Przystępując do analizy i interpretacji utworu literackiego, należy pamiętać, że pod tymi pojęciami kryją się różne działania pracy z tekstem, które jednak ściśle się ze sobą łączą. Analiza polega na rozbiorze oraz zrozumieniu budowy dzieła. Interesuje nas jego struktura i poszczególne części kompozycyjne, układ wersyfikacyjny, język (gramatyka, składnia) oraz wykorzystane w utworze środki stylistyczne. Celem analizy jest wyodrębnienie i nazwanie elementów składowych utworu, a następnie odpowiedzenie sobie na pytania:

• Czemu służy taka a nie inna budowa wiersza?

• Dlaczego określone elementy zostały zastosowane w tekście?

• Jakie są relacje między nimi?

W zależności od charakteru tekstu analizie możemy poddać całość utworu bądź jego poszczególne poziomy, np. jedynie jego ukształtowanie wersyfikacyjne bądź stylistyczne.

Interpretacja utworu poetyckiego to pogłębiony etap pracy z utworem. Bardzo często zazębia się on jednak z analizą formalną. Polega na wydobyciu i wyjaśnieniu sensu, wymowy utworu na podstawie jego treści, ale też umieszczeniu danego dzieła w szerszym kontekście, który jest sugerowany w samym tekście.

Jeśli potrzebujesz powtórzyć zagadnienia dotyczące analizy i i interpretacji, przypomnij sobie treść lekcji: Jak interpretować utwory poetyckie?PsERKHo6nJak interpretować utwory poetyckie?

Rodzaje kontekstów przydatnych przy interpretacji utworu literackiego

Interpretacja może dotyczyć poszczególnych elementów dzieła literackiego (np. symboli, metaforyki, motywów) bądź też dzieła w całości. Zarówno poszczególne elementy utworu, jak i jego całokształt mogą być rozważane jedynie w kontekście samego dzieła, ale często zdarza się, że poszukujemy dla nich także kontekstów zewnętrznych. Do najistotniejszych kontekstów interpretacyjnych, na które możemy się powołać, należą:

• kontekst biograficzny – czynniki związane bezpośrednio z życiem autora utworu, które mogły wpłynąć na kształt dzieła,

• kontekst historyczny bądź społeczny – czynniki historyczne oraz społeczne (stosunki międzyludzkie, obyczajowość epoki), które wpłynęły na powstanie utworu,

• kontekst filozoficzny bądź religijny – sugerowane w utworze odniesienia do prądów filozoficznych, ideologii, także – przekonań religijnych,

• kontekst historycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają np. do określonych prądów, kierunków, stylów literackich, ale też motywów czy tematów; w odwołaniu do tego kontekstu można też poszukiwać relacji interpretowanego utworu z innymi dziełami danego autora bądź innych twórców, które miały wpływ na jego powstanie,

• kontekst teoretycznoliteracki – cechy utworu, które odsyłają np. do rodzajów, gatunków i odmian gatunkowych,

• kontekst artystyczny (interdyscyplinarny) – odnalezienie w utworze elementów, które łączą go z innymi dziedzinami (dyscyplinami) sztuki, takimi jak malarstwo, architektura, rzeźba czy muzyka.

Należy pamiętać, że dla każdego tekstu poetyckiego istnieją różne konteksty interpretacyjne. Celem interpretacji jest ich odnalezienie, poprawne zrozumienie i opis. Pogłębioną analizę i interpretację utworu określa się mianem „eksplikacji”, czyli wyjaśnienia dzięki szczegółowemu przyjrzeniu się wszystkim elementom składowym utworu, ich rozbiorowi, poszukiwaniom jak najszerszych kontekstów dzieła.

Indeks górny Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200. Indeks górny koniec^{Oprac. na podstawie: Janusz Sławiński, Analiza dzieła literackiego, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 29.
Janusz Sławiński, Interpretacja, [hasło w:] Słownik terminów literackich, red. J. Sławiński, Wrocław 1989, s. 199‑200.}

Konteksty do wiersza Tadeusza Różewicza W świetle lamp filujących

Konteksty historycznoliterackie i biograficzne

Autor

RQGwxFEfXJzlS1

Zdjęcie przedstawia uśmiechniętego, starszego mężczyznę. Postać ukazuje prawy półprofil. Poeta ma wysokie czoło, przerzedzone brwi i prosty nos. Mężczyzna ma rumiane policzki. Ma siwe włosy, duże, przyciemnione okulary na nosie. Ubrany jest w koszulę i marynarkę. Siedzi.

