Kwiatem nazywamy fragment pędu o ograniczonym wzroście służący do płciowego (generatywnego) rozmnażania się roślin nasiennych. W organie tym wykształcają się elementy płonne, niezwiązane bezpośrednio z rozmnażaniem (okrywa kwiatowa), oraz elementy wyspecjalizowane do rozmnażania: owocolistki z zalążkami (organy żeńskie) oraz pręciki z woreczkami pyłkowymi (organy męskie). U roślin okrytonasiennych owocolistki się zrastają, tworząc słupek. Kwiaty pełnią więc kluczową funkcję biologiczną dla przetrwania roślin.

Kwiatostany i kwiaty wytwarzane są przez rośliny:

• nagonasienne (nagozalążkowe) – u tych roślin okrywa kwiatowa (części płonne kwiatu) jest słabo rozwinięta, a czasem nie występuje; z kwiatostanówkwiatostankwiatostanów roślin nagonasiennych powstają szyszki;

• okrytonasienne (okrytozalążkowe) – u tych roślin zróżnicowana i często okazała okrywa kwiatowa tworzy okwiat chroniący pręciki i słupki; okwiat może być pojedynczy (prosty), jak np. u tulipana (Tulipa), lub podwójny (złożony), w którym możemy wyróżnić położone na zewnątrz zwykle zielone działki kielicha i położone wewnątrz intensywnie zabarwione płatki korony, jak np. u róży (Rosa).

RGW845u5FbdHB1

Na zdjęciu znajdują się kwiaty jednopłciowe rośliny dwupiennej – wierzby białej. Po lewej stronie widoczny jest kwiatostan męski w postaci odstającego prostopadle od gałęzi słupka w kolorze żółtym złożonego z wielu łuskowatych elementów, u podstawy którego widoczne są niewielkie listki. Kwiatostan żeński z kolei stanowi słupek w kolorze zielonym złożony z  drobnych elementów, który również odchodzi od gałęzi pod kątem prostym.

U roślin okrytonasiennych niektóre typy kwiatów w procesie ewolucji uległy redukcji. W ten sposób powstały kwiaty bezokwiatowe (nagie), np. u traw i wierzb.

Ze względu na płeć kwiaty dzielimy na obupłciowe – gdy występują u nich zarówno owocolistki, jak i pręciki – oraz jednopłciowe – które mają tylko owocolistki lub tylko pręciki. Niektóre gatunki wykształcają kwiaty żeńskie i męskie na jednej roślinie – jest to tzw. jednopienność. U innych oddzielnie występują osobniki mające tylko kwiaty męskie i osobniki mające tylko kwiaty żeńskie. Do rozmnażania tych gatunków niezbędne jest występowanie osobników męskich w pobliżu osobników żeńskich – jest to tzw. dwupienność.

Okwiat może być zróżnicowany na kielich i koronę albo niezróżnicowany. Gdy jest niezróżnicowany, poszczególne organy nazywamy działkami okwiatu lub zbiorczo – perigonium. Rozróżnienie między płatkami korony a działkami kielicha stosuje się tylko wtedy, kiedy okwiat tworzą dwa wyraźne, morfologicznie odmienne okółki: wewnętrzny płatków korony i zewnętrzny działek kielicha.

Symetria kwiatu może być promienista – gdy przez kwiat można poprowadzić wiele płaszczyzn symetrii – lub grzbietobrzuszna – gdy przez kwiat można poprowadzić tylko jedną płaszczyznę symetrii. Kwiaty asymetryczne występują bardzo rzadko.

RnbfRt8s8dW2X

Fotografia przedstawia kwiaty pierwiosnka omączonego. Kwiaty są przykładem symetrii promienistej – posiadają dziesięć półokrągłych, drobnych płatków skupionych wokół jednego punktu oraz żółty środek.

RD5UejCAEGJSe

Fotografia przedstawia grzbieciste kwiaty groszku błotnego. Motylkowate kwiaty zebrane są w grono, mają kolor niebiesko - fioletowy. W tle zielona trawa.

R1Lfh0JSilV4v

Zdjęcie przedstawia asymetryczne kwiaty paciorecznika indyjskiego. Widoczny jest jeden kwiatostan złożony z pojedynczych kwiatów, które są zebrane w kłosy. Mają kolor czerwony, poniżej łodygi znajdują się sercowate liście.

Słupki kwiatowe dzielą się na górne, pośrednie lub dolne – w zależności od położenia w stosunku do dna kwiatowego. Gdy słupek osadzony jest luźno na wypukłym dnie kwiatowym, a pozostałe elementy kwiatu osadzone są poniżej zalążni słupka, słupek nazywany jest słupkiem górnym, natomiast cały kwiat – kwiatem dolnym (np. u ziemniaka). Z kolei jeśli dno kwiatowe jest wklęsłe i obrasta zalążnię, a pozostałe elementy kwiatu są wyniesione ponad nią, jest to słupek dolny, natomiast kwiat – górny (np. u ogórka). W przypadku pośrednich form, np. gdy zalążnia osadzona jest na płaskim lub wklęsłym dnie kwiatowym, nie zrastając się z nim bokami, mamy do czynienia ze słupkiem pośrednim.

