Przeczytaj
III (Nie ma tu nic szczególnego...)Nie ma tu nic szczególnego,
Żadnych tu dziwów świata:
Fundament z skalnych odłamów,
Z płazów świerkowych chata.Przed chatą mały ogródek,
A w nim – o ludzie zmęczeni! –
Czuwa nad naszym spoczynkiem
Rząd pewnych siebie jasieni.Rozłożył swoje korony –
O ludzie, nękani strachem! –
Nad zrębem naszego domu,
Nad domu naszego dachem...Nie ma tu nic szczególnego...
Droga się snuje pod płotem –
Skąd ona i dokąd wiedzie,
Prawie nie myślę o tem...Bo na cóż taka świadomość,
O ludzie, zbytnio ciekawi!? –
Poranek zeszedł nad drogą,
Droga się w blaskach pławi!Ach! dokąd wy tak spieszycie,
O ludzie, tęsknotą gnani?
Tu las jest, tu potok szumi,
Wyzwolon z głaźnej otchłani...Nie ma tu nic szczególnego...
Dzwon się odezwał z wieży,
W czerwcowych omżach południa
Łąka rozkwitła leży.Pozbywa się moje serce –
O ludzie, żyjący nadzieją! –
Wszelakiej skazy, gdy widzę,
Jak trawy śmiać się umieją.Gdy stojąc w progach tej chaty –
O ludzie, żądni bogactwa! –
Wyciągam ręce i zgarniam
Skarby bożego władztwa...Nie ma tu nic szczególnego...
Bo jakiż cud tu być może,
Gdzie w wieczór na górskich szczytach
Żagwią się ognie boże?Zagasły!... Że zgasły tak prędko –
O ludzie, żywota chciwi! –
l że zagasnąć musiały,
Nikt tu się temu nie dziwi.Z głębin tych mroków błękitnych –
Walczący z chwiejnością ludzie! –
Przypływa ku mnie dziś pewność
O cudzie i o nie‑cudzie...Nie ma tu nic szczególnego,
Żadnych tu dziwów świata:
Fundament z skalnych odłamów,
Z płazów świerkowych chata.
Analiza i interpretacja utworu - informacje wstępne
Analiza i interpretacja utworu - informacje wstępne
Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego należy pamiętać, że pod pojęciem tym kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:
Czemu służy taka a nie inna budowa wiersza?
Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?
Jak wyglądają relacje między nimi?
W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.
Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekściekontekście, który jest sugerowany w samym tekście.
Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?Jak interpretować utwory poetyckie?
Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego
Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywówmotywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:
kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,
kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,
kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,
kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,
kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,
kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.
Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacjieksplikacji”, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.
Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniecOprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.
Analiza i interpretacja utworu - informacje wstępne
Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego należy pamiętać, że pod pojęciem tym kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:
Czemu służy taka a nie inna budowa wiersza?
Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?
Jak wyglądają relacje między nimi?
W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.
Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekściekontekście, który jest sugerowany w samym tekście.
Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?Jak interpretować utwory poetyckie?
Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego
Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywówmotywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:
kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,
kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,
kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,
kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; tutaj też można poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,
kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają do rodzajów, gatunków, odmian gatunkowych i typów literackich,
kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.
Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacjieksplikacji”, czyli szczegółowego przyjrzenia się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbioru, poszukiwań jak najszerszych kontekstów dzieła.
Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniecOprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.
Konteksty interpretacyjne wiersza Nie ma tu nic szczególnego...
Kontekst biograficzny
Omawiany wiesz pochodzi z tomu Księga ubogich. Zbiór ten powstawał w Poroninie w okresie od czerwca 1914 do czerwca 1915 roku. Był to szczęśliwy okres w życiu Kasprowicza, do czego przyczyniło się trzecie (tym razem udane) małżeństwo z Rosjanką Marią Bunin. Żona rozumiała i wspierała go w twórczej pracy. Kasprowicz poświęcił jej piękny wiersz XII z Księgi ubogich, rozpoczynający się od słów: Umiłowanie ty moje!/ Kształty nieomal dziecięce...
