RWNeJ1IetK6ac

Zdjęcie przedstawia ludzi idących ulicą, każdy trzyma w ręku lub ma zawieszony na szyi aparat fotograficzny. Po obu sronach ulicy znajdują się budynki, latarnie i znaki drogowe.

Jednym z podstawowych pytań filozoficznych było pytanie o możliwość poznania trwałego, substancjalnegosubstancjalnysubstancjalnego elementu osoby ludzkiej, podstawy jej ciągłej tożsamości. Wielu filozofów utrzymywało, że istnienie takiego elementu jest na gruncie refleksji metafizycznej dowiedzione i nazywało ów element duszą, substancją, ja itp. Filozofowie starożytności i średniowiecza uznawali na przykład, że to dusza specyfikuje człowieka jako gatunek i jest także trwałym podłożem wszelkich aktów intelektualnych i emocjonalnych. Czasy nowożytne dziedziczą te wątki, ale przynoszą również zmiany. Wiek XVIII przyniósł przede wszystkim zderzenie koncepcji duszy wywodzącej się z nowożytnego racjonalizmu kartezjańskiego z krytyką powstałą w brytyjskiej szkole empirystycznej, zwłaszcza w filozofii Davida Hume’a.

Rs4YuzNoE2tWr1

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Ma on charakterystyczną dla czasów perukę z zawiniętymi pod górę lokami, ubrany jest w zdobiony płaszcz i koszulę z rękawami zakończonymi falbanką z koronki. Mężczyzna jest pulchnej budowy.

Hume był empirystą i jego zdaniem wiedza ludzka pochodzi albo z czystego myślenia (chodzi tutaj o wiedzę formalną – logikę i matematykę), albo z doświadczenia – zewnętrznego (zmysłowego) lub wewnętrznego (własnych aktów psychicznych). Treści prawomocne, pewne, wartościowe poznawczo wywodzą się bezpośrednio z doświadczenia. Hume nazywał je faktami. Dlatego podstawowe pytanie krytyczne, tzw. „widły Hume’a”, brzmi: czy dany sąd sprawozdaje fakt bądź ma charakter formalnej reguły lub wywodu? Jeżeli odpowiedź jest negatywna, treść ta nie jest wiedzą prawomocną. Ambicją Hume’a było oczyszczenie umysłu ze wszystkich nieprawomocnych treści.

Hume, wyposażony w powyższe założenia, zmierzył się z wiedzą metafizyczną, do której żywił niechęć przedstawioną w Badaniach dotyczących rozumu ludzkiego:

Krytycyzm Hume’a doprowadził do odkrycia, że procesy poznawcze to nie tylko praca władz poznawczych, takich jak rozum (odpowiadający za wiedzę a prioripoznanie a prioria priori) i zmysły (odpowiadające za wiedzę a posterioripoznanie a posterioria posteriori), ale także szereg warunków natury psychologicznej, które wpływają na ostateczną treść naszych wysiłków poznawczych.

Aktywność poznawcza angażuje także inne nasze władze – umysł i wyobraźnię. Z pewną przesadą można powiedzieć, że Hume odkrył psychologię poznania. Jak to się skończyło? Szkocki filozof dobrze wiedział, że sam, chcąc być konsekwentnym, nie może zająć stanowiska w żadnej kwestii metafizycznej. Owszem – według niego i wbrew nadziejom metafizyków nie mamy na przykład możliwości poznania duszy, ale Hume wiedział również, że nie możemy udowodnić jej nieistnienia. Krytycyzm Hume’a doprowadził go więc do sceptycyzmu, zresztą nie tylko w tej kwestii, ale także w innych. Praca Hume’a nie zaowocowała systemem ogólnej wiedzy o świecie, ponieważ nie da się takiego systemu stworzyć: ani wyłącznie na gruncie reguł formalnych, ani wyłącznie na gruncie jednostkowych faktów. Wiedza formalna, zdaniem Hume'a, nie dotyczy świata. Natomiast na gruncie uogólnienia faktów możemy uzyskać co najwyżej wiedzę prawdopodobną, której Hume nie uznawał za istotną. Praca Hume’a stała się dla późniejszej filozofii lekcją postawy krytycznej czujności, pilnującej, by poznanie było wolne od treści, których nie da się potraktować jako wiedzy pewnej. Postawa ta stała się składową niektórych nurtów filozofii późniejszej, zwłaszcza pozytywizmu.

Słownik