Przeczytaj
Powstanie partii faszystowskiej
W 1919 r. w Mediolanie Benito Mussolini, dziennikarz i wcześniej socjalista, wyrzucony z partii za to, że poparł przystąpienie Włochów do wojny, założył organizację Fasci di Combattimento (Związki Kombatantów), skupiającą weteranówweteranów wojennych. W 1921 r. została ona przekształcona w Narodową Partię FaszystowskąFaszystowską. Jej członkami i sympatykami byli przede wszystkim oficerowie i żołnierze, którzy nie potrafili znaleźć sobie zajęcia w czasie pokoju i czuli się odrzuceni, pozostawieni bez wsparcia, a także przedstawiciele klasy średniej doprowadzeni przez wojnę do ruiny finansowej. To oni byli najbardziej zawiedzeni „kalekim pokojem” ustanowionym pod Paryżem. Włochy odniosły bowiem niewielkie korzyści terytorialne, a straciły ponad 600 tys. ludzi. Później do partii zaczęli wstępować ludzie niezadowoleni z sytuacji panującej we Włoszech i pragnący, aby życie codzienne wróciło do przedwojennej stabilizacji i czasów sprzed kryzysu gospodarczego.
Faszyści głosili chwytliwe, odwołujące się do narodowych ambicji hasła obrony ojczyzny i odrodzenia jej potęgi. Nie dążyli do wypracowania spójnej ideologii, ponieważ uważali się przede wszystkim za działaczy ruchu, a nie głosicieli doktryny. Dla wszystkich organizacji faszystowskich wspólne były jednak nacjonalizmnacjonalizm i militaryzmmilitaryzm, który przejawiał się nie tylko w organizowaniu partii na wzór wojskowy, lecz także w podkreślaniu wartości wojny dla rozwoju społeczeństw. Faszyści byli antydemokratyczni i antyliberalni, odrzucali wartości indywidualne, nazywając je egoizmem, oraz podkreślali nadrzędną wartość wspólnoty narodowej i państwowej.
W stronę państwa autorytarnego
Włochy po I wojnie światowej pogrążyły się w kryzysie. W 1919 r. przez kraj przeszła fala strajków, która objęła swym zasięgiem robotników fabrycznych i rolnych. Uczestnicy tych wystąpień odwoływali się do haseł socjalistycznychsocjalistycznych. Wydawało się, że Włochy są w przededniu rewolucji. W ciągu zaledwie trzech lat (1919–1922) aż dziewięciokrotnie zmieniał się skład rządu, społeczeństwo traciło więc zaufanie do rządzących. Obywatele odczuwali, że z jednej strony brakuje im polityków, którzy byliby w stanie zjednoczyć Włochów wokół jakiejś idei, a z drugiej – rosła obawa przed tym, że demokrację liberalną zastąpi bolszewizm. Do walki z socjalistami ruszyły bojówki faszystowskie, nazywane „czarnymi koszulami”. Policja nie umiała, a często nie chciała zapanować nad przemocą na ulicach. Faszyści nie tylko bili swoich przeciwników, zdarzały się także morderstwa.
W październiku 1922 r. Mussolini zorganizował faszystowski „marsz na Rzym” w celu przejęcia władzy i zaprowadzenia porządku w państwie. Marsz był mistyfikacją, ponieważ jeszcze przed dotarciem z Mediolanu do stolicy – nielicznych zresztą – bojówkarzy król Wiktor Emanuel III powierzył Mussoliniemu stanowisko premiera. Przywódcę faszystów władca uważał za mniej groźnego od socjalistów i liczył, że wykorzysta go do uśmierzenia radykalnych nastrojów w społeczeństwie. Mussolini utworzył rząd koalicyjny i uzyskał poparcie parlamentu, w którym do tej pory zasiadała tylko garstka faszystów.
Dyktatura faszystowska we Włoszech
W 1923 r. uchwalono nową ordynację wyborcząordynację wyborczą. Dwie trzecie miejsc w parlamencie przyznawała ona partii, która uzyska najlepszy wynik, jeśli tylko będzie to ponad 25 proc. głosów. Wybory przeprowadzono w roku następnym w atmosferze terroru i licznych nadużyć ze strony faszystów, którzy zdobyli większość parlamentarną.
Wyjaśnij, jakie znaczenie w reżimie faszystów włoskich miała organizacja młodzieżowa Balilla.
