Przeczytaj
Na styku kultur
Arabowie dzięki swoim podbojom zbudowali wielkie imperium rozciągające się od Hiszpanii i MaghrebuMaghrebu na zachodzie po stepy Azji Środkowej na wschodzie. W jego granicach znalazły się kraje o bardzo rozwiniętej kulturze i tradycji. Po podboju dalszy postęp cywilizacyjny tych terytoriów nie został zahamowany. Wyznawcy Mahometa często bowiem przejmowali dorobek cywilizacyjny ludów przez siebie podbitych albo tych, z którymi się zetknęli podczas swoich wypraw, a nawet stawali się jego gorliwymi propagatorami i poddawali go twórczym interpretacjom. Dotyczyło to w równej mierze kultury materialnej, jak i duchowej.
Określ, jakie obszary należące wcześniej do Imperium Romanum podbili Arabowie w toku ekspansji w VII–VIII w.
Wiele inspiracji napływało z Bizancjum i państwa perskiego, a za pośrednictwem tego ostatniego z krajów Dalekiego Wschodu, Indii i Chin. Zetknąwszy się np. z wysoką kulturą rolną terenów położonych nad Tygrysem i Eufratem oraz w Egipcie, Arabowie rozpowszechnili w swoim państwie znane tam metody melioracji. Przyczynili się także do spopularyzowania nieznanych dotychczas gatunków roślin – daktyli, bawełny, ryżu czy drzewa morwowego, dzięki któremu nastąpiło ożywienie przemysłu jedwabniczego. Za pośrednictwem Arabów do Europy trafiły tzw. cyfry arabskie – znaki stosowane obecnie na całym świecie do zapisywania liczb. W rzeczywistości zostały one opracowane przez Hindusów.
Zapisz za pomocą tradycyjnych cyfr arabskich dzisiejszą datę.
Arabowie weszli w kontakt z dorobkiem starożytnej greckiej nauki i filozofii. Prace greckich autorów zostały przetłumaczone na język arabski, a to umożliwiło przechowanie wiedzy starożytnych Greków i Rzymian, która w kolejnych wiekach została zaprzepaszczona na zachodzie w wyniku zapaści kulturowej wywołanej najazdami plemion barbarzyńskich. Greckie oryginały zgodnie z tradycją, zostały przywiezione z Ar‑Rumu (czyli z Bizancjum) przez delegację wysłaną przez kalifa. W rzeczywistości w Domu Mądrości w Bagdadzie greckie dzieła filozoficzne i naukowe tłumaczono na arabski na ogół z języka syryjskiego (Syria była jednym z pierwszych obszarów opanowanych przez Arabów).
Po upadku panowania Greków przyszła władza na Cezarów. Ci, przyjąwszy religię chrześcijańską, poniechali nauk filozoficznych i przyrodniczych […]. Nauki te, uwiecznione na kartach dokumentów i ksiąg, spoczywały w ich skarbcach. Potem wzięli w posiadanie Syrię, przechowując wśród siebie dalej księgi tych nauk. Następnie objawił Allah Islam, a jego wyznawcy odnieśli zwycięstwo […]. Wydarli oni Bizantyjczykom panowanie, jak daleko je wydrzeć mogli, z korzyścią dla ludów. Rządy ich zaczęły się od pierwotności i lekceważenia sztuk. Dopiero, kiedy utrwaliła się ich władza […] i kiedy wykształcili się w naukach i sztukach, poczuli tęsknotę za tymi naukami rozumowymi […]. Tedy posłał Abu Dżafar al‑Mansur [kalif z dynastii Abbasydów, panujący w VIII w.] poselstwo do króla Rumu [cesarza bizantyjskiego] z prośbą, aby mu użyczył ksiąg naukowych w tłumaczeniu. Ten posłał mu księgę Euklidesa i niektóre pisma przyrodnicze. Muzułmanie przeczytali je, zgłębili treść i nabrali tym większej ochoty, by posiąść ich resztę. Potem wstąpił na tron al‑Mamun […]. Zapałał on żądzą do tych nauk i wyprawił poselstwa do królów Rumu dla robienia wyciągów z dzieł greckich i kopiowania ich pismem arabskim, w którym to celu wysłał tłumaczy. Materiały te wzięli od niego uczeni muzułmańscy, studiowali je i ślęczeli nad nimi. Nabrali biegłości we wszystkich ich dziedzinach, a dociekania ich doszły aż do kresu możliwości, przy czym częstokroć stanęli w sprzeczności z poglądami Pierwszego Nauczyciela [Arystotelesa].