.
O służebnico w mym domuO służebnico w mym domu —
Służebni jesteśmy oboje,
Wartujem u bram wieczności,
Na losy czekając swoje.Niedawnośmy się poznali,
Niedawno jesteśmy razem,
A zda się, żeśmy od wieków
Bożym złączeni rozkazem.
Kontekst historycznoliteracki
Księga ubogich została wydana w 1916 roku. Na tom składają się 42 utwory (lub 43, jeśli doliczyć Pod słońcem, pod nieba błękitem). Tytuł Księga ubogich nawiązuje do średniowiecznych obrazkowych drzeworytniczych popularyzacji motywów fabularnych Pisma Świętego, zwanych Biblia pauperum. Zbiór Kasprowicza był wysoko oceniany przez historyków literatury:
Posłowie XVI tomuKsięga ubogich jest jedynym klasycznym dziełem Kasprowicza: oczywiście nie w znaczeniu akademickim tego słowa, lecz w jego istocie. Klasyczna jest jej jasność i prostota, doskonałość kompozycyjna – nie tylko całości, lecz i każdego poszczególnego utworu. Księga ubogich nie jest zbiorem – jest jednym dziełem, a dzieło to skupia wszystkie promienie wielkiej indywidualności Kasprowicza.
Kontekst teoretycznoliteracki – Księga ubogich jako manifest tonizmutonizmu
Pogranicze sylabotonizmu i tonizmuJakkolwiek swoisty tonizmtonizm Kasprowicza skrystalizował się na długo przed Księgą ubogich, a po niej był w dalszym ciągu przez poetę uprawiany, to przecież Księga stanowi najlepszy i najbogatszy materiał do przeanalizowania i wystudiowania tej formy naszego wiersza [...].
Księga ubogich stała się manifestem tonizmutonizmu. [...] Stanowiła osobne dzieło, a rozmiary jej były takie, że przy swojej wysokiej wartości artystycznej nie mogła przejść niepostrzeżenie. W świecie poezji była zjawiskiem, które musiano zauważyć: tak co do treści, jak i co do formy. [...] w Księdze ubogich j e s t e m nowego polskiego rytmu zabrzmiało tak, że usłyszał je nasz cały tworzący świat poetycki. – I dlatego od Księgi ubogich zaczął się złoty wiek poezji tonicznej w Polsce. Księga ubogich jest manifestem tonizmutonizmu.
Kontekst filozoficzny i religijny
Historyk literatury Julian Krzyżanowski uznał Księgę ubogich za:
Jan Kasprowicz – poeta myśli[...] drugi szczytowy moment [...] liryki [Kasprowicza], względnie nawet za szczyt jej najwyższy, górujący również nad hymnami.
Zdaniem Krzyżanowskiego taki pogląd taki, motywowany jest:
Jan Kasprowicz – poeta myśliwyższością prostoty nad przepychem, optymizmu nad pesymizmem, harmonii nad układem dysonansów, polega na niezrozumieniu istoty hymnów, na niedostrzeganiu, że wyraziło się w nich nie tylko poszukiwanie, ale i znalezienie, podczas gdy Księga ubogich stanęła tylko na biegunie końcowym, by znalezione zdobycze utrwalić. Gdy hymny były pieśnią o bolesnej wędrówce i przezwyciężaniu przeszkód, Księga ubogich stała się pieśnią o spokojnym porcie; gdy tamte były wyrazem spóźnionej młodzieńczej walki i buntu, tu wypowiedziała się pogodna rezygnacja przedwczesnej starości człowieka nadmiernie znużonego przebytymi szlakami, które wiodły ponad przepaście. Z tym wszystkim jest ona nawiązaniem do Salve Regina, do koncepcji „biednego człowieka”, jego bowiem braciom liryk poświęcił swą „biblia pauperum”, która „zrodzona pod znakiem słońca” miała być „wieścią radosną”, a więc ewangelią, i charakter ten utrzymała, jakkolwiek wydarzenia dziejowe pozostawiły w niej swój bolesny osad chwili tragicznej. Cykl czterdziestu trzech liryków, ofiarowanych „ludziom ubogim” przez „człowieka ubogiego”, wypełniła treść ilościowo uboga, jakościowo niezwykle bogata. Wrażenia z ukochanych Tatr, ujrzanych jako właściwa ojczyzna ducha, franciszkańskie obcowanie z drzewami i kwiatami, pogodne zacisze życia domowego, szczęście wywołane przez wyjście z okresu burz, poza obręb „serdecznych zwad z Bogiem”, słowem religijna afirmacja życia codziennego, w którego najpospolitszych przejawach oko poety dostrzec potrafiło przebłyski wieczności, stworzyły zdumiewająco jasną, pogodną atmosferę Księgi ubogich [...].
