Barbara Judkowiak Myślenie wierszem. O twórczości Daniela Naborowskiego

Dwie nieskończoności

Splot wielorakich czynników w XVII w., takich jak wstrząsy społeczne (...), ekspansja geograficzna, a przede wszystkim rozwój nauk matematyczno‑przyrodniczych (odkrycia Kopernika, Keplera, Bacona i Galileusza) zachwiały podstawami widzialnego, „oswojonego” świata, poszerzyły granice poznania ku niedosiężnym granicom makro- i mikrokosmosu. To, co zobaczono przez świeżo wynaleziony teleskop i mikroskop – paraliżowało. Ziemia się skurczyła, Kosmos poszerzył. Bóg się oddalił, nie objawiał się w chaosie świata. Człowiek musiał się odnaleźć w tym świecie i na nowo określić. Musiał stawiać sobie dramatyczne pytania egzystencjalne.

Wartość chwili a świadomość przemijania

Kiedy czas sakralny, odmierzany w średniowieczu obrzędami, został wzbogacony czasem historycznym, to naturalną konsekwencją stało się nasilenie odpowiedzialności za każdą, przemijającą chwilę.

R151k3iDaSRYv1

Obraz przedstawia martwą naturę. Są tu różne przedmioty nagromadzone na stoliku. W centralnej części znajduje się ludzka czaszka, która leży na pliku pogniecionych kartek. Pod czaszką leży również niebieska wstążka, a pod zębami czaszki leży złoty zegar. Nad czaszką wije się złoty drut. Po lewej leży czerwony materiał ze złotym wykończeniem. Po prawej widoczne są półotwarte karty księgi, ciemnozielone sukno, czerwona pieczęć oraz fragment skrzypiec. Na szczycie stoi złoty wazon. Dominuje półmrok, tło obrazu jest czarne.

Szczególnie dramatycznie odczuwali to ludzie baroku na skutek otwarcia się nieskończoności: idea vanitas vanitatum (marność nad marnościami), wyrażona przez biblijnego Koheleta, stała się w baroku znów bliska. Przemijanie i marność rzeczy ziemskich to stały motyw refleksyjnej poezji baroku. Harmonia sprzeczności (concordia discors). Jest barokową odpowiedzią filozoficzną i estetyczną na stan napięcia wywołanego przez wyżej naszkicowaną świadomość i przez odczucie natury własnej człowieka: cielesnej, ale i duchowej, „nie w pełni bydlęcej, i nie w pełni anielskiej” (Pascal). Taką propozycję samookreślenia wypracował m.in. Daniel Naborowski.

judkowiak Źródło: Barbara Judkowiak, Myślenie wierszem. O twórczości Daniela Naborowskiego, [w:] Glosariusz od starożytności do pozytywizmu, red. T. Patrzałek, Wrocław-Warszawa-Kraków 1992, s. 99–101.

Daniel Naborowski Krótkość żywota

Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Krótka rozprawa: jutro – coś dziś jest, nie będziesz,
A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz;
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt – żywot ludzki słynie.
Słońce więcej nie wschodzi to, które raz minie,
Kołem niehamowanym lotny czas uchodzi,
Z którego spadł niejeden, co na starość godzi.
Wtenczas, kiedy ty myślisz, jużeś był, nieboże;
Między śmiercią, rodzeniem byt nasz ledwie może
Nazwan być czwartą częścią mgnienia; wielom była Kolebka grobem, wielom matka ich mogiła.

nabor Źródło: Daniel Naborowski, Krótkość żywota.

Blaise Pascal Myśli (fragment)

Kiedy zważam krótkość mego życia, wchłoniętego w wieczność będącą przed nim i po nim, kiedy zważam małą przestrzeń, którą zajmuję, a nawet którą widzę, utopioną w nieskończonym ogromie przestrzeni, których nie znam i które mnie nie znają, przerażam się i dziwię, iż znajduję się raczej tu niż tam, nie ma bowiem racji, czemu raczej tu niż gdzie indziej, czemu raczej teraz niż wtedy... Kto mnie tu postawił? Na czyj rozkaz i z czyjej woli przeznaczono mi to miejsce i ten czas?...

pascal Źródło: Blaise Pascal, Myśli (fragment), tłum. T. Żeleński-Boy.