Sytuacja po pokoju augsburskim

R1eLRKsRHIPsE1

Obraz przedstawia Maksymiliana drugiego. Jest on ubrany w czarny strój ze złotymi ozdobnymi pasami i złotym kołnierzykiem. Na głowie ma czarną czapkę z maleńkim pióropuszem. Ma krótkie przystrzyżone rude włosy. Do pasa ma przypiętą szablę. Prawą rękę trzyma pod bokiem, a w lewej trzyma ciemny zwinięty materiał.

Zasada cuius regio, eius religio nie wszędzie była przestrzegana. W latach 60. i 70. XVI w., za panowania cesarza Maksymiliana II, który odmówił przyjęcia zasad soboru trydenckiego i nawet ogłosił neutralność w kwestiach religijnych, luteranizmluteranizmluteranizm szerzył się właściwie bez przeszkód w krajach dziedzicznych Habsburgów. Znacznie bardziej konsekwentnie zasadę ustanowioną w Augsburgu realizowali książęta, dla których przyjęcie nowego wyznania było sposobem umacniania władzy. Oprócz sekularyzacji dóbr kościelnych pociągała ich perspektywa prezentowania się poddanym jako głowa Kościoła. PalatynpalatynPalatyn reński Fryderyk III pod groźbą kary śmierci zmusił swych poddanych do przyjęcia kalwinizmukalwinizmkalwinizmu. Do podobnych metod uciekał się także wspierany przez jezuitów katolickikatolicyzmkatolicki książę Bawarii Albrecht V, przy okazji pozbywając się krępującej jego władzę reprezentacji stanowej. Palatynat stał się wkrótce centrum kalwinizmu niemieckiego, podczas gdy Bawaria – ostoją katolicyzmu, a za najważniejsze księstwo luterańskie uważano Saksonię. Na tym tle ewenementem byli brandenburscy Hohenzollernowie, którzy przeszedłszy z luteranizmu na kalwinizm, nie zmuszali do zmiany wyznania swych poddanych.

Paraliż instytucji Rzeszy

RNiRlrCC33TLj1

Obraz przedstawia Maksymiliana pierwszego Bawarskiego. Jest on ubrany w czarny strój z białym kołnierzem i białymi podwiniętymi zakończeniami rękawów. Na szyi ma złoty naszyjnik. Ma długie ciemne włosy, jasną bródkę i wąsa. Do pasa ma przypięta szablę.

Podziały religijne i idąca za tym konfesjonalizacjakonfesjonalizacjakonfesjonalizacja życia politycznego w cesarstwie sparaliżowały działalność jego instytucji centralnych. Najważniejszą z nich był powstały w XV w. sejm Rzeszy. Składał się on z trzech izb, w których zasiadali elektorzyelektor (w Rzeszy)elektorzy, książęta oraz przedstawiciele wolnych miastwolne miastowolnych miast podlegających bezpośrednio cesarzowi. Wśród elektorów przeważali katolicy, a wśród książąt i miast protestanci. Ponieważ podjęcie uchwały wymagało zgody wszystkich trzech izb i cesarza, osiągnięcie kompromisu w sprawach kontrowersyjnych było praktycznie niemożliwe. Podobny paraliż dotknął Sąd Kameralny, którego zadaniem było rozstrzyganie konfliktów między państwami Rzeszy.

Paraliż instytucji Rzeszy ujawnił się w całej pełni w związku z kryzysem wywołanym sprawą południowoniemieckiego miasta Donauwörth. Przewagę liczebną mieli tam protestanci, ale katolikom przysługiwała swoboda wyznania. Jej ograniczenie przez władze miejskie i tumulty religijne skłoniły cesarza do wydania na Donauwörth dekretu banicji. Wykonał go książę Bawarii Maksymilian I, który zajął Donauwörth w 1607 r., nałożył na nie wysoką kontrybucję, a gdy jej nie uiszczono, przyłączył miasto do swego księstwa. Wobec bierności instytucji Rzeszy oburzeni książęta luterańscy i kalwińscy w 1608 r. powołali do życia Unię ProtestanckąUnia ProtestanckaUnię Protestancką (Ewangelicką) – sojusz wojskowy, na czele którego stanął palatyn reński. W odpowiedzi w następnym roku (1609) powstała Liga KatolickaLiga KatolickaLiga Katolicka. Rzesza stanęła na krawędzi wojny.

