Czym jest żywność ekologiczna?

Żywność ekologicznażywność ekologicznaŻywność ekologiczna jest wytwarzana poprzez zastosowanie ekologicznych metod uprawy i hodowli oraz naturalnych sposobów zapobiegania chorobom i szkodnikom. Glebę wzbogaca się nawozami zwierzęcymi, kompostem oraz nawozami mineralnymi występującymi w przyrodzie (np. kreda, mączka bazaltowa).

• Przy produkcji żywności ekologicznej nie stosuje się napromieniowania, sztucznych nawozów, hormonów wzrostu, antybiotyków, pestycydów itp.;

• żywność ekologiczna nie zawiera składników/organizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) i dodatków do żywnościdodatek do żywnościdodatków do żywności (tj. substancji dodatkowych, oznaczonych literą E);

• powstaje w procesach, które są śledzone, kontrolowane i udokumentowane od pola do stołu;

• posiada wysoką jakość, za którą odpowiedzialność ponosi producent i jednostka kontrolująca proces produkcji.

Informacje na ten temat znajdziesz także w e‑materiale „Rolnictwo ekologiczne w Polsce”.

Żywność ekologiczną powinno się spożywać z wielu powodów. Jest ona bardziej wartościowa niż żywność konwencjonalna. Jej uprawy korzystnie wpływają na gleby, zawierają mniej substancji sztucznych, lecz są niestety mniej wydajne. Warto spożywać żywność eko, zwłaszcza jeśli troszczymy się o zdrowie własne i naszych rodzin.

Konsumenci żywności ekologicznej

Na podstawie badań w ramach projektu „Marketing, promocja oraz analiza rynku produkcji ekologicznej w Polsce, w tym określenie szans i barier dla rozwoju tego sektora produkcji” określono charakter polskiego konsumenta żywności ekologicznej.

Motywacje konsumentów do zakupu żywności ekologicznej przedstawia poniższy wykres.

Główną grupą konsumentów żywności ekologicznej są kobiety pomiędzy 25 a 45 rokiem życia, z wykształceniem wyższym, posiadające rodziny z dziećmi, zamieszkujące miasta o liczbie ludności powyżej 100 tys. osób, w dobrej sytuacji materialnej.

Wyżej opisana grupa wybiera żywność ekologiczną ze względu na jej łatwą dostępność, pochodzenie, wykorzystanie tradycyjnych metod produkcji i przetwarzania, przyczynianie się do rozwoju zamieszkanego regionu lub kraju i ze względu na etyczną produkcję.

Żywność ekologiczna a planeta

Żywność ekologiczna zyskuje coraz więcej zwolenników na świecie, w związku z tym potrzebuje zwiększenia produkcji. W 2018 roku na świecie odsetek upraw ekologicznych był na wysokim poziomie.

R1VzU5qDIgK6w

Mapa świata przedstawia informacje na temat udziału ekologicznych gruntów rolnych w gruntach rolnych ogółem w 2018 roku. Obszarami gdzie udział ten wynosił więcej niż 10% są Szwecja, Finlandia, Czechy, Słowacja, Włochy. Obszarami gdzie udział ten wynosił 5-10% są Norwegia, Niemcy, Francja, Hiszpania, Portugalia, Australia. W pozostałych obszarach udział wynosił 1-5% lub brak danych na ten temat.

Na świecie najwięcej gruntów przeznaczonych pod uprawy ekologiczne jest w Europie, Ameryce Północnej i Australii. Kraje wysoko rozwinięte gospodarczo, których społeczeństwa stać na zakup z reguły droższych produktów, posiadają więcej gruntów uprawnych przeznaczonych pod uprawę ekologiczną. Kraje biedne, których nie stać na drogie nawozy, pestycydy, herbicydy i inne środki przyspieszające wzrost roślin lub zwierząt, cechują się znacznie mniejszym udziałem gruntów ekologicznych w ogóle gruntów uprawnych.

