Pojęcie wolności

Najważniejsze filozoficzne koncepcje wolności to:

RH19ktlxb30qj1

Obraz przedstawia scenę rodzajową. W pomieszczeniu znajduje się grupa ludzi. Po lewej stronie widać siedzącego mężczyznę. Jest on w długiej szacie, na głowie ma czapkę. Mężczyzna gestykuluje. Na przeciw niego stoi trójka ludzi. To nastoletni chłopiec ze złotą aureolą nad głową, młoda kobieta także ze złotą aureolą nad głową i starszy mężczyzna. W pobliżu siedzącego mężczyzny, przy ławie siedzą inni mężczyźni. Czytają coś z ksiąg, rozmawiają ze sobą.

• chrześcijańska koncepcja wolnej woliwolna wolawolnej woli – dotyczy natury człowieka, któremu Bóg dał wolność wyboru; sformułowana we wczesnym średniowieczu przez Augustyna Aureliusza; w świetle tej koncepcji człowiek ma wolność podejmowanych przez siebie działań i z wolności tej korzysta w pełni, wybierając pomiędzy złem a dobrem; właściwie wykorzystana wolność według Augustyna to wolność wyboru dobra, czyli postępowania zgodnie z wolą Bożą, wyrażoną w Biblii, w szczególności w jej etycznym przekazie; człowiek może jednak wybrać także grzech, czyli czyn niezgodny z religijną normą; według Augustyna człowiek został stworzony przez Boga jako z natury dobry i nakierowany na dobro; wolność ludzkiej woli podważają dziś zaś ustalenia psychologii (zwłaszcza dotyczące roli nieświadomości w ludzkim działaniu, a także neuropsychologiczne ustalenia dotyczące podejmowania decyzji przez ludzki mózg) oraz socjologii (zwłaszcza w zakresie wpływu procesu socjalizacji i otoczenia na ludzkie działanie);

RDmQ3ZE6K2QGR1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Zdaje się być tęgi, ma drugi podbródek. Na głowie ma ufryzowaną, białą perukę. Mężczyzna ma wyraźnie zarysowany nos i podbródek. Mężczyzna ubrany jest w surdut.

• liberalna koncepcja wolności – opiera się na założeniu, że wolność może mieć wyłącznie charakter polityczny, gdyż człowiek nie jest z wolny natury; liberalizmie stworzono przede wszystkim koncepcję wolności negatywnejwolność negatywnawolności negatywnej – sformułowanej w epoce oświecenia przez prekursorów i twórców liberalizmuliberalizmliberalizmu: Adama Smitha w sensie ekonomicznym – jako wolności od przymusu państwa i władzy państwowej w prowadzeniu przez ludzi indywidualnej działalności gospodarczej oraz Johna Locke’a w sensie politycznym –jako wolności jednostki od  ingerencji państwa w sferę przekonań, poglądów, wyznania; wolność od państwowej opresji była jednym z haseł rewolucji francuskiej; XIX‑wieczny teoretyk demokracji liberalnej, John Mill jako podstawę wolności politycznej uznał wolność zgromadzeń, wolność słowa i przekonań oraz wolność od przymusu i przemocy; XX‑wieczny teoretyk liberalizmu, Isiah Berlin podzielił wolność w rozumieniu liberalnym na dwie podstawowe odmiany – negatywną jako wolność od państwowego przymusu i zewnętrznej ingerencji oraz pozytywną jako zbiór praw do samorealizacji;

• marksistowska koncepcja wolności jako „uświadomienia konieczności” – sformułowana w XIX w. przez Karola Marksa, rozumiana jako świadoma zdolność podejmowania działań w świecie materialnym, ograniczonym prawami przyrody, w obrębie tych praw i zgodnie z nimi;

• egzystencjalistyczna koncepcja wolności absolutnej – sformułowana przez Jeana‑Paula Sartre’a, który twierdził, że człowiek jest „skazany na wolność”, jest w świecie bytem, który jest zdeterminowany przez wolność decydowania o sobie samym i swym losie; w warunkach nieobecności żadnego absolutnego bytu określającego ludzkie normy postępowania wolność ta przybiera rozmiary absolutne – nie jest niczym ograniczona, zależy jedynie od podmiotowych możliwości decydowania o swych wyborach przez ludzi; w egzystencjalizmieegzystencjalizm (filozofia egzystencjalna)egzystencjalizmie wolność ta wiąże się z odpowiedzialnością za siebie i swój los, ale także za innych.

Wolność w ujęciu personalistycznym

Emmanuel Mounier w swej koncepcji wolności nawiązuje wprost do chrześcijańskiej tradycji pojmowania tego pojęcia. Dla Mouniera, podobnie jak dla Augustyna, konstytutywną właściwością osoby ludzkiejosoba ludzkaosoby ludzkiej jest wolność jej wyborów i działań. Ma ona charakter podmiotowy i jest jednym z podstawowych ludzkich doświadczeń. Człowiek doświadcza wolności, ma bowiem wolną wolę i może decydować o swych działaniach. Nie jest to jednak wolność absolutna, ogranicza ją etyczna perspektywa transcendencjitranscendencjatranscendencji – Bóg i jego etyczne wskazania. Pod tym względem Mounier nie różni się zasadniczo od Augustyna. Dzięki wolności człowiek realizuje swe autokreacyjne możliwości, w warunkach wolności dokonuje on też aktu przekroczenia samego siebie i otwarcia na innego. Wolność jest jednak zawsze indywidualnym przeżyciem przez człowieka konkretnej sytuacji, w konkretnym „tu i teraz”. Pisze Mounier:

Ludzka wolność jest zawsze według Mouniera uwarunkowana, tzn. ludzkie działanie jest zawsze wewnętrznie i zewnętrznie ograniczone warunkami tego działania. Człowiek nie może uczynić wszystkiego, co by chciał, ale w warunkach, w których doświadcza swego losu, może tworzyć siebie jako coraz doskonalszą osobę, nawiązując relację z innymi, którzy go otaczają oraz przekraczając siebie w tych relacjach, otwierając się na innych. Osoby te nie ograniczają wolności osoby, ale tworzą dla niej nowe możliwości rozwoju i doskonalenia się, działania ku dobru. Pisał Mounier:

Mounierowska krytyka innych koncepcji wolności

Mounier występował przede wszystkim przeciw egzystencjalistycznej koncepcji wolności Jeana‑Paula Sartre’a, ale pośrednio poddawał krytyce liberalne rozumienie tego pojęcia, bo ono leżało u podstaw koncepcji Sartre’a. Nie akceptował także ujęcia marksistowskiego, odrzucając pojmowanie wolności jako konieczności podejmowania wyborów w świecie materialnych konieczności. Analizując tę krytykę, badacz personalizmu, Wojciech Słomski referuje ją następująco:

Słownik