Rolnictwo uprzemysłowione rozwija się wraz z postępem w zakresie technologii produkcji rolnej, prowadzącym do jej intensyfikacji – czyli ten typ rolnictwa charakteryzuje nieustanny postęp i rosnąca wydajność. Dotyczy ono głównie  wysokorozwiniętych krajów świata.

RzUuxmooSPcGm

Zdjęcie przedstawia kombajn koszący zboże. Z przodu kombajnu znajduje się element, tak zwany zespół tnący, który ścina zboże.

Przyczyny rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego możemy podzielić na: technologiczne, ekonomiczne i społeczne.

Do technologicznych zaliczamy głównie:

• możliwość stosowania najnowszych technologii produkcyjnych,

• wprowadzenie nowych, coraz bardziej odpornych na trudne warunki odmian roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych.

Przyczyny ekonomiczne to:

• większa efektywność i wydajność produkcji wynikające z wysokich plonówplonyplonów i zbiorówzbioryzbiorów,

• obniżenie jednostkowej ceny za wyprodukowany produkt, co powoduje, że łatwiej go sprzedać.

• zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą dzięki wysokiej mechanizacji.

Przyczyny społeczne są związane z rosnącym zapotrzebowaniem na żywność wynikającym ze wzrostu liczby ludności na świecie.

Pozytywne to m.in.:

• ograniczenie chorób roślin i zwierząt spowodowane chemizacją rolnictwa,

• szybszy przyrost masy zwierząt (dzięki stosowaniu substancji przyspieszających wzrost zwierząt np. hormonów),

• możliwość uprawy roślin nawet na słabych glebach dzięki stosowaniu nawozów sztucznych,

• wzrost efektywności produkcji poprzez stosowanie mechanizacji rolnictwa,

• rozwój przemysłu produkującego maszyny rolnicze (przemysł elektromaszynowy) i środki chemiczne dla rolnictwa (przemysł chemiczny),

• mechanizacja powodująca spadek zapotrzebowania na siłę roboczą w rolnictwie – jej nadwyżki można wykorzystać do rozwoju na wsi usług pozarolniczych (np. agroturystyka),

• ograniczenie problemu głodu i niedożywienia, poprzez wzrost wielkości zbiorów (np. w Indiach program „zielonej rewolucjizielona rewolucjazielonej rewolucji”),

• rozwój gospodarstw wielkoobszarowych, często wyspecjalizowanych, co przekłada się na wzrost efektywności produkcji,

• spadek cen produktów rolnych, co umożliwia ich zakup większej liczbie ludności,

• uregulowanie stosunków wodnych umożliwia zagospodarowanie rolnicze obszarów, które wcześniej nie nadawały się do wykorzystania rolniczego np. bagna, pustynie.

RwRSKuDwvk8mP

Ilustracja przedstawia relacje między elementami środowiska w gospodarstwie ekologicznym. Na ilustracji jest obora, w której po lewej i prawej stronie są następujące zwierzęta: krowa, na której stoi kogut, obok krowy stoi świnia. Na środku obory stoi pojemnik z paszą, nad nim jest kran. Po lewej stronie narysowano symbol apteczki oraz kamery - monitoring. Po prawej termometr i wentylator. Nad obrazkiem obory znajduje się chmura. Po lewej stronie budynku są dwie rośliny z liśćmi. Po prawej stronie w glebie zaznaczono brązowe kulki. Po lewej stronie dwie fale symbolizujące wodę, brązowe kulki oraz dwie krople - jedna jest czarna, druga niebieska. Obrazek opisano. Na niebie: zanieczyszczenie wprowadzane do środowiska wskutek przemysłowego chowu zwierząt - gazy cieplarniane (metan, dwutlenek węgla i inne), metale ciężkie i inne), metale ciężkie, związki azotu i fosforu, amoniak, antybiotyki. Przy chmurze: zanieczyszczenie powietrza - gazy cieplarniane i amoniak. Przy urządzeniach znajdujących się w oborze, czyli wentylacja, termometr, monitoring, wi-fi: możliwe do zastosowania rozwiązania techniczne służące zapewnieniu dobrostanu zwierząt hodowlanych i ograniczeniu uciążliwości dla środowiska związanych z przemysłowym chowem zwierząt. Opis przy roślinach: zanieczyszczenie roślin: metale ciężkie, antybiotyki. Opis gleby po prawej stronie: zanieczyszczenie gleb - metale ciężkie, związki fosforu, antybiotyki. Opis gleby po lewej stronie: zanieczyszczenie wód - związki azotu i fosforu, antybiotyki.