R18UgOeEpOKhu

Pierwsza ilustracja na schemacie przedstawia kwiat z słupkiem górnym. Zaczynając od dołu, na ilustracji znajdują się: pręciki, słupek, płatki korony, działki kielicha, oraz dno kwiatowe. Słupek w jajowatym kształcie umiejscowiony jest na dnie kwiatowym. Od słupka w górę odchodzi niewielki element w kształcie litery T. Na środkowej ilustracji widoczny jest schemat kwiatu z słupkiem pośrednim. Różni się od poprzedniego tym, że w połowie słupek wnika w dno kwiatowe, a linia w kształcie litery T jest dłuższa. Na ostatniej ilustracji widoczny jest słupek dolny, który w całości umiejscowiony jest w dnie kwiatowym; posiada również bardzo długi element w kształcie litery T.

Zalążek to żeński element rozmnażania się roślin nasiennych, wewnątrz którego rozwija się komórka jajowa. Po zapyleniu i zapłodnieniu zalążek ulega przekształceniu w nasiono. U roślin nagozalążkowych (nagonasiennych) zalążki są osadzone na zewnętrznej powierzchni łusek nasiennych, w szyszce (strobili). U roślin okrytozalążkowych (okrytonasiennych) zalążki występują w słupku na wewnętrznej powierzchni komory zalążni.

Rodzaje osadzenia zalążków

Rodzaje osadzenia zalążków

W zależności od rozmieszczenia w zalążni i liczby jej komór wyróżnia się następujące rodzaje osadzenia zalążków:

• kątowe – wyrastają na brzegach owocolistków w zalążni wielokomorowej;

• ścienne – rozwijają się na wewnętrznej ścianie zalążni;

• osiowe – znajdują się na kolumience wyrastającej z dna zalążni jednokomorowej, powstałej ze zrośnięcia dolnych (nasadowych) brzegów owocolistków.

R10fuRy8S2EXa

Schemat przedstawia położenie zalążków w zalążni. Pierwsza ilustracja z lewej strony przedstawia trójdzielny, zbliżony do krągłego schemat zalążni w kolorze zielonym z grubą, jaśniejszą ścianką. Widoczne jest tu położenie ścienne, owalne zalążki rozwijają się na wewnętrznej ścianie zalążni w grupach po cztery. Kątowe położenie zalążków w zalążni ukazane jest na środkowej ilustracji. Zalążki wyrastają na brzegach owocolistków w zalążni wielokomorowej – zalążnia podzielona jest na trzy części ściankami, a na obwodzie okręgu położonego w centralnej części znajdują się czarne zalążki. Na ilustracji z prawej strony schematu zilustrowanej jest położenie osiowe – zalążki znajdują się na kolumience wyrastającej z dna zalążni jednokomorowej, powstałej ze zrośnięcia dolnych (nasadowych) brzegów owocolistków.

Schemat budowy określonego kwiatu można przedstawić graficznie za pomocą narysu kwiatowego. Kwiat rysuje się w rzucie poprzecznym, odpowiednimi symbolami zaznaczając symetrię, a na poszczególnych okręgach wskazując takie elementy jak: działki kielicha, płatki korony, pręciki. Prawidłowy narys kwiatowy zawiera także schemat przekroju poprzecznego przez zalążnię, gdzie zaznaczone zostaje umiejscowienie zalążków, przegród i komór.

Do przedstawienia budowy kwiatu stosuje się również wzór kwiatowy, czyli zapis za pomocą umownych symboli, liter i cyfr. Więcej na ten temat możesz przeczytać w e‑materiale Jaki to kwiat?.

KwiatostankwiatostanKwiatostan to system rozgałęzień pędów zakończonych kwiatami, występujący u roślin nasiennych. U roślin nagonasiennych kwiatostanem są szyszki żeńskie oraz męskie.

Umiejscowienie kwiatostanów w szczytowych częściach pędu zwiększa szanse roślin na zapylenie – zarówno u nagonasiennych (w większości wiatropylnych), jak i okrytonasiennych. W przypadku roślin zapylanych przez zwierzęta kwiaty zebrane w kwiatostan są łatwiej dostępne i bardziej atrakcyjne dla zapylaczy niż kwiaty drobne i pojedyncze. Wykształcenie kwiatostanów przekłada się zatem na sukces reprodukcyjny roślin.

Kwiatostany u roślin okrytonasiennych dzieli się ze względu na sposób rozgałęziania pędów i osadzenie kwiatów. Wyróżniamy dwa główne typy kwiatostanów:

• groniastekwiatostan groniastygroniaste;

• wierzchotkowekwiatostan wierzchotkowywierzchotkowe.

Występują też kwiatostany pośrednie: część ich osi rozwija się według schematu grona, część zaś według wierzchotki. Kwiatostany te nazywane są m.in. podbaldachami, wiechami czy rozrzutkami.

Oś kwiatostanu, którą stanowi pęd kwiatostanu, może być pojedyncza, jak w przypadku kwiatostanów prostych, albo mogą występować osie boczne, jak u kwiatostanów złożonych.

Kwiatostany groniaste są monopodialne, czyli mają oś główną rozgałęziającą się jednoosiowo, z której wyrastają odgałęzienia boczne. We wszystkich kwiatostanach groniastych oś główna przewyższa osie boczne. Kwiaty rozwijają się od nasady w kierunku wierzchołka: najstarsze kwiaty znajdują się u podstawy albo w zewnętrznych częściach kwiatostanu, najmłodsze – na szczycie lub w środku rozgałęzień. Kwiatostany groniaste mogą być złożone albo proste.

Kwiatostany wierzchotkowate zostały opisane w sekcji „Grafika interaktywna”.

Słownik