Przeczytaj
Zęby to zwykle drobne, twarde twory osadzone (z reguły) w jamie gębowej większości kręgowców (u człowieka w jamie ustnej), głównie na szczękach tego pierwszego odcinka układu pokarmowego. Służą do przytrzymywania, odcinania i rozdrabniania pokarmu, a u niektórych gatunków także do ataku lub obrony. U człowieka biorą ponadto udział w powstawaniu artykułowanej mowy. Zębów nie mają m.in. żółwie (Testudines/Chelonia) i współczesne ptaki.
Zęby stanowią często jedyny ślad istnienia wymarłych gatunków, stąd ich duże znaczenie w paleozoologii i antropologii.
Zespół zębów jamy gębowej kręgowców to uzębienie. U ryb, płazów, gadów jest niezróżnicowane, czyli równozębne (homodontyczne), u ssaków – różnozębne (heterodontyczne), zróżnicowane na siekaczesiekacze, kłykły, zęby przedtrzonowezęby przedtrzonowe i trzonowetrzonowe. Zęby ssaków są osadzone w zębodołach szczęki i żuchwy.
Pokolenia zębów
U większości ssaków, także u człowieka, w ciągu życia osobnika zachodzi jednorazowa wymiana zębów – tzw. zębów mlecznych na stałe. U gadów, płazów i ryb wymiana zachodzi wielokrotnie. Ze względu na liczbę pokoleń zębów typy uzębienia dzieli się na monofiodontyczne, difiodontyczne i polifiodontyczne.
Manatowate (Trichechidae), kangury (Macropodidae) i słonie (Elephantidae) to jedyne ssaki, u których występuje polifiodontyzm.
Sposób osadzenia zębów
Ze względu na sposób osadzenia zębów w jamie gębowej uzębienie dzieli się na akrodontyczne, pleurodontyczne i tekodontyczne.
Przystosowania zębów
Dla danego gatunku skład, budowa i liczba zębów są charakterystyczne i stałe, związane z jakością pokarmu. Na przykład uzębienie przeżuwaczy odznacza się dużą i skomplikowaną powierzchnią żującą zębów, przystosowaną do rozcierania pokarmów. Ponadto ssaki roślinożerne mają zęby o wysokiej koronie i krótkim korzeniu, ponieważ odżywiając się twardym pokarmem, intensywnie ścierają korony zębów. Uzębienie drapieżników charakteryzuje się m.in. wykształceniem silnych łamaczyłamaczy. Obecne są też u nich, jak i u ssaków owadożernych, ostre listewki i sęczki brzeżne w koronach zębów, umożliwiające cięcie pokarmu na kęsy. Uzębienie może podlegać częściowej redukcji, np. u przeżuwaczy (Ruminantia), gryzoni (Rodentia) i zającowatych (Leporidae) nie występują kły.
U słoni dwa górne siekacze są przekształcone w potężne ciosy (niewłaściwie zwane kłami), osadzone na silnie wydłużonym ku przodowi trzonie kości międzyszczękowej, wystające z jamy gębowej. U samców osiągają długość do 3,5 m i ważą ponad 100 kg; ciosy samic są mniejsze.
Słownik
zęby ssaków o pojedynczym korzeniu i stożkowatej koronie; wyrastają pojedynczo z prawej i lewej strony łuku zębowego szczęki i żuchwy, pomiędzy siekaczami i zębami przedtrzonowymi; służą zwierzętom do walki lub obrony, chwytania, przytrzymywania i rozrywania zdobyczy
silnie rozwinięte i wyróżniające się dużymi rozmiarami zęby ssaków drapieżnych; służą do rozcinania części miękkich ciała ofiary i do miażdżenia kości; u psa łamaczami nazywa się czwarte górne przedtrzonowce i pierwsze dolne trzonowce
zęby ssaków wyrastające w bocznych częściach łuków zębowych, między kłami a zębami trzonowymi; służą do rozdrabniania pokarmu; budowa jest zróżnicowana, w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu: u drapieżnych korona ma wysokie guzki o ostrych krawędziach, u wszystkożernych guzki są krótkie i płaskie; ich liczba jest gatunkowo zmienna i wynosi od 2 do 4
zęby ssaków służące do chwytania i odgryzania kęsów pokarmu; osadzone w zębodołach żuchwy i kości siekaczowej; kształt przeważnie dłutowaty; duże u gryzoni
tylne zęby policzkowe ssaków; zwykle po 3 z obu stron górnego i dolnego łuku zębodołowego; silnie rozwinięta, szeroka korona o wieloguzkowej powierzchni żującej, 2–5 korzeni; wyrastają od razu jako zęby stałe