Niestety, zwiększający się obszar upraw ekologicznych, wg wyników badań opublikowanych w czasopiśmie „Nature” przez szwedzkich naukowców z Uniwersytetu Technicznego Chalmersa, zagraża naszej planecie. Naukowcy, którzy stworzyli metodę oceny wpływu upraw ekologicznych na klimat, lasy i zużycie gleby, stwierdzili, że uprawy ekologiczne oddziałują niekorzystnie na te elementy środowiska. Decyduje o tym głównie wymóg dużej obszarowości upraw ekologicznych – bez wykorzystania nawozów i nowoczesnych metod produkcji roślinnej otrzymujemy mniejsze plony. Rosnące zapotrzebowanie na żywność ekologiczną wiąże się powiększeniem obszarów upraw, a za powiększeniem upraw idzie wycinka lasów, a w związku z tym zwiększenie się emisji CO₂.

RU5EHRs2bJpc3

Porównanie wydajności uprawy konwencjonalnej i organicznej. Aby otrzymać tonę produktu z uprawy organicznej potrzeba dwa razy więcej pola niż dla uprawy konwencjonalnej, co idzie za koniecznością wycinki drzew, czyli też większej emisji CO2.

Żywność ekologiczna ma również pozytywny wpływ na naszą planetę. Żywność ta jest pakowana w opakowania biodegradowalne i niezaśmiecające naszej planety oraz wytworzone z materiałów pochodzących z recyklingu.

Rozwój rynku żywności ekologicznej w Polsce

W Polsce rynek żywności ekologicznej szybko się rozwija (średnio na poziomie do 20% rok do roku), jego wartość sprzedażowa wyniosła 250 mln euro w 2018 roku. Wciąż jest jednak na początkowym etapie rozwoju.

Prognozy ekonomistów dla rynku żywności ekologicznej są bardzo optymistyczne i wskazują, że znajduje się on w momencie przełomowym. Większość polskich konsumentów chce kupować produkty ekologiczne przede wszystkim ze względu na ich prawdopodobny pozytywny wpływ na zdrowie. Zainteresowanie to ma nieco mniejszy związek z modą i świadomością, że wyprodukowanie żywności ekologicznej nie wpływa negatywnie na środowisko przyrodnicze (te przyczyny mają jednak coraz większe znaczenie dla Polaków).

Istnieją w Polsce bariery, które ograniczają rozwój rynku żywności ekologicznej. Zdaniem konsumentów najważniejszą przeszkodą przy zakupie produktów ekologicznych jest ich wysoka cena. Średnia cena takiego produktu przekracza akceptowany przez większość osób próg różnicy w cenie między ekologiczną a konwencjonalną żywnością.

Obecnie – w dobie internetu – zanika bariera rozwoju rynku żywności ekologicznej w postaci braku informacji na temat miejsc jej sprzedaży, która była widoczna jeszcze kilka lat temu. Coraz mniej uciążliwy dla konsumentów staje się także utrudniony dostęp do tych produktów. Jednakże na terenach wiejskich obrót żywnością ekologiczną jest nadal słabo zorganizowany. Wobec tego mieszkańcy wsi polegają często na własnej produkcji. Generalnie żywność wytworzona ekologicznymi metodami jest w Polsce oferowana przede wszystkim poprzez nabywanie – głównie surowców nieprzetworzonych – bezpośrednio od producenta, na targowiskach i okazjonalnych kiermaszach. Sprzedaż odbywa się także w sklepach specjalistycznych (przede wszystkim w dużych miastach) oraz w coraz liczniejszych i coraz bardziej popularnych sklepach internetowych, oferujących wyłącznie żywność ekologiczną. Uważa się, że sklepy specjalistyczne posiadają najbardziej urozmaicony asortyment, cieszą się największym zaufaniem konsumentów i jednocześnie należą do preferowanych miejsc zakupu produktów ekologicznych. W ostatnich latach zauważalny jest wzrost zainteresowania sprzedażą ekożywności w sieciach sklepów i w sklepach wielkopowierzchniowych (na wydzielonych stoiskach lub też regałach).