Negatywne skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego to m.in.:

• chemizacja rolnictwa prowadząca do zanieczyszczenia gleb i wód nawozami oraz innymi środkami (np. ochrony roślin) – to może powodować,  że jej skutkiem może być wymieranie organizmów wodnych, a także przyspieszenie  eutrofizacji jezior (jeziora szybciej zarastają),

• chemizacja rolnictwa powoduje, że ludzie spożywają w produktach rolnych szkodliwe związki chemiczne, hormony, antybiotyki i inne substancje– mające szkodliwy to wpływ na zdrowie ludzi,

• mechanizacja rolnictwa powoduje duże zużycie energii i paliwa, a przez to wzrost zanieczyszczenia powietrza; jej skutkiem jest także  ograniczenie zatrudnienia w rolnictwie, co z kolei skutkuje możliwym wzrostem bezrobocia na wsi,

• rozwój wielkoobszarowych, specjalistycznych gospodarstw prowadzący do wyjałowienia gleby (częste są tam uprawy monokulturowe), może prowadzić do częstszych pojawiania się chorób roślin i zwierząt i oraz do zmniejszenia bioróżnorodności ekosystemów uprawowych,

• spadek liczby małych gospodarstw prowadzący do zanikania tradycyjnego krajobrazu wiejskiego,

• jeżeli w jakiejś produkcji rolnej dominuje na rynku niewielka grupa dużych gospodarstw (następuje monopolizacja produkcji przez grupę dużych, wyspecjalizowanych gospodarstw) może to wywołać  wzrost cen,

• źle prowadzona melioracja (nadmierne osuszenie lub nawodnienie) prowadząca do wyjałowienia gleb na danym obszarze, wzrasta erozja gleb, zaburzenia warunków wodno‑powietrznych gleby, skutkujące obniżeniem i pogorszeniem jakości plonów.

RTe4AwZ0lLboG

Grafika przedstawia relacje pomiędzy elementami środowiska oraz rolnictwem uprzemysłowionym. W kółkach są obrazki - chmura ze słońcem i pagórkami - to klimat lokalny; trawa, korzenie i ziemia, nad nimi słońce - to gleby; roślina liściasta i słońce - rośliny uprawne; pasąca się krowa i słońce - zwierzęta hodowlane; trzy ludziki - mama, tata i dziecko - rolnicy i ich rodziny. Pomiędzy kółkami są liczne strzałki. Jedne zaznaczono liniami przerywanymi, inne ciągłymi. Linie przerywane to związki pośrednie. Występują na grafice pomiędzy zwierzętami hodowlanymi a glebami, roślinami uprawnymi a zwierzętami hodowlanymi, roślinami uprawnymi a klimatem lokalnym, rolnikami i ich rodzinami a klimatem lokalnym oraz glebami a klimatem lokalnym. Związki bezpośrednie występują pomiędzy: klimatem a wszystkimi elementami na grafice, zwierzętami hodowlanymi a roślinami uprawnymi i rolnikami i ich rodzinami, roślinami uprawnymi a rolnikami i ich rodzinami oraz glebami, pomiędzy glebami a roślinami upranymi i zwierzętami hodowlanymi. Rolnicy i ich rodziny mają relacje bezpośrednie pomiędzy glebami oraz roślinami uprawnymi.

Należy pamiętać, że rolnictwo uprzemysłowione jest często  intensywnie wspomagane przez państwo, np. w ramach UE. W krajach, gdzie występuje ten typ rolnictwa, zwykle obserwujemy znikomy  odsetek ludzi zatrudnionych w sektorze rolnictwa, oraz średnią lub dużą powierzchnię gospodarstw rolnych, co zwiększa rentowność produkcji. W ten sposób rolnictwo uprzemysłowione cechuje także wysoka towarowość co oznacza, że większość produkcji przeznaczona  jest na sprzedaż.

