W stronę Polski Ludowej

Zgodnie z zapisami małej konstytucji z 1947 r. władzę ustawodawczą miał sprawować jednoizbowy sejm, wykonawczą – prezydent, Rada Państwa i rząd. Rada Państwa była zupełnie nowym organem, który działał pod przewodnictwem prezydenta, łącząc kompetencje ustawodawcze i wykonawcze. Między sesjami sejmu Rada mogła wydawać dekrety z mocą ustawy. Posiadała także uprawnienia sądownicze, nominowała wyższych urzędników państwowych, nadzorowała Najwyższą Izbę Kontroli i koordynowała działanie rad narodowych, czyli władzy samorządowej. W rezultacie nastąpiło rozmycie kompetencji, a Rada Państwa – przy zachowaniu pozorów demokracji – stała się najważniejszym organem w państwie, całkowicie wyłączonym spod kontroli społeczeństwa.

Ustawa zasadnicza uchwalona w 1947 r. miała mieć charakter tymczasowy, nad nową konstucją miał pracować sejm. Ostatecznie uchwalono ją w 1952 r., wzorując się na ustawie zasadniczej ZSRS. Sankcjonowała ona totalitaryzmtotalitaryzmtotalitaryzm i tak jak mała konstytucja zacierała rozgraniczenia między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Władzę państwową miały stanowić sejm, Rada Państwa i rady narodowe, a administrację państwową – rząd i ministerstwa. Faktyczna władza – kierownictwo partii komunistycznej – w ogóle nie była wspomniana w dokumencie.

R16b0GtkibfZO

Ilustracja przedstawia maszynopis zatytułowany jako Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Na dokumencie znajdują się odręczne dopiski oraz skreślenia.

RJnixiGJoKbzL

Ilustracja przedstawia maszynopis w języku rosyjskim, na którym znajdują się odręczne dopiski oraz skreślenia.

Wraz z uchwaleniem konstytucji w 1952 r. wprowadzono też nazwę „Polska Rzeczpospolita Ludowa” (PRL). Wcześniej, chociaż formalnie obowiązywała nazwa „Rzeczpospolita Polska”, komuniści określali rządzone przez siebie państwo jako Polskę Ludową. PRL była de facto dyktaturą partii komunistycznej, na której czele stał Komitet Centralny. Rzeczywistym przywódcą państwa zależnego od Związku Sowieckiego był pierwszy sekretarz partii. Brak suwerenności PRL miał istotny wpływ zarówno na polską kulturę, podporządkowaną ideologii marksizmu‑leninizmu, jak i na gospodarkę, którą upaństwowionoupaństwowienieupaństwowiono, walcząc z własnością prywatną i wolnym rynkiem. Po 1956 r. komuniści wycofali się z prób kolektywizacji rolnictwakolektywizacja rolnictwakolektywizacji rolnictwa, co stanowiło jedną z zasadniczych cech odróżniających PRL od innych państw komunistycznych. Niepowodzeniem zakończyły się także wysiłki partii zmierzające do podporządkowania Kościoła katolickiego. W żadnym innym państwie należącym do satelitów ZSRS Kościół nie miał tak silnej pozycji. Polskę wyróżniało także pojawienie się w sierpniu 1980 r. masowego legalnego ruchu niekomunistycznego, jakim był związek zawodowy „Solidarność”.

RglRn0AZPz8Ul

Zdjęcie przedstawia kilkupiętrowy budynek o prostej bryle i dużych rozmiarach. Na elewacji widoczne są duże płyty oraz rzędy okien. Przy budynku rosną drzewa i stoją lampy. Na pierwszym planie jest widoczna ruchliwa ulica oraz rondo, po których jadą samochody, autobusy oraz tramwaje. Po chodnikach idą piesi.