Cytat za: Materiały źródłowe do historii powszechnej epoki feudalnej. Historia powszechna XIV-XV w., oprac. M. Małowist, Warszawa 1954, s. 302-303.
Wyjaśnij, w jaki sposób uczeni muzułmańscy przyczynili się do przetrwania dzieł starożytnych.
Za pośrednictwem Arabów osiągnięcia cywilizacji greckiej oraz innych cywilizacji, z którymi graniczyło państwo muzułmańskie, trafiły do Europy. Wieki X i XI przyniosły już w dużej skali oryginalny dorobek cywilizacji arabskiej w dziedzinie nauk ścisłych, filozofii i medycyny. Obszarem transmisji do Europy była Hiszpania pozostająca pod rządami muzułmanów.
Na krańcach świata
Rozprzestrzenieniu się zdobyczy kulturowych krajów podbitych sprzyjała wielka mobilność Arabów. Wielkie znaczenie w państwie arabskim miał handel dalekosiężny, który obejmował ogromne obszary rozciągające się od Hiszpanii po granice Chin. Karawany kupieckie rozwoziły po całym świecie produkowaną ze słynnej stali broń i tkaniny z Damaszku (np. adamaszek, muślin), wyroby skórzane z Kordoby i Fezu, dywany z Persji, dobra luksusowe z Kairu, naczynia ze szkła, papier i jedwab z Bagdadu. Towary te wystawiano na wielkich targowiskach (sukach) w centrach miast nieopodal meczetówmeczetów. Arabowie handlowali również niewolnikami, ktorych znaczna część pochodziła z krajów slowiańskich.
Arabowie przyczynili się także do rozwoju wiedzy geograficznej i lepszego poznania różnych zakątków świata, ponieważ sporządzali pisemne relacje na temat ziem odwiedzanych w czasie wypraw kupieckich i zbrojnych.
jest on najrozleglejszy z ich [słowiańskich] krajów. Obfituje on w żywność, mięso, miód i rolę orną. Głównym towarem, po który w X w. przyjeżdżali do Europy Środkowej i Wschodniej kupcy arabscy byli słowiańscy niewolnicy, ponieważ było na nich duże zapotrzebowania w świecie arabskim. Jednym z takich kupców był Ibrahim ibn Jakub.
Oceń, jak wiarygodne są informacje Ibrahima Ibn Jakuba na temat kraju Mieszka I. Zwróć uwagę, czy podróżnik dotarł do Gniezna. Skąd mógł czerpać informacje o ziemiach polskich?
Nauki przyrodnicze i ścisłe
Dzięki dziełom starożytnych mistrzów przechowanym i przetłumaczonym przez Arabów nastąpił rozwój kulturowy świata islamu oraz rozkwit arabskiej nauki i sztuki. Spośród greckich uczonych i filozofów największym zainteresowaniem cieszyły się pisma Arystotelesa, Platona i Galena. Osiągnięcia medycyny antycznej stały się np. podstawą renesansu tej dziedziny w kręgu muzułmańskim.
Porównaj wystrój wnętrza domu arabskiego i ubiór muzułmanina z europejskimi wnętrzami i strojami. Wskaż główne różnice.
Wskaż na podstawie ilustracji dwie funkcje, jakie pełnił Dom Mądrości w Bagdadzie.