Młoda PolskaTermin: młodopolski franciszkanizm oznacza zespół cech, jaki reprezentuje Leopold Staff we Wstępie do swojego przekładu Kwiatków św. Franciszka z Asyżu (1910). Ów Wstęp, inspirowany przez znaną wówczas książkę Paula Sabatier (1898), podkreśla, m.in. – bardzo typowe dla Młodej Polski – sprzeciw wobec instytucjonalizacji [...], poczucie wolności, emocjonalizm. Ale przede wszystkim czyni Staff św. Franciszka sprzymierzeńcem w walce o po‑dekadenckie odrodzenie: ‘Dusza ludzka stworzona jest dla słońca, wiosny i wesela’ [...] św. Franciszek jest przede wszystkim kochającym życie ascetą, głosicielem radości, harmonii i miłości. W tej interpretacji zaprzeczone zostały dwa elementy współtworzące młodopolski tragizm: zło i śmierć. „Zło, które wybaczone być może, przestaje być złem”. Dla tego „kto nierozerwalnym węzłem miłości zjednoczył się ze światem i bytem, śmierć nie istnieje”, i dalej: „Tonacja franciszkańska [...] najbardziej charakterystyczna jest dla Księgi ubogich (1916)”. Franciszkańska pokora została zastąpiła teraz buntowniczy gest Hymnów. Nie do końca zresztą; epizod buntu przywoływany bywa z dumą, jako przeciwieństwo czołgania się do Kanossy. Sympatia autora nadal jest po stronie ludzkiej nędzy, po stronie „maluczkich i przeubogich” przeciw „wielkim i sytym tej ziemi”. Przede wszystkim panuje jednak w tym zbiorku uspokojenie, radość płynąca z oglądania przyrody, pogodna zgoda na konieczność cierpienia i śmierci, pewność istnienia „wieczność, Co śmierć na życie przetwarza”.
Słownik
(łac. aspectus — spojrzenie, wygląd) punkt widzenia, z którego się coś rozpatruje; kategoria gramatyczna czasownika wyrażająca jego niedokonaność lub dokonaność
(łac. explicatio – tłumaczenie, wyjaśnienie) – wyjaśnienie treści; w przypadku dzieła literackiego to pogłębiona analiza i interpretacja tekstu, szczegółowy rozbiór tekstu
(fr. contexte < łac. contextus – związek, przebieg) zespół odniesień niezbędnych do zrozumienia utworu literackiego, dzieła naukowego itp.
idea, wątek lub postać utrwalone w kulturze, powtarzające się w utworach literackich różnych epok; też: najmniejszy niepodzielny element rzeczywistości przedstawionej w utworze
kierunek klasycystyczny w poezji francuskiej drugiej połowy XIX w., którego czołowym twórcą był Charles Leconte de Lisle. Nurt ten, powstały w opozycji do romantycznego kultu „czucia” oraz indywidualizmu, postulował obiektywizm i erudycyjną opisowość w liryce; jego cechą charakterystyczną był klarowny styl, dążenie do doskonałości formalnej oraz rozbudowane zaplecze filozoficzne
typ wiersza, którego podstawą metryczną jest tok równoakcentowy, realizowany w wersach o różnej rozpiętości sylabicznej i budowie rytmicznej