Monopol polityczny PZPR

RhcmF2kfiQkZ7

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę, który stoi przy mównicy i przemawia. Mężczyzna jest łysiejący, ma krótkie włosy po bokach, założone okulary i ubrany jest w garnitur z krawatem. Przed nim stoi rząd mikrofonów, butelka z wodą i szklanka. Za mężczyzną na podwyższeniu siedzą trzej mężczyźni w garniturach. Stoją przy nich mikrofony oraz leżą dokumenty.

Na początku lat 50. komuniści właściwie zlikwidowali opozycję, podziemie oraz wszelkie organizacje niezależne i przejęli pełną kontrolę nad krajem. Aresztowano niekomunistycznych działaczy politycznych, a także byłych członków AK (Armii Krajowej) i NSZ (Narodowych Sił Zbrojnych). Nasiliły się ataki na Kościół katolicki, młodzież poddano indoktrynacjiindoktrynacjaindoktrynacji. Za najmniejszy objaw sprzeciwu wobec nowej władzy wydawano wyroki śmierci.

R1UBElFjYUDXA1

Ilustracja przedstawia białe litery PZPR, które są wkomponowane w kontury Polski z czerwonym tłem.

W atmosferze oskarżeń o szpiegostwo i zdradę oraz wobec realnego zagrożenia życia na jesieni 1947 r. wyjechał potajemnie z Polski Stanisław Mikołajczyk. Wielu działaczy PSL zostało aresztowanych przez Urząd Bezpieczeństwa (UB)Urząd Bezpieczeństwa (UB)Urząd Bezpieczeństwa (UB), część zaś zrezygnowała z działalności politycznej. Komuniści przejęli kierownictwo w PSL, łącząc partię z marionetkowym SL. W ten sposób powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL), w pełni kontrolowane przez władze komunistyczne.

Zlikwidowano Stronnictwo Pracy, a jego działaczom zalecono wstąpienie do uzależnionego od komunistów Stronnictwa Demokratycznego (SD). W grudniu 1948 r. połączono PPR i PPS, tworząc Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR), w której dominowali stalinowscy przywódcy PPR. Przedtem przeprowadzono czystkę w PPS, w wyniku czego zostali wyeliminowani zwolennicy odrębności partii.

RA72FxeOXImeU

Zdjęcie przedstawia tłum zgromadzony na miejskim placu. Ludzie trzymają flagi oraz transparenty. Za tłumem stoi wysoka kamienica. Przy wejściu do niej stoi podium, przy którym są zgromadzeni ludzie. Na szczycie kamienicy znajduje się napis Kongres jedności, a po bokach znajdują się flagi.

PRL jako podległe państwo narodowe

Po II wojnie światowej Polska stała się państwem niemal jednolitym narodowościowo. Zgodnie z postanowieniami wielkich mocarstw Kresy Wschodnie – przed 1939 r. zamieszkane, poza Polakami, przez Białorusinów, Litwinów, Ukraińców i Żydów – zostały zagarnięte przez ZSRS, z Polski natomiast wysiedlono ludność niemiecką. Wielu Niemców opuściło ziemie zachodnie i północne jeszcze przed nadejściem frontu sowieckiego.

R1JNRD8ZAFr17

Zdjęcie przedstawia idącą grupę kobiet i dzieci. Za nią widoczne są drewniane wagony towarowe. Po lewej stronie kobieta niesie dziecko na rękach, obok dwie starsze kobiety trzymają dzieci za rękę.

R3xtqqZKUzUw2

Polscy repatrianci ze wschodu na jednej ze stacji kolejowych. Opisz warunki, w jakich przebiegał transport Polaków i Niemców. Określ, czy sytuacja obu grup przesiedleńców była podobna. Fotografia z albumu Państwowego Urzędu Repatriacyjnego, 1945‑1946 r. Fot. AIPN

R1Z1pyLJmsHbV1

Plakat przedstawia dwóch robotników na tle kopalni i dymiących kominów. Jeden z nich wskazuje na nie ręką. Robotnik w drugiej ręce trzyma kilof, na głowie ma kaszkiet. Na górze plakatu jest napis: Ziemie odzyskane — przyszłość Polski. Na dole jest napis: Wywalczył i utrzyma Blok Demokratyczny. Nieco wyżej znajduje się cyfra 3.

