John Locke

RFo9KvaEAvZ8W1

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem do widza. Jego długie, siwe, układające się włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, pociągła. Jego nos jest długi, haczykowaty. Oczy są osadzone głęboko. Na twarzy mężczyzny widoczne są zmarszczki.

(1632−1704) − brytyjski filozof i lekarz, teoretyk empiryzmuempiryzmempiryzmu, liberalizmu i tolerancji. Urodził się w Wrington w pobliżu Bristolu. W roku 1652 rozpoczął studia w Christ Church w Oxfordzie, gdzie po ukończeniu nauki wykładał retorykę, grekę oraz filozofię moralną. Oprócz filozofii interesował się także chemią, fizyką i medycyną. W tej ostatniej dziedzinie uzyskał dyplom, nigdy jednak nie uprawiał zawodu lekarza. Porzucił też karierę akademicką. Zamiast tego zaangażował się w sprawy publiczne, przez wiele lat pracował w ministerstwie ds. kolonii, pełniąc funkcję sekretarza pierwszego lorda Shaftesbury, z którym pozostawał także w przyjaźni. Oskarżony o udział w spisku przeciwko królowi Karolowi II, na jakiś czas musiał opuścić Anglię − ukrywał się w Holandii. Filozofia, której uczył się na uniwersytecie, raziła go swoją scholastycznościąscholastykascholastycznością. Pozostawał za to pod silnym wpływem pism Kartezjusza i Gassendiego, przyjaźnił się z Newtonem. O ile pisma epistemologiczneepistemologiaepistemologiczne Locke’a są odpowiedzią na stan ówczesnej wiedzy, o tyle jego pisma polityczne pozostają w silnym związku z wydarzeniami politycznymi w Anglii, w szczególności zaś z rewolucją 1688 r., wskutek której następca Karola II, Jakub II, stracił władzę królewską. Najważniejsze dzieła Locke’a to Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego (1690), Dwa traktaty o rządzie obywatelskim (1690), Trzy listy o tolerancji (1689, 1690, 1693).

Rozwiązania i stanowiska

Tabula rasa

Tabula rasa

R1V4k3nUpDw7v1

Ilustracja przedstawia okładkę książki w języku angielskim. Wokół tytułu znajdują się rysunki. Na górze przedstawione są rakiety, latawiec, latającego węża oraz komety. Środkowe i dolne rysunki przedstawiają różne narzędzia i przedmioty, a także mężczyznę, który rysuje coś na sztaludze.

Podstawowe założenie brytyjskiego empiryzmu wyrażone zostało przez Johna Locke'a pod postacią metafory niezapisanej tablicy (łac. tabula rasa) – umysł ludzki w chwili narodzin nie zawiera żadnych treści, wypełnia się nimi dopiero z czasem dzięki doświadczeniu. Wszystkie treści umysłu nazywa Locke ideami. Formułując tę koncepcję, Locke przeciwstawił się rozpowszechnionej w jego czasach, przyjmowanej także przez Kartezjusza, teorii idei wrodzonych. Nie ma jakichś zasad ogólnych (np. zasad logicznych), które ludzie mieliby wyryte w umyśle od urodzenia. Wszelką ogólną, abstrakcyjną wiedzę poprzedza wiedza szczegółowa, konkretna, stojąca zawsze na początku każdego poznania. Jak to ujmuje sam Locke:

1

John Locke Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, I, 2

Na początku zmysły wprowadzają do umysłu idee szczegółowe, napełniając pustą dotąd izbę, z niektórymi z nich umysł stopniowo się oswaja, a wtedy zostają one pomieszczone w pamięci i otrzymują nazwy.

cyt1 Źródło: John Locke, Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego, I, 2, tłum. B. J. Gawecki.

Stanowisko Locke’a jest przy tym bardziej konsekwentne niż jakichkolwiek innych filozofów – dlatego to podawany jest on za ojca empiryzmu: Locke twierdzi, że wszelka ludzka wiedza pochodzi z doświadczenia, bo z doświadczenia wywodzi się wszystko, co znajduje się w naszym umyśle.

Brytyjski filozof bardzo precyzyjnie też wyjaśnia, co przez doświadczenie rozumie. Na doświadczenie składają się wrażenia zmysłowe i refleksja, jest więc ono dwojakiego rodzaju. Wrażenia zmysłowe to doświadczenie zewnętrzne, źródło wszystkich obrazów, których dostarcza nam nasze pięć zmysłów. Refleksja natomiast (zwana przez Locke’a również introspekcją) jest doświadczeniem wewnętrznym i polega na postrzeganiu aktywności własnego umysłu. Takie postrzeganie ma miejsce, kiedy na przykład uświadamiamy sobie, że coś czujemy, obserwujemy czy myślimy (czytając ten tekst, możemy być świadomi, że go czytamy i że o nim myślimy, możemy też postrzegać nasze odczucia, które towarzyszą nam lekturze: znudzenie lub zainteresowanie – to właśnie jest refleksja).

Tak więc wszystko, czym dysponuje nasz umysł, pochodzi z doświadczenia zewnętrznego (wrażeń zmysłowych) bądź wewnętrznego (refleksji), a wszystkie treści w ten sposób pozyskane nazywa Locke ideami.

Podział idei

Brytyjski filozof dokonuje klasyfikacji idei. Klasyfikacja ta jest bardzo złożona i miejscami niejasna, stąd przedstawimy jej podstawowe elementy. Idee przede wszystkim dzielą się na proste i złożone.

Następnie Locke dzieli idee na idee własności pierwotnych i wtórnych. Przez własności pierwotne rozumiał on cechy stałe i obiektywne, tj. takie, które są związane z rzeczami i nie dają się od nich oddzielić (np. rozciągłość, kształt, ruch); natomiast własności wtórne nie są właściwie rzeczywiste, stanowią zdolność rzeczy do wywoływania w nas określonych wrażeń zmysłowych (takich jak dźwięk, smak czy kolor). Locke twierdził, że przedmioty same w sobie nie mają na przykład barwy lub smaku: dopiero działając na nasze zmysły, dzięki swym cechom wtórnym, wywołują w nas takie subiektywne doznania.

Słownik