W czerwcu 1924 r. bojówkarze uprowadzili i zamordowali krytyka faszyzmufaszyzmu, socjalistę Giacoma Matteottiego. Opozycja nie potrafiła jednak wykorzystać powszechnego oburzenia, co ośmieliło Mussoliniego do przejęcia pełni władzy. W styczniu 1925 r. ogłosił on likwidację demokracji parlamentarnej i wprowadzenie dyktatury. Zakazano działalności wszystkich partii poza faszystowską. Związki zawodowe zastąpiono korporacjami, które grupowały pracowników i pracodawców z jednej branży. Dzieci i młodzież zrzeszono w faszystowskiej organizacji Balilla, mającej na celu ich wychowanie w duchu nowej ideologii. Zniesiono wolność prasy i wprowadzono ustawy oddające pełnię władzy partii rządzącej.
Mussolini nie podporządkował instytucji państwowych strukturom partyjnym. Rządził Włochami jako wódz (wł. duce) i premier rządu, w którym okresowo kierował bezpośrednio kilkoma ministerstwami. Organem doradczym dyktatora była Wielka Rada Faszystowska, pełniąca funkcję nieformalnego gabinetu ministrów. Włochy jednak pozostawały monarchią, a po zwycięstwie w wojnie o Abisynię w Afryce król Włoch został także cesarzem Etiopii. W ten sposób realizował swoje plany Duce, który chciał stworzenia imperium włoskiego. Faszyści zyskali także poparcie Kościoła katolickiego, z którym w 1929 r. zawarli kompromis i podpisali pakty laterańskie. Na ich mocy m.in. utworzono Państwo Watykańskie i przywrócono Stolicy Apostolskiej odrębność terytorialną.
Wyjaśnij, dlaczego faszystom zależało na przychylności papieża i władz kościelnych.
Słownik
(z wł. fascismo od fascio – wiązka, związek, łac. fasces – wiązki, rózgi liktorskie) ideologia powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, przeciwstawiająca się parlamentaryzmowi, głosząca kult państwa i solidaryzm społeczny (korporacjonizm); ruch faszystowski we Włoszech opierał się na kulcie wodza (wł. duce) Benita Mussoliniego
(z łac. militaris – żołnierski, wojenny, od miles, D. militis – żołnierz) ideologia i oparta na niej polityka zbrojeń i wojen zaborczych lub struktura władzy, w której wojsko wywiera decydujący wpływ na politykę państwa
(definicja na podstawie słownika PWN)
(z łac. veteranus od vetus, D. veteris – stary) żołnierz, który brał udział w działaniach wojennych poza granicami kraju
(z łac. natio – naród) ideologia polityczna uznająca naród za wartość najwyższą
(z łac. ordinatio – porządek, od ordinare – uporządkować) zbiór przepisów określających sposób organizacji i przeprowadzenia wyborów do danego organu przedstawicielskiego, a także m.in. wyłaniania zwycięzców ich oraz rozdzielania mandatów
(z łac. socialis – społeczny, societas – wspólnota) ideologia polityczna powstała w XIX w., jej celem było stworzenie społeczeństwa o równych szansach, w którym rynek nie decydowałby o podziale majątku, a własność prywatna zostałaby zastąpiona przez własność wspólną
Słowa kluczowe
organizacja Balilla, świat po I wojnie światowej, totalitaryzm, dwudziestolecie międzywojenne, marsz na Rzym
Bibliografia
J. Chapoutot, Wiek dyktatur. Faszyzm i reżimy autorytarne w Europie Zachodniej (1919–1945), tłum. A. Purchla, Warszawa 2012.
W. Kozub‑Ciembroniewicz, Doktryna i system władzy Włoch faszystowskich na tle porównawczym, Kraków 2016.
G. Hägg, Mussolini. Butny faszysta, tłum. W. Łygaś, Warszawa 2015.
G. Górski, Historia ustrojów państw, Toruń 2017.
Wielkie mowy historii, t. 3, Od Hitlera do Eisenhowera, wybór i oprac. T. Zawadzki, Warszawa 2006.
S. Sierpowski, Źródła do historii powszechnej okresu międzywojennego, t. 1, 1917–1926, Poznań 1989.
Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn polityczno‑prawnych, wybór i oprac. J. Justyński, Toruń 2006.
Wiek XX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 2001.