Przeczytaj
Główne rośliny bulwiaste i korzeniowe
Wśród roślin bulwiastych i korzeniowych można wskazać ziemniaki (uprawiane głównie w strefie umiarkowanej) oraz maniok (kasawę), bataty, pochrzyn (jam), taro i wiele innych (uprawiane głównie w strefie tropikalnej).
Ziemniaki
Ich owocami są małe, zielone jagody, które mogą służyć reprodukcji roślin. Jednak znacznie częściej funkcję tę pełnią bulwy powstające na końcu pędu podziemnego (stolonustolonu). Ziemniaki wywodzą się z Ameryki Południowej. Już 5000 lat p.n.e. na wyżynach w Boliwii i Peru dokonywano selekcji roślin wytwarzających mniej gorzkie bulwy. W związku z tym były to rośliny krótkiego dnia. W drugiej połowie XVI w. ziemniaki dotarły do Europy. Jednakże okres tuberyzacjituberyzacji przypadał tam na zimę i nie do końca zaadaptowały się do warunków Starego Kontynentu. Dopiero po Wielkim Głodzie Irlandzkim, w połowie XIX w. do USA sprowadzono z Panamy chilijskie odmiany ziemniaka długiego dnia. Stał on się praprzodkiem wielu odmian, nie tylko amerykańskich, ale także europejskich. Dalsze odmiany wyhodowano w Niemczech oraz USA. Ziemniak jest rośliną pastewną, spożywczą (produkcja: alkoholu, skrobi, mączki ziemniaczanej).
Z uwagi na pochodzenie ziemniaka jego odmiany rosnące w klimacie umiarkowanym najlepiej rosną wtedy, gdy temperatura powietrza w nocy wynosi około 15°C, a w dzień około 20°C. Na cieplejszych obszarach odnotowuje się o wiele niższe plony. Ograniczeniem w jego uprawie jest występowanie przymrozków, na które ziemniak jest bardzo wrażliwy. W temperaturze poniżej -4°C ginie. W okresie rozwoju bulw potrzebuje dużej ilości deszczu, a na następnym etapie preferuje suchą aurę. Nie wymaga dobrej gleby, lecz potrzebne jest znaczne nawożenie. W związku z powyższym ziemniaki uprawia się do 70°N i do 4400 m n.p.m. Głównymi rejonami jego uprawy są:
w Europie i Azji: Rosja (na północ od pasa stepów, Ukraina, Białoruś, Polska, Niemcy, Francja, Nizina Mandżurska i Nizina Północnochińska w Chinach oraz dolina Gangesu w Indiach,
w Ameryce Północnej: rejon megalopolis Wielkich Jezior, stan Oregon i Kalifornia,
w Ameryce Południowej: Argentyna, Kolumbia, Peru, Paragwaj, Brazylia,
w Afryce: Egipt, Algieria, Maroko, RPA, Malawi.
Maniok
Bulwy korzeniowe manioku są z zewnątrz brązowe, a wewnątrz białe lub żółtawe. Istnieją dwie teorie jego udomowienia. Według pierwszej z nich nastąpiło to na terenie dzisiejszej Brazylii, a według drugiej – na północy Ameryki Południowej i na Karaibach. Znaczenie gospodarcze zyskał dopiero w XIX i XX w., gdy metropolie kolonialne zarządziły uprawę tej rośliny w celu redukcji głodu na tym kontynencie. Obok funkcji żywieniowej maniok pełni także funkcję przemysłową (mąka, skrobia, alkohol, nasiona do produkcji oleju).
Roślina ta wymaga gorącego i wilgotnego klimatu. Najlepiej rośnie w temperaturze powietrza 25–29°C. Poniżej 10° rozwój rośliny zostaje zahamowany. Natomiast bulwy tworzą się dopiero w temperaturze 16°C. Wymagania termiczne wpływają także na wytyczenie pionowego zasięgu uprawy manioku (2000 m n.p.m.). Wymaga on nie tyle wysokich, co równomiernie rozmieszczonych opadów deszczu (optymalna roczna suma opadów wynosi 1000–1500 mm). Dobrze rośnie na glebach lekkich, dobrze napowietrzonych i o umiarkowanej ilości składników pokarmowych. Nie lubi gleb żwirowych, zasadowych i dobrze napowietrzonych. Głównymi rejonami uprawy manioku są tereny od 28°N do 28°S, w szczególności:
w Afryce: strefa okołorównikowa, m.in. Nigeria, Ghana, Demokratyczna Republika Konga, Angola, Tanzania i Mozambik,
w Azji: część południowo‑wschodnia kontynentu, m.in. Indonezja, Wietnam, Kambodża, Tajlandia, Indie i Bangladesz,
w Ameryce Południowej: Brazylia (Nizina Amazonki i wschodnie wybrzeże), Paragwaj, Peru i Kolumbia).
Bataty
Pochodzą prawdopodobnie z Ameryki Środkowej lub północno‑zachodniej części Ameryki Południowej. Starożytni na terenie dzisiejszego Peru i Meksyku dobrze znali tę roślinę i intensywnie ją uprawiali. Udomowiona została już około 3000 lat p.n.e. Do Starego Kontynentu dotarła wraz z Krzysztofem Kolumbem. Za sprawą hiszpańskich i portugalskich odkrywców bataty trafiły także do Afryki i Azji. W Indochinach uprawiane są na przemian z ryżem. Co ciekawe, w Nowej Zelandii i na wyspach Oceanii uprawiano je już w okresie przedkolumbijskim, co jest niemałą zagadką dla botaników. Batat jest rośliną żywieniową (tylko bulwy – po ugotowaniu).
