Tkanki merystematyczne pierwotne (merystemy pierwotnemerystem pierwotnymerystemy pierwotne) stanowią grupę komórek o charakterze embrionalnym, które funkcjonują w roślinie od stadium zarodkowego. Merystemy pierwotne wywodzą się z komórek zarodkowych tworzących zawiązek pędu i korzenia. Aktywność tkanek merystematycznych pierwotnych sprawia, że u roślin możliwy jest wzrost korzenia i łodygi na długość – w efekcie czego rośliny uzyskują pierwotną budowę anatomiczną.

Do tkanek merystematycznych pierwotnych należą m.in. merystem wierzchołkowy i merystem interkalarny (wstawowy) oraz niektóre merystemy archesporialne (zarodnikotwórcze). Merystem wierzchołkowy znajduje się w szczytowej części organów osiowych, tworząc stożek wzrostu pędu i stożek wzrostu korzenia. Merystem interkalarny znajduje się ponad nasadami liści, tworząc partie komórek merystematycznych oddzielone tkankami stałymi.

Merystemy pierwotne cechuje różnorodność budowy i aktywności podziałowej. W niniejszym e‑materiale dokonano charakterystyki tkanek merystematycznych pierwotnych u najbardziej zaawansowanych ewolucyjnie roślin okrytonasiennych (okrytozalążkowych).

Stożek wzrostu pędu znajduje się na szczycie pędu i odpowiada za jego wzrost na długość oraz powstawanie zawiązków liści, pąków bocznych i kwiatów. Merystem wierzchołkowy pędu ma kopulasty kształt i składa się z trzech części: protomerystemu, strefy organogennej i pratkanek.

W protomerystemie znajdują się komórki inicjalnekomórki inicjalnekomórki inicjalne, tworzące dwa obszary o niejednakowej strukturze. Obszar zewnętrzny, tzw. tunika, tworzony jest przez co najmniej jedną warstwę komórek. Cechą charakterystyczną komórek tuniki jest zdolność do antyklinalnychpodział antyklinalnyantyklinalnych podziałów komórkowych. Obszar wewnętrzny, czyli korpus, tworzą komórki inicjalne o mniej regularnym układzie. Cechą charakterystyczną komórek korpusu jest zdolność do podziałów antyklinalnych i peryklinalnychpodział peryklinalnyperyklinalnych. Poniżej protomerystemu znajduje się strefa organogenna, w której zewnętrznych częściach pojawiają się brodawkowate uwypuklenia, będące zawiązkami liści i pąków bocznych. Rosnące zawiązki liści zaginają się do środka, tworząc rodzaj osłony dla protomerystemu. W najniżej położonej części stożka wzrostu pędu, w rejonie pratkanek, komórki zaczynają się różnicować, choć nadal zachowują charakter embrionalny. Powstają tutaj trzy pokłady komórek określane jako: praskórka – dająca początek epidermieepidermaepidermie, pramiękisz – dający początek tkankom miękiszowym i pozostałym tkankom stałymtkanka stałatkankom stałym, tworzącym korę pierwotnąkora pierwotnakorę pierwotną, oraz pramiazga – dająca początek tkankom przewodzącym, tworzącym walec osiowywalec osiowy (stela)walec osiowy.

Stożek wzrostu korzenia znajduje się na szczycie korzenia i odpowiada za jego wzrost na długość. Merystem wierzchołkowy korzenia ma stożkowaty kształt i składa się z dwóch części: protomerystemu i pratkanek.

Protomerystem składa się z komórek ułożonych w dwie, trzy lub więcej warstw, zbiegających się na szczycie ku kilku komórkom inicjalnym. W protomerystemie zachodzą częste podziały komórkowe. Wyjątek stanowi bezpośredni rejon komórek inicjalnych, tzw. rejon spoczynkowy, w którym podziały są stosunkowo rzadkie. Nad protomerystemem znajduje się rejon pratkanek, będący jednocześnie strefą wydłużania korzenia. W tej części merystemu wierzchołkowego korzenia zachodzą intensywne podziały komórkowe, a nowopowstające komórki rosną, zwiększając swoje wymiary. W obrębie pratkanek powstają trzy pokłady komórek: praskórka – dająca początek ryzodermieryzodermaryzodermie, pramiękisz – dający początek tkankom miękiszowym i pozostałym tkankom stałym, tworzącym korę pierwotną oraz pramiazga – dająca początek tkankom przewodzącym, tworzącym walec osiowy.

Na szczycie stożka wzrostu korzenia znajduje się czapeczka (kalyptra), zbudowana z komórek miękiszowych. Struktura ta chroni znajdujące się pod nią komórki merystemu wierzchołkowego przed uszkodzeniami mechanicznymi, gdyż podczas wzrostu korzeń przeciska się pomiędzy cząstkami gleby. Komórki zewnętrzne czapeczki ulegają ścieraniu i niszczeniu. Na ich miejsce pojawiają się nowe komórki miękiszowe, powstające w wyniku różnicowania się komórek wytworzonych przez merystem wierzchołkowy korzenia.

Merystem interkalarny (merystem wstawowy) znajduje się nad nasadami liści u podstawy międzywęźlimiędzywęźlemiędzywęźli i odpowiada za wzrost pędu na długość. Składa się on z grupy komórek merystematycznych, stanowiących część merystemu wierzchołkowego, która została oddzielona od stożka wzrostu pędu partiami tkanek stałych. Merystem interkalarny charakteryzuje ograniczona aktywność podziałowa, która ustaje przed osiągnięciem dojrzałości przez roślinę.

Słownik