Przeczytaj
Struktura to układ różnych elementów, które pozostają ze sobą w określonych relacjach. Tak patrzymy również na strukturę społeczną. Układ elementów ma tu charakter hierarchiczny, a powiązane są one funkcjonalnie. StratyfikacjaStratyfikacja, czyli uwarstwienie, także ma charakter hierarchiczny, ale uwzględnia też wartościowanie: miejsce elementu określane jest przez jego znaczenie. W społeczeństwie wyraża to prestiż oraz inne wartości (np. dochody).
Podstawowe pojęcia opisujące jednostkę w grupie społecznej
Struktura i system stratyfikacyjny pozwalają skonstruować socjologiczny model społeczeństwa. Jednak składa się ono przecież z jednostek. Aby je dostrzec w abstrakcyjnym modelu strukturalno‑stratyfikacyjnym, musimy opisać sposób, w jaki są w nim umiejscowione. Pojęciem kluczowym jest tu rola społeczna.
Określenia „status”, „pozycja” i „prestiż” stosowane są w socjologii zarówno do opisu miejsca jednostki w strukturze grupy, jak i pewnych kategorii społecznych w strukturzestrukturze uwarstwienia społeczeństwa globalnego (np. status społeczny lekarzy, pozycja społeczna i zawodowa nauczycieli w systemie oświaty itd.).
Treści roli
Każda z ról odgrywanych w społeczeństwie przez jednostkę składa się z treści (cech) podstawowych i dodatkowych. Inaczej wyglądają one w grupach formalnychgrupach formalnych, a inaczej w nieformalnychnieformalnych.
-
Treści (cechy) podstawowe w grupie formalnej to np. zaangażowanie w realizację obowiązków studenckich, przejawiające się między innymi obecnością na zajęciach.
-
Treści (cechy) dodatkowe w grupie formalnej to np. stosowanie się do reguł dress code'u w trakcie konferencji i innych oficjalnych spotkań.
-
Treści (cechy) podstawowe w grupie nieformalnej to np. koleżeństwo, zakładające przede wszystkim lojalność i uczciwość w relacjach.
-
Treści (cechy) dodatkowe w grupie nieformalnej to np. zaangażowanie w relację, objawiające się między innymi ilością czasu, jaką poświęcamy na jej podtrzymywanie.
Zestawy ról i mechanizm uzgadniania roli
W socjologii mówi się, że społeczeństwo (jego członkowie), definiując rolę, ma określone oczekiwania w stosunku do jednostki, która zajmuje daną pozycję w grupie. Oczekuje mianowicie, że jednostka będzie się zachowywała zgodnie z wartościami, normami i wzorami zachowań przypisanymi do jej roli.
Pomyśl o jakimkolwiek nauczycielu. Kim jest społeczeństwo, które ma wobec niego oczekiwania? Czy to ty? Dyrektor szkoły? Rodzice? Kurator? Inni nauczyciele? Jeśli to wszyscy wymienieni, to czy owe oczekiwania mogą być jednorodne?
Rola społeczna jest definiowana przez wielu członków społeczeństwa wchodzących w relacje z daną osobą (aktorem). Każdy z uczestników relacji definiuje jakieś oczekiwania dotyczące treści i sposobu pełnienia określonej roli. Mówimy zatem nie o pojedynczej roli, ale o zestawie ról społecznych związanych z jednym statusem (na przykład nauczyciela). Zestaw ról jest wewnętrzny i zarazem zewnętrzny w stosunku do grupy. Uczestnicy interakcji (podmioty relacji) definiujący oczekiwania związane z rolą mogą bowiem należeć do innych grup, zajmować różne pozycje i być związani odmiennymi zestawami ról wynikającymi z zajmowanych pozycji. Oczekiwania wobec jednostki nie muszą zatem być spójne. Pełnienie zestawu ról zależy od wielu czynników, między innymi od cech podmiotu, któremu nadawana jest rola, charakterystyki, właściwości grupy, do której należy, oraz charakterystyk podmiotów uczestniczących w definiowaniu zestawów ról. Szerokie spektrum oczekiwań ze strony uczestników interakcji definiujących zestawy ról sprawia, że podmiot nie jest w stanie spełnić ich wszystkich. Dlatego grupa musi wybrać jeden z mechanizmów uzgadniania roli, aby likwidować napięcia w zestawie ról.
Zróżnicowane zaangażowanie partnerów
Aktor może się koncentrować na aspektach roli definiowanych przez partnerów najbardziej zaangażowanych.
Zróżnicowany zakres władzy partnerów nad aktorem
Aktor może np. wykorzystać koalicję partnerów posiadających mniejszy zakres władzy do obrony swojej wizji roli.
Ochrona przed obserwacją
Oznacza wyłączenie pewnego zakresu roli spod możliwości obserwacji przez niektórych partnerów.
Wygrywanie konfliktu oczekiwań przez aktora
Jeśli partnerom uświadomi się sprzeczność ich oczekiwań, wówczas będą musieli je jakoś uzgodnić w drodze negocjacji lub walki o władzę.
Współdziałanie w obrębie podobnych statusów
Oznacza poparcie ze strony ludzi mających podobne statusy i podobne trudności w obliczu niespójnego wewnętrznie zestawu ról. W tym celu tworzone są struktury organizacyjne mające chronić i usuwać potencjalne konflikty, np. związki zawodowe, stowarzyszenia branżowe, kodeksy zawodowe itp.
Ograniczenie zestawu roli lub rozpad układu zależności w rolach
W sytuacji skrajnej oznacza rezygnację przez aktora z udziału niektórych partnerów, bez uszczerbku dla odgrywanej roli.