Uprawia się je między 40°N a 40°S oraz do 2300 m n.p.m. Optymalna temperatura powietrza do ich rozwoju to 24°C. Całkowity zanik ich wzrostu następuje w temperaturze 10°C. Są to rośliny krótkiego dnia i małego nasłonecznienia. Najlepiej rozwijają się na obszarach o rocznej sumie opadów 750–1000 mm, z czego około połowa powinna przypadać na czas wegetacji. Lubią gleby piaszczysto‑gliniaste o pH 5,6–6,6. W Azji Południowo‑Wschodniej uprawia się je w zmianowaniu z ryżem.
Głównymi rejonami uprawy batatów są:
w Azji: dolina Jangcy w Chinach, Indonezja, Indie, Wietnam, Japonia,
w Afryce: Nigeria, Tanzania, Kenia, Uganda, Rwanda, Burundi,
w Ameryce: Brazylia, Antyle, południowa część USA.
Jam
.jpg){kind=link}
Jam (pochrzyn) jest to rodzaj pnączy, który mają bulwiaste kłącza. Roślina posiada ponad 600 gatunków, które rosną głównie na terenach tropikalnych. Jam najczęściej uprawiany jest w Afryce Zachodniej (głównie Ghana i Nigeria), Azji Południowo‑Wschodniej, Ameryce Południowej oraz na Karaibach. Bulwy jamu potrafią osiągnąć wagę do 50 kg, są o kształcie kulistym lub maczugowatym. Roślina ta uprawiana jest ze względu na jadalne bulwy oraz owoce; są odporne na przechowywanie. Bulwy jamu przed spożyciem muszą być ugotowane lub moczone w wodzie, aby pozbyć się toksyn.
Taro
Taro jest to roślina z rodziny obrazkowatych. Taro nazywane jest również kolokazją, kleśnicą, kleśńcem jadalnym, kleśnicą jadalną. Roślina rośnie na terenach podmokłych. Miejscem, z którego wywodzi się taro, jest Azja Połudnowo‑Wschodnia, następnie rozprzestrzeniła się na Wyspach Hawajskich i w Polinezji, obecnie uprawiana również w Ameryce Północnej i Południowej oraz w Afryce. W ciągu roku na świecie dostarcza ok. 9 mln t bulw, które wykorzystywane są w celach spożywczych (produkcja mąki, produkcja żywności dla niemowląt i osób chorych na celiakię), spożywa się także jej liście (kapusta karaibska); roślina wykorzystywana jest również w celach medycznych (maść na rany, owrzodzenia, zapalenie spojówek).
Produkcja roślin bulwiastych na świecie
Według danych FAO, światowe zbiory ziemniaków wynoszą obecnie ok. 388 mln t. Wartość ta od początku lat 60. XX w. wzrosła o ponad 40%. Zbiory pozostałych analizowanych roślin są mniejsze. Zbiory manioku na świecie wynoszą obecnie ok. 292 mln t, jednakże od początku lat 60. XX w. liczba ta wzrosła ponad trzykrotnie. Zjawisko to może wynikać z bardzo dużego wzrostu liczby ludności na obszarach, gdzie uprawia się tę roślinę. Z kolei światowe zbiory batatów w całym analizowanym okresie kształtowały się w granicach 100–150 mln t i obecnie wynoszą 113 mln t rocznie. Od początku lat 60. ubiegłego wieku można było zaobserwować stopniowe zmniejszanie się powierzchni upraw ziemniaka i batatów. W ostatnich latach spadek ten został zahamowany. Natomiast w przypadku manioku od początku analizowanego okresu można było zauważyć ponad 2,5‑krotny wzrost powierzchni upraw tej rośliny (według danych za 2017 rok wynosi ona ok. 26 mln ha). W związku z powyższym od początku lat 60. XX w. obserwuje się zwiększenie rocznych plonów omawianych roślin. Jednakże w przypadku batatów w XXI w. widoczna jest tendencja spadkowa. Obecnie plony ziemniaków, manioku i batatów wynoszą odpowiednio: 20, 11 i 12 t/ha.
Głównymi producentami ziemniaków są obecnie Chiny i Indie (odpowiednio: 25,5% oraz 12,5% światowej produkcji). Oprócz nich ważne miejsce zajmują także Rosja i Ukraina. Łącznie te cztery kraje wytwarzają ponad 50% globalnej produkcji tych roślin. Innymi producentami są głównie kraje europejskie i południowo‑wschodnio‑azjatyckie. Jeżeli chodzi o maniok, to głównymi producentami tej rośliny są kraje strefy międzyzwrotnikowej Afryki, Ameryki i Azji. Do najważniejszych producentów należą: Nigeria, Demokratyczna Republika Konga oraz Tajlandia. Biorąc natomiast pod uwagę bataty, to niemal ⅔ światowych zbiorów bulw tej rośliny przypada również na Chiny. Oprócz nich do czołówki producentów należy także kilka krajów afrykańskich: Malawi, Tanzania i Nigeria.
Słownik
łęt, łodyga, część nadziemna rośliny
proces tworzenia się bulw