W latach 1945–1950 do Polski wróciło ponad 2,2 mln Polaków z Niemiec (przede wszystkim z robót przymusowych i z obozów koncentracyjnych) oraz innych krajów zachodnich. Przesiedlano Polaków z Kresów Wschodnich (ponad 1,2 mln), przeprowadzono też częściową repatriacjęrepatriacjarepatriację obywateli Rzeczypospolitej z pozostałych rejonów Związku Sowieckiego.

Do Polski przyłączono ziemie, na których Polacy przed rokiem 1939 r. nie mieszkali lub stanowili mniejszość. Polacy zamieszkujący tereny, które przed wojną lub w czasie wojny należały do III Rzeszy, byli prześladowani zarówno pod rządami hitlerowskimi, jak i w PRL. Ewangelickich Mazurów szykanowały władze komunistyczne i część osadników, uważająca ich za Niemców. Polacy z ziem przyłączonych do Rzeszy, zmuszeni do podpisania VolkslisteVolkslistaVolksliste, po wojnie musieli przechodzić upokarzającą weryfikację, ponieważ podejrzewano ich o zdradę narodową.

R1I8nSAF8rTJV

Zdjęcie przedstawia stojących w rzędzie milicjantów w mundurach i czapkach z daszkiem. Dwaj od lewej salutują, pozostali trzymają na wprost broń.

Elementem walki z ukraińskimi nacjonalistami była akcja „Wisła”, przeprowadzona w 1947 r. Polegała ona na przymusowych przesiedleniach ludności ukraińskiej i łemkowskiej z Bieszczadów na ziemie zachodnie Polski. W walce z oddziałami UPA powszechnie stosowano zasadę odpowiedzialności zbiorowej. Represje dotykały także niewinnych ludzi, bez względu na wiek i płeć.

R5KmGQC6RWuuR

Zdjęcie przedstawia kobietę, która stoi przy kamiennym piecu. Piec otaczają zgliszcza domu, z którego pozostał jedynie fragment ścian. Na ziemi leżą cegły oraz pale drewna. Kobieta ma prostą sukienkę i chustę na głowie.

Wojnę przetrwało jedynie ok. 12% polskich Żydów. Wielu z nich nie chciało jednak zostawać w kraju, w którym zginęło tak wielu ich bliskich, inni bali się antysemityzmuantysemityzmantysemityzmu, szczególnie po pogromie kieleckim. Do 1950 r. większość ocalałych wyjechała na stałe z Polski. Kolejne fale emigracji nastąpiły w roku 1956, kiedy odpowiedzialnością za stalinizm obarczano przywódców komunistycznych pochodzenia żydowskiego oraz w roku 1968, gdy rozpętano nagonkę antysemicką i antyinteligencką.

Paradoksalnie komuniści, nie ukrywając zależności Polski od ZSRS, podkreślali jej narodowy charakter. Powodowało to sprzeczność pomiędzy deklarowaną suwerennością narodową i państwową podległością wobec Kremla.

Słownik

Słowa kluczowe

Polska Ludowa, Polska Rzeczpospolita Ludowa, totalitaryzm, Zjednoczone Stronnictwo Ludowe, Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, wysiedlenia, emigracja, akcja „Wisła”, Polska po II wojnie światowej, stalinizm w Polsce

Bibliografia

Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, red. M. Sobańska‑Bondaruk, S. Lenard, Warszawa 1998.

Wielka historia Polski, tomy 1‑10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Europa. Nasza historia. Klasa 8: Historia w źródłach, obrazach i odwołaniach do współczesności, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2020.