Imię róży według Jeana‑Jacques’a Annauda

Film Imię róży (1986) Jeana‑Jacques’a Annauda jest ważnym tekstem kultury z kilku względów. Powstał na kanwie kultowej książki Umberto Eco. Można w nim znaleźć doskonałe, bo podane w formie kryminalnej intrygi, odniesienia do filozofii i kultury średniowiecza. Z tego powodu franciszkanin, William z Baskerville (Sean Connery), stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych detektywów w historii kryminałów.

O reżyserze

RBqbScBEbqckw1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jego twarz jest owalna. Widoczne są na niej liczne zmarszczki. Mężczyzna ma głęboko osadzone oczy. Nosi okulary z drucianymi oprawkami. Ma siwe, gęste, układające się włosy. Ubrany jest w garnitur i koszulę.

Jean‑Jacques Annaud to francuski reżyser urodzony w 1943 roku. Początkowo zajmował się realizacją reklam telewizyjnych, ale w latach siedemdziesiątych XX wieku zaczął reżyserować filmy pełnometrażowe. Zadebiutował obrazem Czarne i białe w kolorze, za który otrzymał Oscara w 1977 roku. Annaud, zachwycony powieścią Umberto Eco, w 1986 roku przeniósł na ekran własną interpretację Imienia róży. Wykorzystał swoją wiedzę na temat średniowiecza oraz fascynację tą mroczną epoką, a na plan pierwszy wysunął wątek kryminalny i miłosny.

Zarys fabuły

R1MEbFzMBYD6g1

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Jego twarz jest owalna, nos wydatny. Mężczyzna ma założone okulary. Jest brodaty, ma wąsy. Ubrany jest w płaszcz. Na głowie ma kaszkiet.

Imię róży Jeana‑Jacques’a Annauda to filmowa adaptacja powieści Umberto Eco pod tym samym tytułem. Akcja filmu rozgrywa się w pierwszej połowie XIV wieku, a więc w późnym średniowieczu. Trwa kryzys gospodarczy systemu feudalnego, a także kryzys społeczny, polityczny i religijny. To czasy klęsk głodu, wojen, epidemii i ogólnego zamętu. Do klasztoru benedyktynów przybywa franciszkanin William z Baskerville (dla potrzeb adaptacji zostało zmienione imię bohatera, które w książce brzmi Wilhelm). Towarzyszy mu jego uczeń, nowicjusz, Adso z Melku, który jest tu – podobnie jak w książce – narratorem opowieści. Nazwiska bohaterów są aluzją do innej słynnej literackiej pary: Sherlocka Holmesa (tytuł jednej z powieści Artura Conan Doyle’a o słynnym detektywie brzmi Pies Baskerville’ów) oraz jego współpracownika Watsona. W opactwie ma się odbyć debata na temat ubóstwa Jezusa, a więc i sytuacji Kościoła. Dochodzi do pierwszego zabójstwa – w tajemniczych okolicznościach ginie młody mnich i opat prosi Williama o rozwiązanie zagadki kryminalnej. Szybko pojawiają się kolejne ofiary, a sekrety się mnożą.

Film różni się od książki, na przykład mocniejszy akcent został położony na wątek kryminalny, kwestie teologiczne schodzą na dalszy plan, przynosi także inne zakończenie. W szczególny sposób wykorzystane zostały filmowe środki wyrazu, które akcentują ważne treści i budują klimat historii.

Filmowa wizja średniowiecza

Dla widza filmu wątek kryminalny wydaje się najatrakcyjniejszy. Jednak atmosfera panująca w średniowiecznym opactwie z biegiem akcji gęstnieje, a napięcie rośnie nie tylko ze względu na pojawiające się kolejne ofiary. Dzieje się tak dzięki zastosowanym środkom filmowym. Na uwagę zasługują charakteryzacja i nagromadzenie rekwizytów służących do odzwierciedlenia charakteru epoki. Brudni wieśniacy wyskubujący sobie insekty i rzucający się na odpadki ze stołu klasztornego, zniekształcone ciała, dziwaczne fryzury i czarne zęby mnichów powodują, że widz ma wrażenie autentycznego obcowania z mrocznymi czasami. Oglądamy różne oblicza zakonników: franciszkanie mają wyraziste, urodziwe twarze, natomiast benedyktynów cechują odpychające i brzydkie, czasem karykaturalne oblicza. Reżyser podkreślał, że jemu samemu kojarzą się z postaciami z obrazów Petera Bruegla.

