System prezydencki w USA

W literaturze politologicznej system polityczny USA określa się jako system prezydencki.

Prezydent jest wyłaniany w pośrednich wyborach powszechnych (większościowy system wyborczy), co niewątpliwie umacnia jego pozycję wśród innych naczelnych organów państwowych. Prawo kandydowania na to stanowisko mają obywatele amerykańscy, którzy ukończyli 35 lat, mieszkają na terenie USA przez co najmniej 14 lat, nie są obywatelami naturalizowanymi i dysponują pełnią praw publicznych.

Wybór prezydenta

Zgłoszeń kandydatów mogą dokonywać grupy wyborców, partie polityczne bądź sam zainteresowany. Prezydencka kampania wyborcza składa się z trzech etapów:

Wyborcy mimo głosowania na konkretnych kandydatów nie wybierają jednak bezpośrednio prezydenta, lecz w ich imieniu robi to kolegium elektorskiekolegium elektorów USAkolegium elektorskie. Każdy stan ma tyle miejsc elektorskich, ilu łącznie ma przedstawicieli w Senacie i Izbie Reprezentantów. Podział mandatów wyborczych między kandydatów na prezydenta dokonuje się według zasady zwycięzca w danym stanie bierze wszystko. Na początku grudnia elektorzy zbierają się w stolicach swoich stanów i oddają głosy na kandydata, który zwyciężył. Głosy te przesyła się do KongresuKongres Stanów ZjednoczonychKongresu. Na początku stycznia są one przeliczane i następuje formalne ogłoszenie wyboru prezydenta. Jednak faktyczny wynik wyborów podaje się do publicznej wiadomości już w listopadzie, po przeliczeniu głosów oddanych w głosowaniu powszechnym.

Zakres uprawnień prezydenta

Zakres uprawnień prezydenta wywodzi się z:

• przepisów konstytucyjnych (źródło formalne);

• ustawodawstwa Kongresu i orzecznictwa Sądu Najwyższego;

• bogatej praktyki ustrojodawczej.

Z chwilą wyboru na urząd prezydent staje się liderem swojej partii. Członkowie partii prezydenckiej oczekują od niego pomocy w zbieraniu funduszy wyborczych, mianowania na stanowiska, upowszechniania programu partii oraz jego forsowania w pracach legislacyjnych. Prezydent natomiast oczekuje od swojej partii poparcia jego propozycji legislacyjnych (mimo formalnego braku inicjatywy ustawodawczej, ale jest on promotorem ustawpromotor ustawpromotorem ustaw) i ważniejszych decyzji (szczególnie dotyczących polityki zagranicznej). Bez dobrych kontaktów z własną partią nie do pomyślenia byłoby sprawne funkcjonowanie prezydentury. Drugim niepisanym źródłem władzy prezydenta jest jego wpływ na opinię publiczną. Udana kampania prezydencka w mass mediach, a więc działanie prezydenta „ponad głowami” członków Kongresu, potrafi ich zmusić (pod naciskiem opinii publicznej) do zmiany stanowiska. Zgodnie z Konstytucją Stanów Zjednoczonych prezydent pełni funkcję wyłącznego szefa administracji federalnej. Z podporządkowaniem administracji prezydentowi i przejęciem odpowiedzialności za jej działalność wiąże się jego prawo do mianowania i odwoływania pracowników (funkcjonariuszy) federalnych, nie wyłączając sędziów sądów federalnych. Do najważniejszych nominacji prezydenckich należy obsadzanie stanowisk sekretarzy – kierowników resortów (departamentów).

R1GyzGsI8kZGB

Zdjęcie przedstawia duży, dwupiętrowy, biały budynek otoczony trawnikiem i parkiem.