R9U6MEEoHPYQt

Na ilustracji widnieje stoisko z żywnością BIO w supermarkecie. Są to np. marchewki, ziemniaki, buraki, kalafiory, brokuły, papryki, cebule.

Ze względu na przytoczone wyżej przyczyny zniechęcające do zakupu produktów ekologicznych, żywność ta jest nabywana przede wszystkim przez mieszkańców dużych miast, posiadających średnie i wyższe wykształcenie oraz znajdujących się w dobrej sytuacji materialnej. Badania pokazały, że Polacy, podejmując decyzje o zakupie żywności ekologicznej, kierują się głównie informacjami od znajomych, z mediów i reklam. Ich wybór motywowany jest chęcią dbania o środowisko naturalne i dobrostan zwierząt.

Kontrola i certyfikacja w rolnictwie ekologicznym w Polsce

Jednostki certyfikujące mogą być upoważniane do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w zakresie:

1. ekologicznej uprawy roślin i utrzymania zwierząt,

2. zbiorów ze stanu naturalnego,

3. pszczelarstwa,

4. produktów z akwakultury i wodorostów morskich,

5. przetwórstwa produktów ekologicznych oraz produkcji pasz i drożdży,

6. wprowadzania na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z państw trzecich.

System kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym stanowią:

• Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi – jako organ upoważniający jednostki certyfikujące do prowadzenia kontroli i wydawania certyfikatów. Wydawane certyfikaty mają ważność jednego roku, rolnik ma obowiązek odnawiania ich cyklicznie jeśli chce prowadzić działalność objętą gwarancją jakości;

• Inspekcje, głównie Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno‑Spożywczych (IJHARS), która współpracuje z Inspekcją Handlową, Inspekcją Weterynaryjną, Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa – sprawują nadzór nad jednostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną w zakresie wprowadzania do obrotu detalicznego produktów. Ponadto IJHARS nadzoruje import żywności ekologicznej z krajów trzecich (m.in. poprzez kontrolę graniczną);

• Polskie Centrum Akredytacji – jako organ akredytujący jednostki certyfikujące;

• jednostki certyfikujące, akredytowane zgodnie z wymogami unijnymi przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do przeprowadzania kontroli oraz wydawania i cofania certyfikatów zgodności w zakresie rolnictwa ekologicznego. We wrześniu 2019 roku w Polsce działało 13 jednostek certyfikujących, z których 9 miało siedzibę w Warszawie.

RlBl5fQMalTCh

Na ilustracji widnieją jabłka. Są one koloru żółto-czerwonego.

Warunkiem uzyskania przez producenta certyfikatu na wnioskowane produkty jest stwierdzenie przez jednostkę certyfikującą, że producent spełnia wymagania rolnictwa ekologicznego określone m.in. w:

• Rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych,

• Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli,

• Ustawie z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym.

Proces certyfikacji składa się z następujących etapów:

• złożenie dokumentacji zgłoszeniowej (zgłoszenie podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego, opis jednostki produkcyjnej/wniosek o certyfikację, załączniki do opisu jednostki produkcyjnej, harmonogram produkcji, podpisany egzemplarz umowy o prowadzenie procesu certyfikacji w rolnictwie ekologicznym);

Rg3cawRp47iAd

Na ilustracji widnieje worek ziemniaków z uprawy ekologicznej. Ma on specjalną etykietę z zielonym listkiem.

