Epopeja narodowa

Narracja eposu powinna być utrzymana w jednolitym, patetycznym tonie, tymczasem w Panu Tadeuszu patos przeplata się z humorem. Główny bohater klasycznego eposu to pełen poświęcenia i odwagi heros, natomiast Tadeusz Soplica wydaje się postacią co najwyżej sympatyczną, ale zagubioną, dosyć bezwolną i dziecinną.

RkF1rzMJtLe3E

Obraz przedstawia wnętrze dużej sali. Trwa w niej zabawa. Są tu kobiety w długich, dziewiętnastowiecznych sukniach i mężczyźni w kontuszach szlacheckich, mundurach. Pośrodku sali stoi młoda para. Kobieta w długiej, białej sukni z trenem i mężczyzna w mundurze. Całują się. Reszta bawiących się przygląda się parze. Na drugim planie znajduje się grająca orkiestra.

Jednym z najważniejszych wyróżników eposu jest to, że przedstawia on społeczność (naród) w przełomowym momencie historycznym. Co prawda tłem wydarzeń opisanych w dziele Mickiewicza są wojny napoleońskie, nie one jednak stanowią treść utworu, lecz dosyć banalna kłótnia sąsiedzka, dwuznaczny romans głównego bohatera, a przede wszystkim tradycyjne obyczaje szlacheckie (uczty, polowanie, grzybobranie itd.), co sprowokowało Cypriana Norwida do sformułowania złośliwej uwagi: jedzą, piją, grzyby zbierają i czekają, aż Francuzi przyjdą zrobić im Ojczyznę. Badacze współcześni wskazali jednak w utworze na przełomowy moment narodzin świadomości narodowej, która dla romantycznego myślenia ma znaczenie zasadnicze. Do czasu pojawienia się w Soplicowie wojsk rosyjskich wszyscy bohaterowie myślą w kategoriach rodowych. Spór Horeszków z Soplicami i kulminacyjny zajazd na Sopliców, nie bez powodu nazwany ostatnim, są świadectwem takiego myślenia. Moment zwrotny stanowi bitwa, mimo że jej opis nosi wiele cech wywiedzionych z poematu heroikomicznegopoemat heroikomicznypoematu heroikomicznego. To przeciw wojskom Rykowa jednoczą się siły dotychczasowych wrogów. Mamy poza tym do czynienia z epopejąepopejaepopeją romantyczną, która zgodnie z estetyką epoki rozbija spójność rodzajową i gatunkową. W istocie dzieło Mickiewicza łączy cechy wielu gatunków. W dużych partiach jest to poemat opisowypoemat opisowypoemat opisowy, przechodzący miejscami w sielankęsielankasielankę, miejscami zaś nabierający znamion poematu heroikomicznego. Jego budowa ma charakter gawędygawędagawędy, z jej dygresyjnościądygresjadygresyjnością, swobodą narracyjną, mieszaniem powagi i humoru. W epizodzie spowiedzi Jacka Soplicy utwór przypomina romantyczną powieść poetyckąpowieść poetyckapowieść poetycką.

Według Kazimierza WykiKazimierzKazimierza Wyki

W fabule znaleźć można elementy historycznej powieści awanturniczejpowieść awanturniczapowieści awanturniczej (wątek sporu o zamek), sentymentalnego romansuromansromansu (miłości Tadeusza) czy powieści obyczajowejpowieść obyczajowapowieści obyczajowej. Niektórzy wręcz twierdzą, że jest to po prostu powieść napisana wierszem. Każda z tych kwalifikacji gatunkowych jest jednak cząstkowa i żadna nie obejmuje całości dzieła. Najbezpieczniej byłoby nazwać je po prostu poematem, lecz jest to termin zbyt ogólny. Pana Tadeusza określa się mianem epopei narodowej przede wszystkim w znaczeniu dzieła wyjątkowego, jedynego w swoim rodzaju, niepowtarzalnego w literaturze polskiej, a nawet nieznajdującego odpowiednika w innych literaturach. Mickiewicz wykorzystał rozmaite konwencje i tradycje, połączył je w organiczną całość i stworzył utwór, który stał się punktem odniesienia dla wszystkich późniejszych polskich czytelników oraz pisarzy. Po pierwsze, Pan Tadeusz służy jako wzór literackiego wykorzystania języka polskiego. Jego jasna i klarowna polszczyzna objawia swoje bogactwo i zdolność do oddawania nawet najbardziej subtelnych niuansów w opisie świata oraz w wyrażaniu emocji. Po drugie, w Panu Tadeuszu znalazły wyraz podstawowe narodowe przekonania i wyobrażenia – od codziennych obyczajów po zachowania heroiczneheroicznyheroiczne, od opisu postaci po pejzaż. Dzieło Mickiewicza może być postrzegane jako najpełniejszy zbiór polskich archetypówarchetyparchetypów narodowych.

Historia

R1bWv5AlgCj131

Obraz przedstawia starego, niemal łysego mężczyznę w szlacheckim kontuszu. Mężczyzna siedzi na ganku dworku, wsparty plecami o ścianę. Ma opuszczoną głowę i zamknięte oczy.

W Panu Tadeuszu znaczącym tłem wydarzeń jest historia – zarówno współczesna, związana z wojnami napoleońskimi (akcja poematu rozgrywa się jesienią 1811 i wiosną 1812 r.), jak i ta nieco bardziej odległa, ale wciąż obecna w świadomości bohaterów, bo szczególnie bolesna: czas rozbiorów i utraty niepodległości przez Polskę. Wydarzenia historyczne, takie jak przemarsz wojsk napoleońskich przez Litwę, ukazywane są za pośrednictwem opowieści bohaterów – Gerwazego i księdza Robaka – oraz poprzez rozbudowane opisy: koncertu Jankiela czy malowanych scen zdobiących serwis, z którego korzystano podczas finałowej uczty. Historia w dziele Mickiewicza jest traktowana jako tworzywo artystyczne, przemieniana w sztukę i mit. Widać to chociażby w wyborze momentu zakończenia akcji Pana Tadeusza – przypada on na wiosnę 1812 r., kiedy z Napoleonem łączono nadzieję na odrodzenie Polski, tak jakby historia zatrzymała się w tym punkcie i już zawsze miało brzmieć finałowe kochajmy się!. Tymczasem znający historię czytelnik wie, że kilka miesięcy później armia napoleońska w nieładzie uciekała z Rosji, a Polaków miały czekać lata tragedii, upokorzeń i rozpaczy. Pan Tadeusz został przecież napisany po upadku powstania listopadowego, na emigracji, w atmosferze beznadziei.

Słownik