Wiersz W świetle lamp filujących pochodzi z tomu Zawsze fragment, wydanego w roku 1996. W kontekście przeszłości, do której odnosi się Różewicz, a także II wojny światowej, warto zwrócić uwagę, że w chwili wybuchu II wojny światowej urodzony w 1921 roku Różewicz miał 18 lat. Brał udział w walkach jako żołnierz AK a także, co było dla niego najtrudniejszym przeżyciem, stracił swojego starszego brata, Janusza, także poetę i żołnierza AK.

Bohater utworu Tadeusza Różewicza W świetle lamp filujących

R1JZaSyvod6qE1

Zdjęcie przedstawia mężczyznę w sile wieku. Postać ukazuje trzy czwarte pociągłej twarzy. Przechyla głowę w lewą stronę. Pisarz jest przedstawiony od piersi w górę. Mężczyzna ma dość duże zakola. Jego włosy są gęste, zaczesane na lewą stronę. Postać ma wysokie, lekko zmarszczone czoło. Brwi pisarza są ciemne, a nos prosty. Ma głęboko osadzone oczy. Patrzy w prawą stronę. Mężczyzna ma wydatne usta. Ubrany jest w koszulę i marynarkę. Na szyi ma zawiązany krawat.

Bruno Schulz urodził się w roku 1892 roku w Drohobyczu, miasteczku na zachodniej Ukrainie, położonym niedaleko Lwowa. Tutaj spędził całe swoje krótkie życie, zginął zastrzelony na ulicy przez hitlerowca. Zajmował się twórczością pisarską, malarską i graficzną. Na jego dokonania literackie składają się Sklepy cynamonowe i Sanatorium pod Klepsydrą. W swojej prozie Schulz łączył elementy tradycji żydowskiej, kabałykabałakabały, oniryzmuoniryzmoniryzmu, psychoanalizypsychoanalizapsychoanalizy z niezwykłymi walorami artystycznymi. Jego dzieła stanowią jedne z najważniejszych i najbardziej inspirujących dokonań w literaturze polskiej. Z jego twórczości plastycznej najbardziej znane są ryciny z Xsięgi Bałwochwalczej. Jednak większość jego prac malarskich zaginęła. W roku 2001 odkryto malowidła ścienne w drohobyckiej „willi Landaua”, które Schulz namalował tuż przed swoją tragiczną śmiercią (19 listopada 1942 roku).

Symbolika religijna

Zmiana postawy Różewicza, który porzuca charakterystyczny dla jego wczesnej poezji ateizmateizmateizm. Inspiruje się dwoma fragmentami biblijnymi.

Pierwsze źródło inspiracji poety Biblią dotyczy wspólnej wędrówki Jezusa i jego dwóch uczniów do Emaus w dzień zmartwychwstania. Kończy się ona ucztą, podczas której zostaje przez nich rozpoznany.

Drugie źródło inspiracji poety Biblią dotyczy uczty króla Baltazara, podczas której pojawia się ręka kreśląca na ścianie słowa, je właśnie w swoim wierszu przytacza poeta.

Konteksty literackie i artystyczne

RvuNv0Ph5PAUT1

Rysunek przedstawia mężczyznę w sile wieku pracującego przy sztaludze. Postać ukazuje prawy półprofil. Ma pociągłą twarz. Malarz jest przedstawiony w całości. Mężczyzna ma dość duże zakola. Jego włosy są bardzo krótkie. Odsłaniają duże, odstające ucho. Postać ma wysokie, lekko zmarszczone czoło. Brwi mężczyzny są ciemne, a nos prosty. Ma głęboko osadzone oczy. Patrzy na nas. Mężczyzna ma wydatne usta. Ubrany jest w koszulę, kamizelkę i spodnie. W tle ściana ozdobiona wyobrażeniem uliczki i zabudowań małego miasta.

Pisząc o kontekstach współczesnych, można mieć na myśli wszystkie dzieła sztuki, nie tylko teksty literackie, które w jakiś sposób zbliżają się do wiersza Różewicza, np. podejmują podobną problematykę.
• wiersz Zbigniewa Herberta Elegia na odejście pióra atramentu lampy, pochodzący z wydanego w roku 1992 tomu Elegia na odejście;
• wiersz Wisławy Szymborskiej Monolog psa zaplątanego w dzieje, z tomu Dwukropek (2005);
• rysunki Brunona Schulza, np. seria autoportretów, m.in. Autoportret przy sztalugach malarskich (ok. 1920), Autoportret w rozpiętej koszuli (ok. 1935);
• obraz Jankiela Adlera Ostatnia godzina Rabiego Eleazara (1920).

Problem słowa, jego roli w życiu społecznym i poezji wielokrotnie powraca w poezji Różewicza. DeprecjacjadeprecjacjaDeprecjacja słowa w świecie współczesnym, obniżenie jego wartości, manipulowanie słowami to najważniejsze wątki ostatnich tomików tego poety, dowodem mogą być wiersze: Słowa i Lawina ze zbioru Wyjście (2004).

Słownik