• weryfikacja dokumentacji zgłoszeniowej – po otrzymaniu wymaganych dokumentów jednostka certyfikująca dokonuje ich przeglądu i określa zakres wnioskowanej certyfikacji, a także dokonuje oceny możliwości prawidłowego przeprowadzenia procesu certyfikacji i spełnienia wymagań rolnictwa ekologicznego. W przypadku pozytywnego przeglądu producent zostaje objęty systemem kontroli;

• kontrola – każdego roku jednostka certyfikująca przeprowadza pełną, zapowiedzianą kontrolę, tzw. kontrolę obligatoryjną. W jej trakcie prowadzi rozmowy, zadaje pytania, ocenia dokumenty oraz obserwuje – fizycznie – funkcjonowanie jednostki produkcyjnej. Producent jest każdorazowo informowany o terminie takiej kontroli wraz ze wskazaniem inspektorów. Poza nią jednostka przeprowadza u wybranych producentów dodatkowe kontrole zapowiedziane lub niezapowiedziane. Może ona także pobrać i poddać analizie próbki celem weryfikacji zgodności produktów z wymogami produkcji ekologicznej. Próbki mogą być badane np. pod względem obecności substancji niedozwolonych do stosowania w produkcji ekologicznej lub sprawdzenia zgodności technik produkcji z zasadami rolnictwa ekologicznego;

• przegląd dokumentacji pokontrolnej – po otrzymaniu dokumentacji pokontrolnej przekazanej przez inspektorów, jednostka certyfikująca dokonuje jej przeglądu. Na jego podstawie specjalista ds. certyfikacji sporządza „Raport do decyzji”;

• decyzja w sprawie wydania certyfikatu – warunkiem wystawienia i przesłania certyfikatu jest wniesienie opłaty za kontrolę i certyfikację zgodnej z aktualnym cennikiem;

• nadzór nad wydanymi certyfikatami – kontrole muszą odbywać się co najmniej raz w roku.

RvcDF9izpPzoK

Na ilustracji widnieje certyfikat zgodności w zakresie rolnictwa ekologicznego. Jest on wydawany podmiotowi gospodarczemu.

Gospodarstwa rolne chcące przejść na produkcję ekologiczną i uzyskać eko‑certyfikat muszą najpierw odczekać 2‑3 lata w ramach tzw. „konwersji”, która ma przyczynić się m.in. do rozkładu pozostałości stosowanych wcześniej środków agrochemicznych oraz służyć osiągnięciu równowagi ekologicznej w gospodarstwie.

Tylko część polskich konsumentów jest świadoma, że podstawą uznania produkcji rolniczej za ekologiczną jest system kontroli prowadzonej przez niezależną instytucję zewnętrzną. W 2017 roku znajomość certyfikatu ekologicznego w Polsce sięgała 33%, a wśród zdeklarowanych użytkowników żywności ekologicznej – 45%.

Oznakowanie żywności ekologicznej w Polsce

Zgodnie z obowiązującym prawem w Polsce oznakowanie i reklamowanie produktów rolno‑spożywczych z opisem jako biologiczne, ekologiczne i pochodnymi od tych słów lub ich wersjami skróconymi (np. eko), używanymi samodzielnie lub łącznie, wskazuje jednoznacznie na ekologiczną metodę produkcji. Stosowanie tych opisów dla produktów ekologicznych nie jest obligatoryjne, ale ich umieszczenie na etakietach powoduje, że muszą one spełniać wszystkie wymagania prawne.

Etykieta produktu z rolnictwa ekologicznego zawiera informacje takie jak na wszystkich produktach żywnościowych (nazwa i masa produktu, nazwa i adres producenta, data produkcji, okres przydatności do spożycia itp.), dodatkowo jednak etykieta prawidłowo oznakowanego produktu ekologicznego dostępnego na rynku unijnym, w tym polskim, powinna zawierać:

• unijne logo produkcji ekologicznej (rolnictwa ekologicznego),

• numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej,

• miejsce produkcji nieprzetworzonych produktów rolniczych (używa się następujących oznaczeń: rolnictwo UE, rolnictwo poza UE, rolnictwo UE/poza UE).

