Przeczytaj
Pompejusz zwany Wielkim
Kariera Pompejusza nabrała tempa w czasie wojny domowej (84–82 r. p.n.e.), w której poparł on Sullę i sprawdził się jako zdolny dowódca. Dzięki temu miał dość niezależną pozycję w czasie rządów dyktatora, po jego śmierci zaś wymusił na senacie przyznanie sobie dowództwa w wojnie w Hiszpaniiwojnie w Hiszpanii. Po zwycięskim powrocie w 71 r. p.n.e. Pompejusz uzyskał urząd konsula, tym razem jednak wbrew woli senatu. Bezsilni rządzący zapłacili za swój upór, gdyż zdolny wódz sprzymierzył się z popularami i stał się, o ironio, ulubieńcem ludu. W 67 r. p.n.e. w związku z plagą piractwa we wschodnim basenie Morza Śródziemnego i na fali tej popularności nadano Pompejuszowi wyjątkowe uprawnienia. Otrzymał pełną kontrolę nad tym terenem i błyskawicznie uporał się z korsarzami. Nie poprzestał jednak na tym; pokonał króla Pontu, Mitrydatesa, uzależnił od Rzymu część państw hellenistycznych w Azji Mniejszej i podbił Syrię, która stała się wtedy rzymską prowincją. Granice imperium sięgnęły wówczas Eufratu, a sam Pompejusz zaczął być nazywany Wielkim.
Krassus. Rzymski Rockefeller
Marek Licyniusz Krassus pochodził z dobrej rodziny senatorskiej. Często też określa się go mianem „najbogatszego człowieka w Rzymie”. Swego ogromnego majątku dorobił się sam, zajmując się nie do końca legalnym w stolicy procederem pożyczania znacznych sum pieniędzy na procent. Ponadto założył pierwszą w dziejach miasta „straż pożarną”, która również przyniosła mu wielkie bogactwo. Działała w ten sposób, że gdy w Rzymie wybuchał pożar, Krassus i jego ludzie pojawiali się i odkupywali dany teren za bezcen, a dopiero potem przystępowali do gaszenia ognia. Krassus był więc finansowym potentatem, lecz pod względem wojskowym daleko mu było do osiągnięć Pompejusza, którego porównywano do samego Aleksandra Wielkiego. Nawet największy ze swoich sukcesów, stłumienie powstania Spartakusapowstania Spartakusa, Krassus musiał dzielić, gdyż dopiero po przybyciu Pompejusza buntownicy ulegli przeważającym siłom rzymskim. Między oboma politykami narastał duch rywalizacji.
Cezar. Od zera do triumwira
Ze wszystkich triumwirów to Cezar miał „najbardziej błękitną” krew. Ród Juliuszów należał do najstarszych w Rzymie i cieszył się wielkim szacunkiem. Jednak w I w. p.n.e. Juliusze nie posiadali już dużych wpływów politycznych, zwłaszcza że to właśnie ich w sposób szczególny, jako powinowatych Gajusza MariuszaGajusza Mariusza, dotknęły konfiskaty majątków za dyktatury Sulli. Rozpoczynając karierę polityczną młody Cezar dysponował więc niewielkimi środkami finansowymi. To jednak, czego nie miał w sakiewce, nadrabiał niezwykłym uporem, skłonnością do podejmowania ryzyka, ogromną charyzmą, a przede wszystkim cierpliwością. Przez wiele lat bowiem piastował urzędy, które nie przynosiły natychmiastowego uznania: był kwestoremkwestorem, edylem kurulnymedylem kurulnym, a także kuratoremkuratorem Via Appia czyli drogi z Rzymu do Kampanii na południu. Wszystko to w czasie, kiedy Pompejusz i Krassus odbywali triumfy i sprawowali konsulaty. Powoli jednak Cezarowi udało się uzbierać kapitał polityczny i wyrósł na jednego z najbardziej wpływowych polityków ludowych (popularów) w Rzymie. Ta popularność okazała się kluczowa przy budowaniu jego pozycji w ramach I triumwiratuI triumwiratu.
I triumwirat. Jak do tego doszło?
