Sentymentalna literatura

R16I7k8MaAPqu1

Obraz przedstawia kobiety i mężczyzn w parku. Większość z nich leży na trawie. Jedna para stoi, odwraca się i patrzy na leżących. Po prawej stronie pomnik nagiej kobiety. Po lewej stronie wysokie drzewa.

W 1768 roku ukazała się powieść Laurence’a Sterne’aSterneLaurence’a Sterne’aPodróż sentymentalna przez Francję i Włochy, od której wywodzi się nazwa jednego z głównych prądów literackich i artystycznych epoki oświecenia – sentymentalizmu. Pochodzący z Anglii pisarz wykreował w niej nowy typ bohatera literackiego, który podczas swojej wędrówki każde spotkanie z przypadkowo poznanymi ludźmi traktował jako pretekst do okazywania uczuć i snucia refleksji na temat miejsca człowieka na świecie. Wpływ na rozwój literatury sentymentalnej wywarł również Jean‑Jacques RousseauRousseauJean‑Jacques Rousseau, który w traktacie pedagogicznym Emil, czyli o wychowaniu podkreślił rolę natury w kształtowaniu osobowości człowieka. Twórczość tego pisarza i filozofa miała znaczenie dla wielu poetów sentymentalnych, również dla Franciszka Karpińskiego (1741‒1825). Uczucia, czułość, sumienie człowieka i jego bliski związek z naturą to przykłady tematów pojawiających się w utworach autora Laury i Filona.

Sentymentalne tematy

W 1782 roku ukazała się rozprawa Franciszka Karpińskiego O wymowie w prozie albo wierszu, którą można uznać za manifest nowego stylu sentymentalnego w literaturze polskiej. Poeta zwrócił w niej uwagę, że klasyczne reguły tworzenia poezji uniemożliwiają swobodne wyrażanie emocji. Nowa poezja sentymentalna, której twórcy z czasem wykreowali powtarzające się tematy i motywy, miała być zbudowana na trzech fundamentach: indywidualizmie rozwijającym się dzięki doświadczeniu oraz umiejętności wsłuchiwania się w głosy serca i natury. Franciszek Karpiński był również autorem wielu wierszy miłosnych adresowanych do Justyny, dlatego często określa się go jako „śpiewaka Justyny”.

Sentymentalne wyobrażenia

R7561AYuA4LV51

Obraz przedstawia krajobraz, na którym po lewej stronie znajduje się osoba na koniu pasąca krowy i barany. Na niewysokim wzniesieniu na trawie siedzi kobieta, leży przy niej mężczyzna.

– pisał Czesław Miłosz w Piosence pasterskiej (tom Ocalenie, 1945). W wierszu Miłosza wypowiada się osoba wrażliwa, obdarzona bogatą wyobraźnią, która odbiera świat zmysłami. Góry, rzeka, flet pastuszka, delikatne różowe kwiaty i bujnie rosnąca trawa składają się na zestaw motywów wykorzystywanych już wcześniej przez twórców literatury sentymentalnej. Poeta podkreśla jednak, że Takich ogrodów nie znajdziesz na świecie. Pisarze, którzy czerpali z konwencji sentymentalnej, odwoływali się do powtarzających się motywów i tematów. Byli twórcami poezji, która ma wyrażać ludzkie uniwersalne pragnienia ładu, harmonii, niewinności, ponadczasową tęsknotę za bliskością nieskażonej natury i autentycznością więzi międzyludzkich, mimo towarzyszących egzystencji człowieka niespełnień i zagrożeń (Teresa Kostkiewiczowa, Piosenka pasterska. Dziedzictwo sielanki w poezji polskiej XX wieku, „Prace Polonistyczne” 2016, z. LXXI, s. 28.).

Najpopularniejszym polskim poetą sentymentalnym był Franciszek Karpiński. W 1780 roku ukazał się zbiór jego dwudziestu wierszy zatytułowany SielankisielankaSielanki. Do dziś utwory takie jak Laura i Filon oraz Do Justyny. Tęskność na wiosnę uznaje się za klasykę polskiej poezji sielankowej.

Słownik