Role złożone i zjawisko konfliktu ról
Odgrywanie zestawu ról należy odróżnić od wielości zestawów ról wynikających z posiadanych statusów społecznych (czyli tak zwanych ról złożonych albo zestawu statusów), co wynika z równoczesnego uczestnictwa w różnych grupach społecznych.
Pomyśl o jednostce, która pełni równocześnie rolę matki, nauczycielki, przyjaciółki, sąsiadki, członkini organizacji zawodowej i stowarzyszenia.
W każdej z tych grup jednostka zajmuje jakąś pozycję społeczną, ma określony status członka grupy i odgrywa związaną z nim z rolę społeczną. Pomiędzy tak rozumianymi zestawami ról może dochodzić do konfliktów przy próbie alokacjialokacji zasobów.
Konflikt przy próbie alokacji zasobów może dotyczyć na przykład czasu poświęcanego na poszczególne działania wynikające z wymagań danych zestawów ról: obowiązki rodzinne kontra obowiązki związane z rolą zawodową lub uczestnictwem w innych wymiarach życia publicznego.
Te konflikty wynikają najczęściej z wyborów dokonywanych przez jednostkę, dotyczących: planowania zasobów (czasu, sił i środków) lub zarządzania rolami (wchodzenie i rezygnacja). Jednostka może stosować wiele mechanizmów, aby obniżyć napięcie w strukturze pełnionych ról (inaczej: ról złożonych, zestawu statusów) lub uniknąć konfliktu ról.
Delegowanie zadań
Przekazywanie części zadań związanych z rolą innym osobom. Instrument ten można stosować, wykorzystując relacje podległości (np. profesor – asystent) lub partnerskie porozumienie (np. małżeństwo), a także uruchamiając dodatkowe zasoby (np. zlecanie prac domowych wynajętej gospodyni).
Zamknięcie relacji
Ograniczenie lub zerwanie kontaktów z osobami nakładającymi na nas zbyt wiele obowiązków w ramach odgrywanej roli.
Manipulacja zestawami ról
Można próbować manipulować cechami roli, tak by marginalne cechy zostały uznane przez partnerów za cechy niezbędne lub nawet podstawowe. Taka manipulacja daje aktorowi pewne odciążenie przy realizacji podstawowych cech roli. Jednym ze sposobów manipulacji jest też rozszerzenie zakresu ról (czasami jedynie werbalne) jako usprawiedliwienie dla niezbyt dobrego wypełniania ról. Nadmiar obowiązków skutecznie bowiem utrudnia rzetelne wywiązywanie się z nich.
Tworzenie barier interakcyjnych
Ograniczanie zakresu realizacji zadań w obrębie danej roli – aż do postaci skrajnej tego mechanizmu, czyli rezygnacji z roli.
Słownik
rozmieszczenie; dotyczy zasobów, głównie w gospodarce, ale nie tylko; rozmieszczenie zasobów polega na przypisaniu ich do instrumentów użycia
element savoir‑vivre'u, który określa sposób dopasowania ubioru do miejsca i sytuacji; dotyczy zarówno życia prywatnego, jak i zawodowego
grupa społeczna, w której więź między członkami oraz sankcje kontroli społecznej określone są przepisami; ma ściśle określoną strukturę wewnętrzną i działa na podstawie przepisów prawa
grupa społeczna o spontanicznym sposobie zorganizowania, funkcjonująca dzięki interakcjom podtrzymywanym przez członków; jest to grupa o nieformalnym (np. koleżeńskim) systemie kontroli społecznej
grupa jednostek o tożsamości zbiorowej, której towarzyszą kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie, częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz; inaczej: zbiorowość ludzi (co najmniej trzy osoby), między którymi występuje więź, a powiązane w obrębie grupy role służą realizacji wspólnych celów
mechanizm i zarazem proces przyjmowania ze środowiska społecznego i uznawania za własne poglądów, norm, wartości, wzorów zachowań, postaw w stosunku do świata, rzeczy i ludzi
właściwa danej osobie, zorganizowana struktura motywacji, właściwości, cech, postaw i kompetencji działania, będącą biograficznym wynikiem radzenia sobie jednostki z wymogami środowiska i własnego organizmu
(z łac. socialis – społeczny, towarzyski); uspołecznienie, proces nabywania przez podmiot umiejętności (a przede wszystkim przyswajania systemu wartości, norm i wzorów zachowań akceptowanych i podtrzymywanych przez zbiorowość lub społeczeństwo); proces, w którym jednostka ze swoimi specyficznymi biologicznymi i psychicznymi dyspozycjami staje się dojrzała społecznie; w wyniku tego zostaje wyposażona w dynamicznie podtrzymywane w okresie całego życia zdolności i umiejętności skutecznego działania w obrębie całego społeczeństwa (jak i w poszczególnych jego elementach); jednocześnie jest to proces powstawania i rozwoju osobowości, zachodzący we wzajemnej zależności ze społecznie przekazywanym środowiskiem socjalnym i materialnym
(z łac. stratum – warstwa); hierarchiczne ułożenie wielkich zbiorowości społecznych (klas, warstw, kategorii społeczno‑zawodowych), wyróżnianych ze względu na dysponowanie przez nie zasobami społecznymi, władzą, kapitałem, wykształceniem, prestiżem itp.
uporządkowana całość, dynamiczny układ stosunków między elementami składowymi, jednostkami, rolami, pozycjami, kategoriami społecznymi i instytucjami