W 62 r. p.n.e., gdy Pompejusz wracał ze Wschodu, lud rzymski wiwatował na jego cześć, senat zaś drżał przed wizją kolejnej dyktatury. Obawy te okazały się przedwczesne, gdyż wódz rozpuścił swoje wojska zaraz po wylądowaniu w Italii. Pompejuszowi wydawało się, że sława wielkiego zdobywcy wystarczy do zapewnienia mu dominującej pozycji w Rzymie. Tu jednak mocno się przeliczył. Krassus wraz z resztą uspokojonego już senatu torpedowali wszelkie inicjatywy wielkiego zdobywcy. Nie tylko odmówiono nadania ziemi jego weteranom, lecz nie zaakceptowano nawet porządku ustanowionego przez Pompejusza na Wschodzie (stworzenie prowincji Syrii oraz systemu państw klienckich). Z pomocą przyszedł Cezar, który miał dość bliskie relacje z Krassusem i któremu udało się pogodzić obu polityków. W r. 60 p.n.e. ta trójka nieoficjalnie podzieliła między siebie wpływy w całym imperium: Cezar z ich pomocą uzyskał konsulat 59 r., w kolejnych latach Pompejusz otrzymał namiestnictwo w Hiszpanii, Krassus - w Syrii, Cezar zaś - w tzw. Galii Przedalpejskiej. Ponadto ten ostatni miał przeprowadzić przez senat ustawy, na których zależało pozostałym dwóm triumwirom (przede wszystkim chodziło tu o przytoczone wyżej postulaty Pompejusza). Bez wątpienia to Pompejusz i Krassus, popularny wódz oraz wielki bogacz, dominowali w tym układzie. Przynajmniej na początku. Cezarowi wystarczyło zaledwie 10 lat, by obu swoich partnerów politycznych przewyższyć pod każdym względem. Kluczem do osiągnięcia tego celu okazała się wojna, którą Cezar zaczął prowadzić w Galii niemal nazajutrz po otrzymaniu tam namiestnictwa.
Kampania galijska Cezara
Namiestnictwo Cezara nad Galią okazało się kluczem do umocnienia jego pozycji w samym Rzymie. Na przestrzeni pięciu lat (58–53 r. p.n.e.) stosunkowo niewielkim nakładem środków udało mu się podporządkować cały kraj: od Pirenejów po kanał La Manche i Ren. Jednak bezwzględna polityka prowadzona przez Rzymian na zdobytych terenach — zarówno wobec wrogów, jak i sojuszników — doprowadziła zimą 53/52 r. p.n.e. do wielkiego ogólnogalijskiego zrywu pod przywództwem Wercyngetoryksa, władcy plemienia Arwernów. Powstanie Galów nie tylko pokrzyżowało Cezarowi jego plany podboju Brytanii, lecz stanowiło również najpoważniejsze zagrożenie dla trwałości jego panowania nad całą Galią. Do decydującego starcia doszło w 52 r. p.n.e. pod Alezją, w której schronił się Wercyngetoryks oblegany przez Cezara. Zwycięstwo tego ostatniego — który, utrzymując oblężenie, pokonał równocześnie gigantyczną galijską armię idącą Wercyngetoryksowi na pomoc — zadecydowało o losach całego kraju. W 51 r. p.n.e. cała Galia znajdowała się w ręku Cezara. Tak znaczenie zwycięstwa galijskiego w rozwoju kariery Cezara opisywał grecki historyk Plutarch na przełomie I i II w. n.e.:
Cezar[Cezar], mając przed sobą od samego początku jasno wytknięty cel, odsunął się na bok niby atleta od swych przeciwników [politycznych] i tam, daleko w Galii, ćwiczył siebie i swoją armię w zapasach wojennych, a równocześnie wzbogacał sławę swych czynów, wznosząc się zwolna w swoich bohaterskich osiągnięciach do poziomów sławy samego Pompejusza.
Źródło: Cezar, [w:] Plutarch z Cheronei, Żywoty sławnych mężów, r. 28, tłum. M. Brożek, Wrocław 1976.