Duże sukcesy Arabowie osiągnęli również w zakresie astronomii, udoskonalając metody obliczania położenia planet i obserwacji nieba. Rozwinęli teorię liczb, dając początek geometrii.
Wzbudzeniu szacunku dla nauki i piśmiennictwa starożytnego sprzyjało studiowanie Koranu i języka arabskiego. Zapoczątkowały one rozwój badań teologicznych i prawniczych. W każdym większym ośrodku miejskim przy meczetach zakładane były szkoły, zwane medresami, w których uczono interpretowania zapisów Koranu i SunnySunny. W IX i X w. powstały trzy najważniejsze ośrodki nauki, w których znajdowały się biblioteki i instytucje o charakterze akademickim: w Bagdadzie, Kairze i Kordobie.
Wielkie wrota i wysokie wieże
Jakie elementy architektoniczne znane z architektury starożytnej Grecji i Rzymu rozpoznajesz na zdjęciach?
W czasach panowania Arabów wielki rozkwit przeżywała sztuka. Rozwijała się głównie pod wpływem wzorców hellenistycznych. Największy kunszt sztuki muzułmańskiej objawił się w architekturze meczetów. Budowle te odgrywały rolę świątyń, w których oddawano cześć Allahowi. Służyły także jako miejsca spotkań i ośrodki edukacyjne. Pierwszym meczetem był Al‑Kaba w Mekce, zbudowany według tradycji na polecenie Boga przez samego Mahometa. Budowle te wznoszono wszędzie tam, gdzie dotarł islam. Architektura ich ewoluowała przez wieki i dostosowywała się do tradycji architektonicznej ludów, które przyjmowały religię Mahometa. Cechami charakterystycznymi były wielkie wrota prowadzące na dziedziniec oraz wysokie wieże zwane minaretamiminaretami.
W sztuce arabskiej istniał zakaz przedstawiania podobizn ludzi i zwierząt. Z tego powodu ściany budowli, rękopisy i przedmioty zdobiono wersetami z Koranu oraz charakterystycznym dla sztuki muzułmańskiej abstrakcyjnym ornamentem geometrycznym lub roślinnym zwanym arabeską.
Słownik
kraje muzułmańskie w północno‑zachodniej Afryce, które łączy wspólnota języka, religii i kultury
(z arab. masdżid – miejsce kultu) w islamie miejsce oddawania czci Bogu; oprócz funkcji religijnych spełnia również rolę ośrodka edukacyjnego oraz miejsca spotkań
(z arab. manara – miejsce, skąd widać światło, latarnia morska) wysoka wieża stawiana przy meczecie z nadwieszonym zwykle balkonem, z której muezinimuezini nawołują wiernych do modlitwy
(arab., od haraba – srożyć się, walczyć, modlić się) półokrągła lub wieloboczna, bogato zdobiona nisza wskazująca kierunek modlitwy w meczecie (kierunek Mekki)
(z tur. müezzin, z arab. mu’adhadhin – ogłaszający) kapłan nawołujący pięć razy dziennie z minaretu wiernych do modlitwy
(arab. Bajt al‑Hikma) założona w Bagdadzie w 830 r. pierwsza arabska akademia, która stała się ośrodkiem tłumaczenia i studiowania dzieł naukowych i filozoficznych z języka greckiego
(pers., zajazd dla karawan) dom zajezdny dla karawan ze specjalnymi pomieszczeniami dla kupców i magazynami na towary
(z arab. as‑sunnah – droga, ścieżka) zbiór opowieści o Mahomecie, uznawanych za podstawę wiedzy religijnej przez sunnitów
Słowa kluczowe
meczet, nauka arabska, handel arabski, Arabowie, islam, Bizancjum, islam w średniowieczu
Bibliografia
Historia świata islamu, red. F. Robinson, Muza, Warszawa 2001.
Materiały źródłowe do historii powszechnej epoki feudalnej. Historia powszechna XIV–XV w., oprac. M. Małowist, Warszawa 1954.