Uprawnienia ustawodawcze prezydenta

Prezydent USA ma także pewne uprawnienia w sferze ustawodawczej. Zaliczyć do nich należy:

• możliwość przedkładania Kongresowi propozycji ustaw; mają one różne formy – generalny program ustawodawczy zawarty jest w orędziu prezydenta, szczegółowy w konkretnych inicjatywach aktów prawnych wnoszonych przez członków Kongresu należących do partii prezydenta; separacja władz powoduje, że prezydent musi korzystać z rozbudowanego aparatu służącego „układaniu się” z Kongresem; w rezultacie obecnie prezydenci uzyskują poparcie dla 50% swych propozycji legislacyjnych, i to niezależnie od tego, czy dysponują większością partyjną w Kongresie;

• obowiązek podpisywania ustaw uchwalonych przez Kongres i instytucja weta – prezydent dysponuje dwoma podstawowymi rodzajami weta: regularnym i „kieszonkowymweto kieszonkowekieszonkowym”; w pierwszym przypadku, nie zgadzając się na regulację ustawy, odmawia jej podpisania i tym samym unicestwia akt Kongresu (rzadkością jest przegłosowanie weta prezydenckiego większością 2/3 głosów Kongresu); o wecie „kieszonkowym” mówimy, gdy w czasie przysługującym głowie państwa na podpisanie ustawy (10 dni) nastąpi odroczenie sesji Kongresu, a projekt nie znajduje aprobaty prezydenta; niezajęcie przez prezydenta stanowiska nie pozwala na wejście w życie ustawy; tym samym nie wraca ona do parlamentu i definitywnie upada, gdyż Izba Reprezentantów i Senat nie mają już możliwości ponownego jej rozpatrzenia i obalenia weta; po wznowieniu obrad legislatywy prezydent przesyła jedynie tzw. memorandum, uzasadniające jego decyzję; jest to dogodny dla prezydenta środek protestu przeciwko ustawom, których nie aprobuje.

Weto prezydenckie

Prezydent ma również możliwość zastosowania nieformalnego weta – „zamrożenia” kredytów na realizację nieaprobowanej przez niego ustawy bądź niewydanie aktu prawnego koniecznego do wykonania takiej ustawy.

Dysponuje też prawem do wydawania rozporządzeń wykonawczych (mogą one dotyczyć uszczegółowienia przepisów ustawy, ustalenia sposobów jej wykonania itp.). Przez wydawanie rozporządzeń wykonawczych prezydent, zamiast zwracać się do parlamentu o regulację ustawową tej czy innej kwestii, może rozwiązać wiele problemów polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa bez udziału Kongresu.

Wpływ na politykę międzynarodową

Prezydent Stanów Zjednoczonych kieruje również polityką zagraniczną i stoi na czele sił zbrojnych w czasie wojny i pokoju.

Zawarcie umowy międzynarodowej przez prezydenta wymaga zgody co najmniej 2/3 obecnych podczas posiedzenia senatorów. Rokowania w sprawie traktatów prowadzi administracja federalna. Traktat po podpisaniu przez strony przekazuje się do senatu w celu ratyfikacji, po czym zostaje podpisany przez prezydenta i dopiero wówczas wchodzi w życie. W amerykańskim systemie rządów wyłączna władza w stosunkach międzynarodowych należy do szefa władzy wykonawczej, a Kongres powinien się w tej mierze podporządkować decyzjom prezydenta. Ściśle związana z rolą kierownika polityki zagranicznej jest funkcja głównodowodzącego sił zbrojnych. Konstytucja w tej mierze jest lakoniczna. Na podstawie ogólnikowych zapisów konstytucyjnych prezydent dysponuje wyłącznym prawem mianowania funkcjonariuszy wojskowych i planowania strategii wojskowej wraz z Sekretarzem Obrony i Radą Bezpieczeństwa Narodowego. W czasie wojny prezydent jest upoważniony do podejmowania bieżących decyzji. Należy uznać, że władza prezydenta jest w praktyce ogromna, choć bez wątpienia równoważona przez kompetencje Kongresu.

Zgodnie z Konstytucją Stanów Zjednoczonych prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej. Nie może być odwołany podczas trwania swojej kadencji. Natomiast ponosi odpowiedzialność prawną za delikty konstytucyjne i przekroczenia prawa. Ta procedura nazywana jest impeachmentemimpeachmentimpeachmentem; funkcję sądu pełni Senat Stanów Zjednoczonych pod przewodnictwem prezesa Sądu Najwyższego, a oskarżenie wnosi Izba Reprezentantów.

R1NrniTOthWER

Zdjęcie przedstawia Joe Bidena z mikrofonem w dłoni. Prezydent przemawia, za jego plecami widoczna jest duża flaga USA.

Słownik