Konflikty w krajach dziedzicznych Habsburgów

Dopiero u schyłku XVI w. w ślady innych książąt niemieckich poszli Habsburgowie. W 1572 r. do ich dziedzicznych krajów sprowadzono jezuitów, początek rekatolicyzacjirekatolicyzacjarekatolicyzacji datuje się zaś na 1579 r. Najbardziej brutalne formy przybrała ona w Styrii, Karyntii i Krainie, gdzie władzę sprawował arcyksiążę Ferdynand, późniejszy cesarz.

RYj3cd4qRgMu91

Obraz przedstawia Rudolfa drugiego Habsburga. Ma on szeroką głowę, krótką brodę, wąsa i jasne włosy. Na głowie ma ogromną wysoka czarną czapkę ze złoto‑czerwonymi przypinkami. Na szyi ma duży biały kołnierz, i złoty naszyjnik. Jest ubrany w czarny płaszcz ze złotymi guzikami.

Tymczasem prestiż dynastii Habsburgów doznał poważnego uszczerbku za sprawą konfliktu wewnątrz dynastii. Następcą bezdzietnego, zdziwaczałego cesarza Rudolfa II, który sprawował władzę od 1576 r., miał być jego brat Maciej. Nie mogąc się jednak doczekać śmierci Rudolfa, wszczął z nim wojnę. Dzięki lojalności Czechów, którzy nie wahali się poprzeć rezydującego na stałe w Pradze cesarza, Rudolf zdołał obronić swą władzę. Ale stany czeskie nie były bezinteresowne, konflikt pozwalał im upomnieć się o swobody religijne, przestrzegane w okresie panowania Jagiellonów, potem zaś systematycznie gwałcone za rządów Habsburgów. Rudolf musiał więc w 1609 r. wydać tzw. list majestatyczny, w którym zagwarantował szlachcie czeskiej prawo budowania protestanckich zborów i zakładania szkół. Nad jego przestrzeganiem czuwać mieli specjalnie powołani urzędnicy. Zabezpieczeniem przed napływem cudzoziemców była ustawa o inkolacieinkolatinkolacie, czyli prawie do osiedlania się, która wprowadzała wymóg, by każdy, kto nabywa w Czechach majętności, znał język czeski. Ani Rudolf, ani Maciej, który objął tron cesarski po bracie w 1612 r., nie zamierzali jednak przestrzegać ducha i litery listu majestatycznego.

W 1617 r. arcyksiążę Styrii Ferdynand został królem Czech. Gdy biskup nakazał zburzyć zbory protestanckie, protestanci zwrócili się do cesarza ze skargą. Władca jednak przyznał rację biskupowi, co przez wiernych zostało odebrane jako złamanie listu majestatycznego i prowokację. W maju 1618 r. urzędnicy stojący na straży swobód zebrali się w Pradze, by zaprotestować przeciw tym praktykom. Gdy rezydujący w zamku na Hradczanach namiestnicy cesarscy odmówili przyjęcia petycji, wyrzucono ich przez okno. Wydarzenie to przeszło do historii jako defenestracja praskadefenestracja praskadefenestracja praska (od łac. de – z; fenestra – okno) i stało się pierwszym aktem wielkiego ogólnoeuropejskiego konfliktu – wojny trzydziestoletniej.

RNdneedohL6bI

Obraz przedstawia grupę mężczyzn wystawiających włócznie i miecze w górę, w kierunku okna, z którego wyrzucany jest mężczyzna. Stoją oni pod dużym kamiennym budynkiem. Na ziemi leżą zabici.

RZt82C68WHqfX

Obraz przedstawia defenestrację praską. Przez okno w sali, w której znajduje się wiele osób, są wyrzucani poszczególni mężczyźni. Inni mężczyźni łapią ich i się z nimi szarpią. Na ziemi leżą różne przedmioty, które stały wcześniej na stołach. Wszyscy są ubrani w dostojne szaty.

Słownik

Słowa kluczowe

Habsburgowie, Unia Protestancka, Liga Katolicka, Niemcy na początku XVI w., wojna trzydziestoletnia, Europa w XVI–XVII w.

Bibliografia

S. Grzybowski, Wielka historia świata. Tom 7. Świat w XVII wieku, Warszawa 2005.

Z. Wójcik, Historia powszechna XVI‑XVII w., wyd. X, Warszawa 2010.