Unijne logo dla produktów żywnościowych pochodzących z certyfikowanych upraw i hodowli ekologicznych to „Euroliść”. Zostało wprowadzone na mocy rozporządzenia Komisji Europejskiej w 2010 roku. 1 lipca 2012 roku zakończył się okres przejściowy i od tego momentu wszystkie opakowane produkty dostępne w UE i posiadające certyfikat rolnictwa ekologicznego powinny być oznakowane tym logiem. Znakowanie to obejmuje: kasze, makarony, płatki, mąki, gotowe pieczywo, wyroby ciastkarsko‑cukiernicze, oleje, świeże owoce i warzywa, soki owocowe i warzywne, dżemy, musy owocowe, sałatki warzywne, marynaty i kiszonki warzywne, grzyby, miody, przyprawy ziołowe lub ich mieszanki, wędliny, wędzonki, kiełbasy, miody, sery, twarogi, smalec.

R1L4TwRj51fJ7

Na ilustracji widnieje unijne logo produkcji ekologicznej – „Euroliść”. Jest połączeniem dwóch znanych symboli: flagi europejskiej oraz liścia na wietrze, który symbolizuje przyrodę oraz ideę zrównoważonego rozwoju. Ma zielone tło oraz białe gwiazdki układające się w kształt liścia. Gwarantuje, że w danym produkcie co najmniej 95% masy składników pochodzenia rolniczego jest ekologiczne, przy czym nie bierze się pod uwagę wody i soli.

Numer identyfikacyjny jednostki certyfikującej składa się z akronimu określającego państwo członkowskie lub kraj trzeci zgodnie z międzynarodową normą dwuliterowych kodów państw ISO 3166 (np. PL w przypadku Polski), terminu odnoszącego się do metod produkcji ekologicznej nadanego przez Komisję Europejską albo państwo członkowskie (EKO, BIO lub ORG) i numeru referencyjnego nadanego przez właściwy organ państwa członkowskiego (np. 07). Jednostki certyfikujące z Polski używają zatem numerów o następujących formatach: PL‑EKO‑numer. Zamieszcza się go w tym samym polu widzenia, co unijne logo produkcji ekologicznej i miejsce produkcji nieprzetworzonych produktów rolniczych.

Obowiązują kary pieniężne za nieprawidłowe oznakowanie produktów pochodzących z produkcji metodami ekologicznymi. Przeprowadzona w 2013 roku kontrola Państwowej Inspekcji Handlowej na terenie całej Polski wykazała, że 18,6% przebadanych partii produktów miało niewłaściwe znakowanie. Obecnie sytuacja poprawiła się, ale nadal notuje się sporo błędów.

W Polsce obecnie wykorzystuje się 12 znaków, są to m.in.: „Teraz Polska”, „Jakość Tradycja”, „Ecolabel”, „Bio Food”, „Ekoland”, „Poznaj Dobrą Żywność”, „Biotrend”, „Synbio”.

RLn8TM2GcVf8v

Na ilustracji widnieje symbol produktów wytworzonych w Polsce „Teraz Polska”. Jest to polska flaga wycięta w kształcie kwadratu.

RjNO0WgbM1RwT

Na ilustracji widnieje szalka 8 jabłek pochodzących z Niemczech. Są one koloru czerwono-pomarańczowego.

Rutu5OgzXD7zE

Na ilustracji widnieje wieczko serka topionego. Posiada on na sobie logo Jakość Tradycja. Jest to rysunek pieczęci z napisem.

Wiedza konsumentów dotycząca oznaczenia ekologicznego jest kluczowa nie tylko dla identyfikacji wyrobu ekologicznego, ale także dla zaufania co do wysokiej jego jakości. Mimo to nadal znaczna grupa nabywców żywności ekologicznej w Polsce sądzi, że umieszczone na opakowaniu logo służy tylko rozróżnieniu produktu ekologicznego od konwencjonalnego. W Polsce mamy jeszcze stosunkowo dużo osób, które nie wierzą w certyfikaty gwarantujące ekologiczne pochodzenia żywności. Osoby nieprzekonane do wiarygodności certyfikatów twierdzą przykładowo, że: „jak mam do wyboru jabłko z certyfikatem i jabłko od takiej babci ze straganu, nawet z robakiem, to kupię od tej babci”.

Słownik