Najbogatszy człowiek w Rzymiepragnął osiągać sukcesy także jako dowódca prowadzący legiony do kolejnych zwycięstw. Plany te jednak spełzły na niczym. Po uzyskaniu namiestnictwa w Syrii sprowokował wojnę z silnym państwem Partów położonym na Wschodzie. W 53 r. p.n.e., pokonany w bitwie pod Karrami, trafił do niewoli. Według legendy Partowie, świadomi bogactwa rzymskiego dowódcy, wlali mu do gardła płynne złoto. Przedstawiony powyżej XVI-wieczny obraz flamandzkiego malarza Lancelota Blondeela ilustruje ten epizod. Śmierć Krassusa była początkiem końca triumwiratu i od tej pory konflikt między Cezarem a Pompejuszem był już nieuchronny. W jaki sposób malarz wyobrażał sobie i przedstawił ówczesnych ludzi?
Słownik
(od łac. cursus - kolejność, następstwo, przebieg oraz honor - godność, urząd), kolejność sprawowania urzędów w starożytnym Rzymie
urzędnik w starożytnym Rzymie, do którego zadań należało przede wszystkim dbanie o ogólny stan miasta: jego wygląd, aprowizację i urządzanie igrzysk
wódz i polityk rzymski żyjący w latach 157–86 p.n.e. należący do frakcji popularów. Zasłynął przeprowadzeniem reformy wojskowej, która m.in. wprowadzała zaciąg ochotników do armii rzymskiej
(od łac. quaestus - zysk, zarobek), urzędnik w starożytnym Rzymie, do którego zadań należało zarządzanie skarbem państwa, towarzyszenie konsulom w trakcie wypraw i zarządzanie kasą armii
urzędnik w starożytnym Rzymie, do którego zadań należało opiekowanie się stanem danego szlaku komunikacyjnego
wódz i polityk rzymski żyjący w latach 138–78 p.n.e, należał do stronnictwa optymatów; zasłynął z wprowadzenia w Rzymie brutalnej dyktatury, w czasie której śmierć poniosło wielu jego przeciwników politycznych – popularów
(od łac. optimus - najlepszy), stronnictwo polityczne w starożytnym Rzymie dążące do pozostawienia władzy w rękach senatu i arystokratycznej elity rzymskiej
(łac. tresviri - trzej mężowie), określenie nieformalnego porozumienia zawartego 60 r. p.n.e. przez Marka Krassusa, Pompejusza Wielkiego i Cezara, „by nic w republice nie działo się bez ich zgody”
(od łac. populus - lud), stronnictwo polityczne w starożytnym Rzymie, którego celem było przede wszystkim wzmocnienie uboższej części społeczeństwa rzymskiego m.in. poprzez nadanie ziemi publicznej oraz wprowadzenie sprzedaży taniego zboża dla obywateli
konflikt zbrojny między republiką rzymską a niewolnikami w latach 73–71 p.n.e.; powstanie objęło tereny całej Italii i zagroziło bezpośrednio Rzymowi
konflikt zbrojny między przeciwnikami ładu ustalonego przez Sullę (popularami) a władzami republiki reprezentowanymi przez Gnejusza Pompejusza; toczył się w latach 80–72 p.n.e. i zakończył ponownym podporządkowaniem prowincji hiszpańskich władzom rzymskim
Słowa kluczowe
Gajusz Juliusz Cezar, Gnejusz Pompejusz, Marek Licyniusz Krassus, triumwirat, starożytność, starożytny Rzym, kultura starożytnego Rzymu, społeczeństwo starożytnego Rzymu, antyk
Bibliografia
Beard M., SPQR. Historia starożytnego Rzymu, Poznań 2016.
Christ K., Historia Cesarstwa Rzymskiego. Od Augusta do Konstantyna, Poznań‑Gniezno 2016.
Walter G., Cezar, Warszawa 1983.
Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2008.
Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, tom 3, Wrocław 2004.
Chomicki G., Sprawski S., Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 1999.
Gajusz Juliusz Cezar, O wojnie domowej, Warszawa 2001.
Plutarch, Żywoty Sławnych Mężów, Kraków 1977.
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty cezarów, Wrocław 1987.