RmoSjkiSGIIBp

Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę w mnisim habicie, z kapturem na głowie.

RXRWKV6OD1UG9

Zdjęcie przedstawia dojrzałego, uśmiechniętego mężczyznę w mnisim habicie.

RCiUlK9Sd7Nqd

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę w mnisim habicie, z kapturem na głowie. Mężczyzna ma bielma na obu oczach.

Jean Jacques Annaud tak wypowiedział się na temat swojej pracy:

R1LCUR4rCiq7F

Zdjęcie przedstawia dwóch zakonników w habitach. Stojący po lewej mężczyzna jest dojrzały, łysiejący. Stojący po prawej stronie jest bardzo młody.

RMkEUBE6WhAT6

Zdjęcie przedstawia starszego mnicha w habicie, trzymającego przed oczami dwie lupy.

Producent Imienia róży, Bernd Eichinger, podkreślił, że głównym bohaterem filmu jest średniowiecze:

Jacques Le Goff (mediewistamediewistamediewista, konsultant podczas produkcji filmu) zapoznał się z kilkoma wersjami scenariusza oraz z projektami planów i scenografii. Oceniał, czy dialogi, język, zachowanie mnichów pasują do realiów średniowiecza. Na temat sposobu przedstawienia średniowiecza, który miał być zastosowany w pracy nad filmem, Le Goff wypowiedział się następująco:

Atmosferę filmu buduje też scenografia – klasztor na wzniesieniu, na odludziu, w zimowym pejzażu. To miejsce, w którym są zapadnie, labirynty, tajne przejścia, szyfry i kody. Klasztor pokazywany w różnych porach dnia i nocy, kryje ludzkie tajemnice, a niektóre z nich obnaża.

R1EFxr5n5qy6n

Zdjęcie przedstawia duży budynek z wierzą, który otacza mgła.

Dante Ferretti (scenograf) podzielił się doświadczeniami dotyczącymi wyboru miejsca do planu zdjęciowego:

W ciągu zaledwie kilku miesięcy powstały atrapy zabudowań. Wykorzystano do tego beton, gips, rury i papier mâchépapier mâchépapier mâché, użyto również sztucznego śniegu.

Dodatkowym atutem filmu jest oświetlenie planu, nad czym czuwał Tonino Delli Colli. Operator sam ustawiał światło w wielu scenach (na przykład w scenie procesu, podczas błądzenia bohaterów w bibliotece), aby uzyskać odpowiedni klimat – mroczna epoka wymaga bowiem wykorzystania świec i lamp oliwnych. Światło ma jeszcze jedno zadanie: dzięki niemu buduje się kontrast między dobrem a złem.

Rse6uWIiF3sIg

Zdjęcie przedstawia starszego mnicha w habicie. Mężczyzna idzie, trzymając w prawej ręce palący się kaganek.

RdDkCDhalYflQ

Zdjęcie przedstawia ciemne pomieszczenie, gdzie chowają się młoda dziewczyna i młody mężczyzna w habicie. Oboje są przestraszeni.

Tytuł

Róża w tytule książki i filmu jest symbolem miłości. Odnosi się do wątku młodej i pięknej dziewczyny ze wsi, którą mnisi wykorzystują za kromkę chleba. Zakochuje się w niej Adso, ale dziewczyna zostaje skazana przez inkwizycję na śmierć na stosie. Adso w ostatniej scenie wspomina jedyną ziemską miłość swego życia. Umberto Eco w swym komentarzu do powieści przywołuje cytat z Bernarda z Cluny: Gdzie jest Regulus, albo gdzie Remus? Wczorajsza róża istnieje tylko z imienia, imiona tylko puste zostały. Chodzi o werset z De contemptu mundi – O potępieniu świata Bernarda Morliacensjusza, żyjącego w XII wieku benedyktyna, który […] dorzuca myśl, iż po wszystkich tych przepadłych rzeczach pozostają nam czyste nazwy – pisze Eco.

Słownik