sposób zwierzchność austriacka nad północnymi Włochami zamieniłaby się w zwierzchność francuską.
Nie przeczuwając zamiarów francuskich, Austria w 1859 r. wypowiedziała wojnę Piemontowi. Na placu boju pojawiła się niespodziewanie armia francuska, przerzucona błyskawicznie dzięki wykorzystaniu kolei. Siły austriackie rozbito w bitwach pod Magentą i Solferino. Jednak zaraz potem, niespodziewanie dla Cavoura, Napoleon III zawarł z Austrią rozejm. Nagła zmiana planów Napoleona III była efektem wydarzeń we Włoszech, które przeszły jego oczekiwania. W poszczególnych ich częściach − także w Państwie Kościelnym − władzę przejmowali włoscy patrioci i w drodze referendów ogłaszali chęć przyłączenia do Królestwa Sardynii. W 1860 r. na terenie rządzonego przez Burbonów Królestwa Obojga Sycylii wylądował liczący nieco ponad tysiąc ludzi oddział Giuseppe Garibaldiego, radykała i rewolucjonisty, w przeszłości uczestnika ruchów spiskowych spod znaku Mazziniego. Garibaldi pokonał wojska neapolitańskie i dzięki obietnicom poprawy doli chłopów doprowadził do wybuchu powstania. Ostatni król Obojga Sycylii zbiegł, a na teren Królestwa oraz niezajęte dotąd ziemie Państwa Kościelnego wkroczyły wojska piemonckie. Władza papieża ograniczona została do Rzymu, gdzie stacjonował francuski garnizon.
W lutym 1861 r. w Turynie zebrał się parlament ogólnowłoski, by ogłosić króla Sardynii, Wiktora Emanuela, królem Włoch. Po raz pierwszy od czasów rzymskich Półwysep Apeniński został zjednoczony politycznie.
Mowa tronowa Wiktora Emanuela II wygłoszona w Rzymie 27 listopada 1871 r.
Dzieło, któremu poświęciliśmy nasze życie, jest już zakończone. Po długich przejściach Włochy są całkowicie samodzielne, a Rzym odzyskany. Tutaj, gdzie po stuletniej rozłące, lud nasz, w osobach swych przedstawicieli, po raz pierwszy jest zgromadzony; tutaj, gdzie rozpoznaje znów upragnioną Ojczyznę, przemawia do nas wszystko, co wielkie. Jednocześnie wszystko przypomina nam nasze obowiązki. Radość, jaką odczuwamy, nie pozwoli nam o nich zapomnieć. Odzyskaliśmy, przez obronę praw narodu, nasze miejsce na świecie.
Dzisiaj, kiedy zjednoczenie narodowe jest dokonane i rozpoczyna się nowy okres w życiu Italii, pozostaniemy wiernymi naszym zasadom. Odrodzeni przez wolność, szukać będziemy w wolności i porządku tajemnicy siły i zgody. Ogłosiliśmy rozdział Kościoła od Państwa. Że zaś uznaliśmy bezwarunkową niezależność władzy duchownej, możemy być przekonani, że Rzym, stolica Włoch, pozostanie nadal spokojnym i szanowanym miejscem pobytu Papieża. [...]
Zakończone dzisiaj zjednoczenie narodowe wywrze, mam nadzieję, wpływ i na walki stronnictw, współzawodniczenie których w przyszłości nie będzie miało innego celu, jak rozwinięcie sił wytwórczych narodu, a to czyniąc walki te mniej namiętnymi. Cieszę się, widząc, że ludność nasza daje już obecnie niedwuznaczne dowody zamiłowania do pracy. Rozwój gospodarczy niezadługo towarzyszyć będzie odrodzeniu politycznemu.
Poza państwem włoskim pozostawały już tylko Wenecja (do 1866 r.) oraz Rzym (do 1870 r.). Austria została upokorzona, ale polityka Napoleona III nie odniosła całkowitego sukcesu. Ceną za powiększenie Francji o Sabaudię okazało się załamanie dobrych stosunków francusko‑brytyjskich. Anglików niepokoił francuski ekspansjonizm, przypominający politykę Napoleona I.
Dyplomatyczne szachy
Kryzys porządku wiedeńskiego, który załamał się po zjednoczeniu Włoch i Niemiec, zmusił europejskich dyplomatów do poszukiwania nowego systemu sojuszy międzypaństwowych. Nie było to zadanie łatwe, bo Stary Kontynent stawał się zbyt ciasny dla mocarstw dążących do ekspansjiekspansji.
Aby zrealizować plan osłabienia Austrii przez usunięcie jej wpływów z Italii, Napoleon III nie tylko związał się przymierzem z Piemontem, lecz także porozumiał z Rosją, przeciw której Francja jeszcze niedawno walczyła w wojnie krymskiej. W następstwie tego porozumienia car Aleksander II powstrzymał się od wspierania Austrii. W zamian liczył jednak na przychylność Francji dla rosyjskich planów ekspansjiekspansji we wschodniej części kontynentu.
Jeszcze sprytniejszym dyplomatą okazał się kanclerz Otto von Bismarck. Aby zabezpieczyć się przed francuskim dążeniem do rewanżu po klęsce w wojnie 1870 r., kanclerz zjednoczonych już Niemiec pozyskał jako sojusznika Austrię, pokonaną przez Prusy w 1866 r. W tajnym układzie dał jej nadzieję na wsparcie w rywalizacji z Rosją na Bałkanach. Mimo to udało mu się doprowadzić również do odnowienia Związku Trzech CesarzyZwiązku Trzech Cesarzy– Niemiec, Austrii i Rosji – który przypieczętowano na zjeździe w Skierniewicach w 1883 r.
Słownik
(fr. ambassadeur) daw. poseł, wysłannik; dyplomatyczny przedstawiciel państwa przy rządzie obcego państwa
zajmowanie nowych terenów
(z łac. foederatio – sprzymierzenie, foedus – umowa, związek) kraj, który powstał przez połączenie kilku państw zachowujących autonomię w prawie wszystkich dziedzinach
umowa między państwami, partiami politycznymi lub osobami, które zobowiązują się do współpracy i udzielania sobie wzajemnej pomocy; też: grupa państw, partii politycznych lub osób, które zawarły taką umowę
(definicja na podstawie słownika PWN)
sojusz niemiecko‑austriacko‑rosyjski zawarty dnia 22 października 1873 roku
Słowa kluczowe
zjednoczenie Włoch, Piemont, Napoleon III, Giuseppe Garibaldi, powstanie styczniowe, świat w II połowie XIX w., świat na początku XX w.
Bibliografia
Historia 1789‑1990. Wybór tekstów źródłowych dla szkół średnich, J. Eisler, M. Sobańska‑Bodnaruk, Warszawa 1995.
Europa i świat w epoce restauracji, romantyzmu i rewolucji, 1815‑1849, pod red. W. Zajewskiego, Warszawa 1991.
P. Kennedy, Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek, Warszawa 1994.