Przeczytaj
O autorze
Wacław Potocki urodził się około 1621 roku w Woli Łużańskicj pod Bieczem, w szlacheckiej rodzinie ariańskicj. Prowadził życie ziemiańskie, pełnił też funkcje urzędnicze: był podstarościm bieckim, sędzią grodzkim w Bieczu oraz podczaszym krakowskim.
Więcej o Wacławie Potockim można się dowiedzieć z lekcji Poeta, moralizator i filozof, czyli Wacław PotockiPoeta, moralizator i filozof, czyli Wacław Potocki
Transakcja wojny chocimskiej
W 1621 r. wojska pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza zwyciężyły pod Chocimiem. Historycy podkreślają, że obrona Chocimia była największą w dziejach dawnej Polski operacją obronną, największą wojną pozycyjną tamtych czasów w Europie. Po raz pierwszy na naszym kontynencie została pobita niezwyciężona dotąd potęga osmańska i zatrzymana ekspansja turecka na kraje chrześcijańskie. Rzeczpospolita ukazała swą potęgę i zadziwiła całą Europę. Zachowało się wiele relacji, utworów pisanych prozą, jak i wierszem, opiewających zwycięstwo chocimskie. Jednym z nich jest Wojna chocimska, epos Wacława Potockiego.
Poemat składa się z 10 części pisanych barwnym i plastycznym stylem, dwie pierwsze opowiadają o przygotowaniach wojennych, następne zaś w realistyczny sposób opisują każdy dzień przebiegu wojny, aż do jej zakończenia. Potocki rozpoczyna swój utwór inwokacją do Boga, prosząc o błogosławieństwo i pomoc w zwyciężeniu Turków.
Bardzo istotną rolę w utworze odgrywa mowa Jana Karola Chodkiewicza dowódcy połączonych wojsk polskich, litewskich i kozackich w czasie obrony Chocimia przed Turkami. Adresatem mowy jest polska szlachta. Pełna patriotycznego uniesienia oracjaoracja nawołuje żołnierzy do boju, motywuje do działania w obronie żon i córek, odwołuje się do honoru i rodowodu sarmackiegosarmackiego. W swoim przemówieniu Chodkiewicz nawiązuje również do pojęcia matki‑ojczyzny, starając się wzbudzić u słuchaczy chęć do poświęceń. W przemowie dominuje styl podniosły, czasami autor popada w charakterystyczną dla baroku przesadę, używając długich i zawiłych konstrukcji składniowych, metafor, omówień, rozbudowanych porównań czy epitetów.
„Sposób zawołanych hetmanów...” Mowa Chodkiewicza z IV księgi wojny chocimskiej Wacława Potockiego − konstrukcja, zaplecze inwencyjne, wymowa ideowaOracje należały do stałego uposażenia eposu w okresie żywotności tego gatunku. Wprowadzano je z reguły w zwrotnych momentach akcji. Często obok innych elementów fabuły i zabiegów formalnych służyły budowaniu stylu podniosłego lub ekspozycji uczuć przedstawianych postaci, najczęściej jednak uzupełniały bezpośrednią charakterystykę głównych bohaterów, daną w opisie czy porównaniu. W mowach bohaterowie ujawniali swój charakter, wiedzę i erudycję, a również wartości, którym podporządkowali swoje życie. (…)
(…) Odnajdujemy przemowy w eposach antycznych tak popularnych w dobie staropolskiej, jak Iliada, Eneida (…).
(…)
Bezpośrednio orację hetmana poprzedza opis krzątania się wodza około szyków wojska, opis zestrojony z zatrważającym obrazem nadciagających sił tureckich:
Tak i hetman w powagę cnego czoła rugi
Ubrawszy, skoro szyki objedzie raz drugi,
Skoro stwierdzi wątpliwych, serdecznym potuszy,
Na bliski kopiec cuglem bucefała ruszy,
Kiedy na kształt gradowej, pełnej gromu chmury
Zastępy się pogańskie walą ku nam z góry.
Rug tylko i szmer ludzi, jaki więc w nakrytem
Ukrop garcu sprawuje, gdy gęstym kopytem
Bita ziemia pod nami jęczy, jakby wzdychać
Żałośnie chciała, tak coś do nas było słychać.
A skoro wszytkie góry i równie po części,
Co ich stawało, ona szarańcza zagęści,
Skoro Osman, łakomy w swoim sercu miałkiem
Krwie naszej, chce nas żywo, chce nas połknąć całkiem.
(…)
Widok nadciągających sił wroga jest poważnym zagrożeniem dla morale wojska i baczny wódz reaguje w takim momencie natychmiast:
Obróci się Chodkiewicz czołem na swe szyki,
Gdzie widząc zgromadzone wszytkie pułkowniki
I rotmistrze, i wielką część z narodów obu
Żywej młodzi, starego trzyma się sposobu
Zawołanych hetmanów; zdjąwszy szyszak z głowy,
Krótkiej, lecz zwięzłej do nich zażyje przemowy.
Chodkiewicz doskonale wyczuwa nastroje panujące wśród oddanych pod jego dowództwo rycerzy i, by podbudować zagrożonego lękiem ducha walki, odwołuje się do własnej wiedzy i doświadczenia (...).Źródło: Roman Krzywy, „Sposób zawołanych hetmanów...” Mowa Chodkiewicza z IV księgi wojny chocimskiej Wacława Potockiego − konstrukcja, zaplecze inwencyjne, wymowa ideowa, „Roczniki humanistyczne” 2001, nr XLIX.
Słownik
szlachcic polski, zwłaszcza z XVII i XVIII w., hołdujący dawnym obyczajom i poglądom, poddający się wpływom ziemiańskich tradycji, stroju i gustu (silne wpływy orientalne), dworkowego krajobrazu, przejawiający poglądy na świat opartych na zachowawczych kryteriach
(łac. oratio od orare – mówić, rozprawiać) uroczyste, często długie przemówienie, wygłaszane z jakiejś okazji