Rolnictwo ekologiczne opiera produkcję płodów rolnych na wykorzystaniu naturalnych, ekologicznych, nieszkodzących środowisku metod uprawy. W rolnictwie ekologicznym nie stosuje się chemicznych środków ochrony roślin i nawozów, a  także substancji przyspieszających wzrost zwierząt np. hormonów, zaś obieg materii organicznej i składników pokarmowych zamknięty jest w obrębie gospodarstwa. Największe powierzchnie upraw ekologicznych znajdują się w krajach bogatych – tam konsumenci mają większą świadomość zagrożeń wynikających ze spożywania plonów rolnictwa uprzemysłowionego, więcej też mogą zapłacić  za towary rolno‑spożywcze wytworzone metodami naturalnymi, ekologicznymi.  Produkty rolnictwa ekologicznego  muszą być droższe, ponieważ np. bez stosowania nawozów sztucznych uzyskuje się niższe plony, zaś bez środków ochrony roślin są one narażone na różne choroby i działanie szkodników. Na świecie wciąż rośnie liczba osób coraz bardziej świadomych zagrożeń wynikających ze spożywania plonów rolnictwa uprzemysłowionego.

RRpycpl1O3XcU

Zdjęcie przedstawia sałatę karbowaną rosnącą rzędami. Jest rząd zielonej sałaty, następnie czerwonej i znowu zielonej.

Przyczyny społeczne i środowiskowe:

• chęć spożywania zdrowej żywności, która nie wpływa negatywnie na zdrowie ludzi,

• świadomość  negatywnych skutków rolnictwa uprzemysłowionego, (wymienione wcześniej) – głównie dotyczące dotyczących zagrożeń środowiska

• Zanieczyszczenie wód i gleby środkami oraz  zmniejszenie bioróżnorodności

Przyczyny technologiczne i ekonomiczne:

• możliwość używania urządzeń zaawansowanych technologicznie, nie zagrażających środowisku,

• możliwości stosowania odnawialnych źródeł energii,

• można zaoszczędzić na nawozach sztucznych i chemicznych środkach ochrony roślin (jednak przyczyny ekonomiczne w najmniejszym stopniu wpływają na rozwój rolnictwa ekologicznego – produkty ekologiczne są droższe, jest ich mniej).

Pozytywne to np.:

• ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie chemizacji rolnictwa na rzecz stosowania naturalnych nawozów i środków ochrony roślin,

• brak negatywnego wpływu na czystość wód i gleb,

• wytwarzanie produktów wysokiej jakości, o dużych walorach odżywczych,

• utrzymanie naturalnego, wiejskiego krajobrazu, możliwość rozwoju agroturystyki w oparciu o naturalne produkty,

• mniejsze zapotrzebowanie na energię,

• rezygnacja z ciężkiego sprzętu rolniczego wpływającego negatywnie na glebę,

• dostosowanie pozostałych środków mechanizacji do warunków środowiska.

Negatywne skutki rozwoju rolnictwa ekologicznego to głównie:

• mniejsze plony i zbiory ,

• często produkty ekologiczne są mniejsze, wyglądają mniej efektownie wizualnie – nie dostrzegamy ich walorów smakowych i zdrowotnych,

• wyższe koszty produkcji przekładające się na wyższe ceny produktów rolnych,

• wzrost zagrożenia chorobami roślin i zwierząt, wzrost liczby szkodników – skutek rezygnacji z chemizacji rolnictwa,

• ograniczenie rozwoju przemysłu produkującego maszyny dla rolnictwa i środki chemiczne.

Reasumując rolnictwo ekologiczne jest zdrowsze dla ludności i często korzystniejsze dla środowiska. Większość chorób cywilizacyjnych, z którymi się dziś borykamy (np. alergie, nowotwory) jest m.in. skutkiem zwiększanej chemizacji rolnictwa uprzemysłowionego i stosowania w procesach produkcji artykułów spożywczych, różnych chemicznych „polepszaczy”.

Materiał do lekcji przygotowano z wykorzystaniem wybranych informacji m.in. z podręcznika Oblicza geografii 2, zakres rozszerzony, T. Rachwał, Nowa Era, Warszawa 2013.

Słownik